با سرعت به سمت انقراض

نفس به شماره افتاده یوزپلنگ‌های آسیایی، فعالان محیط زیست را بیش از گذشته نگران کرده است. نشانه‌های خوبی از وضعیت جمعیت یوزپلنگ در ایران دریافت نمی‌شود. نوید قلی خانی پژوهشگر انجمن یوز در گفت‌وگو با «جام‌جم» عنوان می‌کند: آخرین آماری که در انجمن یوزپلنگ روی آن مطالعه کردیم، پایشی بود که سال گذشته انجام شد و براساس آن تعداد یوزپلنگ‌های موجود در کشور، کمتر از 40 قلاده است.

آن طور که او می‌گوید برای این‌که بدانیم آیا تعداد یوزپلنگ‌های موجود در ایران این عدد هست یا نه، نیاز به پایش سراسری با فناوری جدید داریم تا بتوانیم به تحلیل تازه‌ای دست یابیم. البته او تاکید می‌کند: بحث تعداد برای گونه‌هایی که برآورد جمعیتشان کار دشواری است، نمی‌تواند راهگشا باشد.

رجبعلی کارگر، معاون پروژه بین‌المللی حفاظت یوزپلنگ آسیایی نیز با «جام‌جم» از سختی سرشماری گربه‌سانان سخن می‌گوید. او ادامه می‌دهد: اصولا تخمین‌هایی که از جمعیت یوزپلنگ منتشر می‌شود، نزدیک به واقع نیست.آمار مشاهدات یوزپلنگ نمی‌تواند نشان دهنده تعداد این حیوان باشد. جمعیت یوزپلنگ‌ها را از روی بررسی خال‌های این گربه‌سان تعیین می‌کنند. بر اساس بررسی‌های سازمان حفاظت محیط زیست، 47 قلاده یوزپلنگ شناسایی شده است .

انقراض نزدیک‌تر از دیروز

آن طور که نوید قلی‌خانی، پژوهشگر انجمن یوز اعلام می‌کند: هر سال میزان مشاهدات یوز در زیستگاه‌های مختلف کاهش می‌یابد. چون زیستگاه‌های واقع در مناطق حفاظت شده وضعیت مطلوبی از نظر طعمه، پوشش گیاهی و منابع آبی دارند و رصد شرایط این مناطق، برخی کلیدها را در اختیار ما قرار می‌دهد.

او عنوان می‌کند: در مورد پارک ملی کویر که منابع خوبی دارد حدود پنج سالی هست که ردی از یوز دیده نمی‌شود و این مساله نگران‌کننده است و احتمال انقراض محلی یوز را تشدید می‌کند.

قلی‌خانی از احتمال به‌هم خوردن نسبت جنسیتی در جمعیت یوزپلنگ آسیایی سخن می‌گوید زیرا مشاهدات مستقیم و غیرمستقیم محیط‌بان‌ها و مردم محلی نشان می‌دهد در زیستگاه‌های یزد، اصفهان و پارک ملی کویر احتمالا نسبت جنسیتی به هم خورده است و یوز ماده‌ای وجود ندارد. چون وقتی یوز جدید در این مناطق دیده نمی‌شود از این حکایت دارد که یا یوز ماده‌ای نداریم یا این‌که زاد و ولد بنا به دلایلی متوقف شده است.

او همچنین بر لزوم پایش کریدورهای عبور یوزپلنگ تاکید می‌کند و می‌گوید: گرچه مردم محلی در مناطق آزاد گشت‌زنی می‌کنند و خیلی از مناطق میانه امنیت نسبی پیدا کرده است اما باید سرعت پایش در این مناطق افزایش یابد.

به گفته این پژوهشگر انجمن یوز، مطالعات این تشکل مردمی نشان می‌دهد تاکنون سرعت و قدرت انقراض از سرعت و قدرت کار حفاظتی انجام شده، بیشتر بوده است.

البته او تاکید می‌کند: نمی‌توان گفت کسی قصور کرده است. دولت منابع محدودی داشته است. هر کسی کاری از دستش بر می‌آمد انجام داده اما شرایط موجود ما را بشدت برای آینده یوزپلنگ نگران کرده است.

نیاز به تکثیر در اسارت

قلی خانی امیدوار است دولت بحث تکثیر در اسارت یوزپلنگ را در دستور کار خود قرار دهد تا یک جمعیت پشتیبان مناسب برای یوزهای آزاد در طبیعت ایجاد شود.

البته رجبعلی کارگر معاون پروژه بین‌المللی حفاظت یوزپلنگ آسیایی نیز انجام تکثیر یوز در اسارت را یکی از برنامه‌های فاز بعدی این پروژه بین‌المللی اعلام می‌کند.

او می‌گوید: فاز دوم پروژه در سال 2017 به پایان رسید و در حال تدوین برنامه فاز سوم هستیم. البته کمک‌های سازمان ملل به پروژه یوز قطع نشده است اما برای تعیین مبلغ کمک بین‌المللی برنامه عمران ملل متحد(UNDP) ، باید برنامه فاز سوم حفاظت از یوزپلنگ آسیایی به تایید رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و UNDP برسد.

