نه به‌ خرید‌ بی‌جا

چند ماهی است که با وجود اعلام مسئولان دولتی مبنی بر تک‌رقمی شدن تورم، بازار ارز، مسکن، سکه و خودرو به نوبت روند صعودی کم‌سابقه‌ای را طی می‌کنند و خبری از مدیریت نیست. کارشناسان معتقدند مجموعه‌ای از عوامل، دست‌به‌دست هم داده‌اند که شرایط موجود در بازارهای مختلف به وجود آمده است؛ از سیاست‌های غلط اقتصادی تا توطئه‌های خارجی و برخی رفتارهای اشتباه مردم.

هرچند کارشناسان تاکید دارند که عدم کنترل نقدینگی، ریشه نابسامانی‌های اقتصادی فعلی است، اما مسائلی چون الگوی مصرف نادرست مردم نیز نقش کاتالیزور در گرانی‌ها دارد که البته این رفتار مردم نیز ناشی از کم‌کاری دولت‌ها و نهادهای مختلف کشور در اصلاح الگوی مصرف مردم است.

در روزهایی که دولتمردان درباره رشد افسارگسیخته قیمت‌ها یا سکوت کرده‌اند یا عوامل روانی و هیجانی را عامل این نوسانات می‌دانند برخی گروه‌ها شخصیت‌ها و چهره‌های فعال و تاثیرگذار در شبکه‌های اجتماعی از روز گذشته وارد کارزار شده و از مردم خواستند اجناس گران‌شده را نخرند تا دست دلال‌ها از بازار کوتاه شده و این اجناس، ارزان شود؛ اقدامی که پیش از این نیز در شرایط مشابه صورت گرفت اما نتیجه‌ای نداشت.

به گفته کارشناسان، کالایی مثل خودرو، قطعاً جزو کالاهای اساسی مردم نیست که کمبود یا گرانی آن موجب مشکلات معیشتی شود، اما واکنش اخیر مردم به گرانی خودرو به گونه‌ای است که گویا کالایی چون برنج دچار کمبود و گرانی شده که نبود آن در سفره مردم، محسوس و غیر قابل جایگزین باشد.

ایجاد صف برای خرید خودروی 300میلیونی فولکس، قطعاً نشان از نیاز اساسی مردم ندارد و فقط ناشی از احاطه فضای سوداگرانه بر رفتار اقشار مرفه دارد که دود گرانی‌های ناشی از آن به چشم همه ملت می‌رود.

کمپین نخریم

از روز گذشته کمپینی با عنوان (بیایید تا یک ماه چیزی از بازار نخریم. نه طلا، نه خودرو و نه هر چیزی که گران شده) به راه افتاد که در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی با استقبال همراه شده است.

چهره‌ های ورزشی و هنری مانند علی کریمی بازیکن تیم ملی فوتبال، محمود رضوی چهره شناخته شده سینما و برخی هنرپیشه‌ها دست به کار شده‌اند تا کمپینی را با عنوان نخریدن کالاهای گران شده به راه بیندازند.

البته با توجه به سابقه این کمپین‌ها در ایران به اثر‌گذاری آن نمی‌توان امید چندانی داشت. مصداق این حرف به کمپین نخریدن خودروی صفر در سال 94 بازمی‌گردد.

تابستان سال 94 بود که مردم به دلیل کیفیت پایین خودروهای داخلی و قیمت بالایی که داشت خرید خودروی صفر را تحریم کردند اما زمانی که دولت اعلام کرد وام‌های با نرخ سود 16 درصد برای خرید خودروهای صفر پرداخت می‌کند، مردم در صف خرید قرار گرفتند و درنهایت این کمپین شکست خورد و خودروسازان با همان رویه قبلی به کار خود ادامه دادند.

از سوی دیگر روز گذشته سایت شرکت‌های بزرگ خودروسازی کشور اقدام به عرضه پیش فروش و فروش نقدی کردند که بعد از ظهر دیروز یکی از خودروسازان به‌دلیل استقبال مشتریان از کند بودن سایت عذرخواهی کرد.

