سایه سیاست بر روز شلوغ باغ کتاب

ما هم در همین روز به باغ کتاب تهران سری زدیم تا ببینیم در اختتامیه نهمین دوره جشنواره کتاب برتر کودک و نوجوان، چه می‌گذرد.

خداحافظی باغ کتاب با رخوت روزهای نخست!

اینجا دیگر از خلوتی و رخوت روزهای نخست افتتاحش خبری نیست. همین چند ماه پیش بود که از دفتر روزنامه جام‌جم شال و کلاه کردیم تا پس از گذشت دو سه روز از آغاز به کار بزرگ‌ترین کتابفروشی پایتخت، روایتی از حال و هوای آن به مخاطبان‌مان ارائه کنیم. آن روز به زحمت دو سه کتابگرد را پیدا کردیم تا همکلام‌شان بشویم و نظرشان را درباره اینجا بپرسیم. هم دوستداران تئاتر، محوطه و داخل باغ کتاب را شلوغ کرده‌اند و هم اهالی ادبیات کودک و نوجوان و مسئولان فرهنگی به اینجا آمده‌اند تا مراسم پایانی یکی از جشنواره‌های معروف مربوط به این ادبیات را برپا کنند.

مسئولان یکی یکی پشت تریبون می‌روند و از اهمیت پرداختن جدی به ادبیات کودک و نوجوان می‌گویند. ابتدا محمد طوسی که دبیر انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان است، گزارشی از روند برگزاری جشنواره می‌خواند.

او می‌گوید این دوره از جشنواره، از دی سال گذشته کار بررسی کتاب‌ها را آغاز کرده و در این دوره فقط به بررسی آثار تالیفی در حوزه کودک و نوجوان و خردسال پرداخته است.

ظاهرا این دوره از جشنواره پر و پیمان هم بوده است، چرا که طوسی می‌گوید این بار 1143 اثر از 78 ناشر به دبیرخانه رسیده بوده که در نهایت و پس از انتخاب نهایی 151 اثر در بخش شعر، 639 اثر در بخش داستان و 131 اثر در بخش علمی و آموزشی به مرحله نهایی داوری راه پیدا کرده‌اند.

جهاد فرهنگی برای کودکان

نفر بعدی که سخنرانی می‌کند، سیدرضا صالحی‌امیری است. لابد می‌دانید یکی از شغل‌های متعدد او مربوط به حوزه فرهنگ است؛ یعنی معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران. حرف‌های او از همان دست حرف‌های کلی و روی کاغذ مقولات فرهنگی است. مثلا این‌که حمایت از این رویداد را وظیفه خود می‌داند یا این‌که «فعالیت فرهنگی در زمینه نشر برای کودکان و نوجوانان امروزه، جهاد و نهضتی فرهنگی به شمار می‌آید» و از این حرف‌ها. صالحی امیری در بخش دیگری از حرف‌هایش می‌‌گوید: «کشف زبانی تازه و نو برای مخاطب کودک و حرف‌زدن با آن کار سختی است، اما باید بتوان با کشف این زبان با این نسل ارتباط گرفت. البته این اتفاق نیازمند هنر، خلاقیت و نوآوری است». پس از این فراز فنی در ادبیات کودک و نوجوان، وزیر سابق فرهنگ و ارشاد اسلامی دوباره به نطق‌های مدیریتی در حوزه فرهنگ برمی‌گردد و می‌گوید: «برای توسعه و تعالی باید نهال فضیلت را کاشت. امروز مهم‌ترین نیاز کشور مطالعه است. نفت از زمین خارج می‌شود و در نهایت می‌سوزد، اما نهال فرهنگی که برای کودکانمان می‌کاریم، می‌روید و میوه می‌دهد و همه را سیراب می‌کند». مشخص است که حوصله بسیاری از حضار سر رفته است!