او با اشاره به این‌که وسعت زیستگاه‌های رسمی یوزپلنگ شش میلیون هکتار است و 12 میلیون هکتار زیستگاه غیررسمی برای این گربه‌سان شناسایی شده است، بیشترین تهدید برای جمعیت این گونه را جاده‌های عبور کرده از زیستگاه یوز و سگ‌های گله معرفی می‌کند.

کارگر ادامه می‌دهد: در دو سال اخیر خوشبختانه تلفات ناشی از تصادفات جاده‌ای کاهش یافت و فقط یک ماه پیش یک یوزپلنگ در جاده سبزوار دچار حادثه و تلف شد.

او همچنین حفاظت از یوزپلنگ را محدود به دو دهه همکاری با UNDP نمی‌داند و می‌گوید: از سال 46 که انجمن شکاربانی در ایران شکل گرفت، یوزپلنگ تحت مدیریت و حفاظت این سازمان قرار داشته است.

به اعتقاد کارگر، بحث کاهش جمعیت یوزپلنگ منحصر به ایران نبوده و در آفریقا هم از ده هزار یوزپلنگ موجود، فقط 7000 تا باقی مانده است. دلیل این کاهش جمعیت هم وقوع خشکسالی، کم شدن طعمه، خشک شدن آبشخورها و چشمه‌ها و پراکندگی طعمه‌ها بوده است. آن طور که او می‌گوید 60‌درصد یوزپلنگ‌های ایران در زیستگاه‌های خارج از مناطق حفاظت شده زندگی می‌کنند که به دلیل نبود محیط‌بان و امکانات، اطلاعات کافی درباره جمعیت ساکن در خارج از مناطق در دسترس نداریم. به گفته معاون پروژه بین‌المللی یوز در دهه‌70 کارشناسان بین‌المللی تصور می‌کردند اصلا یوزی در آسیا باقی نمانده است و تصادف یک یوز، ثابت کرد این جاندار در ایران حضور دارد.

آنچه برای یوز در این چند سال رخ داد

یوزپلنگ گربه سان خجالتی طبیعت ایران تا مدت‌ها ناشناخته بود تا این‌که اجرای پروژه‌های بین‌المللی و انجام برنامه‌های آموزشی توجه عمومی را به این گربه سان جلب کرد. روستاییانی که تا دیروز یوزپلنگ را از ترس حمله این حیوان به گله‌ها می‌کشتند و لانه‌های شان را به آتش می‌کشیدند، بر اثر آگاهی بخشی به جامعه، به صورت خودجوش وارد بحث حفاظت از یوزپلنگ شدند و حتی مجسمه این حیوان را در مناطقی که زندگی می‌کنند، نصب کردند. داستان پر فراز و نشیب چاپ تصویر یوز به روی پیراهن اعضای تیم ملی فوتبال ایران هم که با حاشیه‌های زیادی همراه بود، توجه بیشتری را به سمت یوزپلنگ جلب کرد. گرچه در بازی‌های جام جهانی دیگر نقش یوزپلنگ به مانند گذشته روی پیراهن تیم ملی نقش نبست اما حضور یوز در رقابت‌های بین‌المللی و پرطرفدار ورزشی، جهانیان را از حضور یوزپلنگ در آسیا مطلع کرد. در حال حاضر مطالعات در مورد طعمه‌های یوز و زیستگاه‌های این گونه با همکاری کارشناسان بین‌المللی و داخلی در دست پیگیری است و آن طور که مسئولان می‌گویند تهدیدات و نقاط قوت و ضعف برنامه‌های حفاظتی یوزپلنگ آسیایی شناسایی شده است.

ماریتا، نام یوزپلنگ را وارد تقویم کرد

9‌شهریور ۱۳۷۳ در شهرستان بافق یزد، یک یوزپلنگ ماده به همراه سه توله‌اش برای نوشیدن آب به سوی نخلستان‌های اطراف بافق آمدند، این یوزپلنگ‌ها توسط مردم روستا محاصره شدند. مادر از این مهلکه فرار کرد اما سه توله‌اش گرفتار شدند. تا زمانی که خبر به دام افتادن توله‌ها به ماموران محیط زیست برسد، روستاییان یکی از توله‌ها را کشتند و دو توله دیگر به اداره محیط زیست منتقل شدند. یکی از توله‌ها نیز در میانه راه به دلیل شدت جراحات تلف شد و توله سوم برای مداوا به تهران انتقال یافت. توله یوز نجات یافته ماریتا نام گرفت و در پارک پردیسان تهران 9 سال زندگی کرد. روز مرگ ماریتا با ابتکار انجمن یوزپلنگ ایرانی در سال ۱۳۸۶ و با توجه به این‌که یوزپلنگ از مهم‌ترین گونه‌های جانوری درمعرضِ انقراض در ایران است و این گونه نیاز به حفاظت دارد،‌ به نام، یوزپلنگ آسیایی نامگذاری شد.

لیلا مرگن

جامعه