شاید اگر برخی شرکت‌های سودجو که به بهانه‌های مختلف قیمت کالاهای خود را افزایش دادند با واکنش نخریدن مردم روبه‌رو می‌شدند قیمت‌ها کاهش می‌یافت.

جالب اینجاست که در فضای بی‌ثبات اقتصادی که قیمت هیچ کالای سرمایه‌ای و مصرفی مشخص نیست عرضه‌کنندگان برخی کالاها هر قیمتی که در نظرشان است بیان می‌کنند. به‌عنوان مثال یک خودروی 207 اتوماتیک از 75 تا 82 میلیون تومان قیمت‌گذاری می‌شود.

همچنین رنو ساندرو استپ وی اتوماتیک از 96 تا 104 میلیون تومان قیمت‌گذاری شده است.

دکتر محمدحسن قدیری‌ابیانه کارشناس اقتصاد می‌گوید: بخشی از افزایش قیمت‌ها، طبیعی و بخشی دیگر، آثار روانی این قضیه است. مقصر این وضعیت، هم دولت است، هم مردم و هم توطئه‌های خارجی؛ اما اگر توطئه‌های خارجی می‌تواند چنین اثراتی بگذارد، به خاطر مشکلات داخلی است. با وجود شعارهای سال که رهبری مطرح کردند و می‌توان آن را کلیدهای پیشرفت کشور دانست، اما نه مردم و نه دولتمردان در آن مسیر حرکت نکردند و یا خیلی کند حرکت کردند.

قدیری‌ابیانه افزود: وقتی مشکلی بروز می‌کند مردم به جای این‌که به رفع مشکل کمک کنند، رفتاری از خود نشان می‌دهند که مشکلات را تشدید می‌کند. مثلاً وقتی ارز گران می‌شود، هجوم برای خرید ارز افزایش پیدا می‌کند و همین، باعث تشدید قیمت ارز و کاهش پول ملی می‌شود. وقتی خودرو گران می‌شود، هجوم برای خرید خودرو، شدت می‌یابد؛ به امید این‌که با افزایش قیمت خودرو، سودی نصیب خریدار شود و خود این موضوع، در افزایش قیمت‌ها اثر می‌گذارد. این مساله، در مورد مسکن و سایر اقلام نیز صادق است. از طرفی، وقتی احساس یا حتی شایعه می‌شود که ممکن است در تهیه کالایی کمبود حاصل شود، هجوم برای احتکار آن کالا، چه توسط تجار و چه توسط مردم افزایش می‌یابد که همین هجوم برای احتکار، خود باعث کمبود می‌شود و حتی اگر مشکلی وجود نداشته باشد، یک بحران ایجاد شود.

تذکراتی که نادیده گرفته شد

هرچند رفتار هیجانی بخشی از مردم هنگام بروز اخلال در بازارها و همراه شدن با دلالان و سوداگران، مورد انتقاد است، اما همان‌طور که رهبر معظم انقلاب پیش از این گفته بودند، برای بهبود این روند باید هم رفتار مسئولان و هم رفتار مردم و مصرف‌کنندگان اصلاح شود.

رهبر انقلاب جمعه در خطبه‌های نماز عید فطر مجددا به بحث اصلاح الگوی مصرف اشاره کردند و گفتند:‌ «مردم هم وظایفی دارند، بایستی این وظایف را انجام بدهند؛ توده مردم بایستی مساله اسراف را مورد توجّه قرار بدهند. ما چند سال قبل از این مساله اسراف را مطرح کردیم؛ زیاده‌روی، ولخرجی در اموری که نیاز نیست، این را به نفع کشور، به نفع طبقات مستضعف و فقیر و مظلوم، کنار بگذارند. ملت ایران بدانند امروز نقدینگی در کشور خیلی زیاد است؛ آن کسانی که دارای امکانات مالی‌اند، آن کسانی که صاحبان این نقدینگی‌ها هستند، آنها را به سمت تولید هدایت بکنند تا کار راه بیفتد؛ چرخ‌های زندگی مردم با تولید می‌چرخد؛ این کاری است که بر عهده آحاد مردم است.»

محمدحسین علی‌اکبری - اقتصاد