کی بین‌المللی می‌شود؟

یکی از انتقاداتی که از همان دوره نخست برگزاری جشنواره «کتاب برتر کودک و نوجوان» به آن وارد می‌شد، برگزاری ملی آن بود. در حالی که کوچک‌ترین و کم‌رمق‌ترین جشنواره‌های فرهنگی داخل، عنوان «بین‌المللی» را یدک می‌کشند و شده با دعوت چند مهمان و شرکت‌کننده خارجی این عنوان را به جشنواره‌شان الصاق می‌کنند، جشنواره «کتاب برتر کودک و نوجوان» با گذشت 9 دوره از برگزاری‌اش هنوز نتوانسته پا را فراتر از مرزها بگذارد و بین‌المللی شود. این را بگذارید کنار این‌که ما کلی نویسنده ادبیات کودک و نوجوان داریم که هر سال در جشنواره‌های بین‌المللی بزرگ جهان نامزد دریافت جایزه‌های معتبر می‌شوند، آخری‌اش هم فرهاد حسن‌زاده که اخیرا خبر نامزدی‌اش برای دریافت جایزه هاینس‌ کریستین اندرسون منتشر شد.

سخنران بعدی که پشت تریبون می‌آید، اشاره‌ای به همین ماجرای ملی‌ ماندن جشنواره دارد؛ کسی که این جشنواره در دوره صدارت او در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بنیان نهاده شد. احمد مسجدجامعی که حالا عضو شورای اسلامی شهر تهران است و کمتر مراسم هنری و فرهنگی را از دست می‌دهد، می‌گوید: «سال آینده یک دهه از برگزاری این جشنواره می‌گذرد. امیدوارم که از دوره‌های آینده این رویداد، در راستای بین‌المللی کردنش پیش برویم و این بخش را به صورت ساختارمند به عرصه جهانی نشر وارد کنیم.»

بازار بی‌رونق ادبیات کودک و نوجوان

اما فارغ از برگزاری این جشنواره، از مصطفی رحماندوست درباره وضع ادبیات کودک و نوجوان پرسیده‌ایم. به هر حال، جشنواره‌ها رویه و پوست گفتمان‌های فرهنگی ما بوده و واقعیت‌ها اساسا بیرون از آنها رخ می‌دهند. آقای «صد دانه یاقوت» خبرهای خوبی برایمان ندارد.

او معتقد است کتابخوان‌ها بسیار کم شده‌اند و در این میان بچه‌ها هم کمتر تن به خواندن کتاب‌ می‌دهند: «این‌که بازار نشر رونق ندارد، مهم‌ترین صدمه را به زندگی نویسندگان وارد آورده است. به همین دلیل است که نویسنده‌ای که بتواند از راه نویسندگی زندگی کند، نداریم و همین باعث می‌شود تولید چشمگیری نداشته باشیم. بنابراین از نویسنده‌ نمی‌توان انتظار داشت به‏روز عمل کند. اما با وجود بروز این وضع، سطح نویسندگان ما بالاست.»

سرشناس‌ها جایزه‌ها را بردند

در نهمین دوره برگزاری جشنواره «کتاب برتر کودک و نوجوان» بیشتر چهره‌های آشنای ادبیات بودند که جوایز را به خانه بردند؛ افسانه شعبان‌نژاد با مجموعه ده جلدی «کی بود؟ کی بود؟» برگزیده بخش کتاب شعر خردسال و با کتاب «بارون میاد جرجر»ش در همین بخش تقدیر شد. نام دیگر نویسنده سرشناس کتاب‌های کودک یعنی شکوه قاسم‌نیا هم در میان تقدیرشده‌های این بخش دیده می‌شود با کتاب «لالایی‌های کودکانه‌»اش. قاسم‌نیا در بخش داستان خردسال هم برای کتاب «کی می‌تواند مرا بخنداند؟» تقدیر شده است. یکی دیگر از سرشناس‌هایی که در بخش تقدیری‌های شعر نوجوان نامش دیده می‌شود حمیدرضا شکارسری است که البته بیشتر به عنوان شاعری در شعر آزاد بزرگسال شناخته می‌شود.از «تلنگر باران» او در این دوره از جشنواره تجلیل شد.

«چه کسی آقای صورتی را می‌شناسد؟» از مژگان کلهر هم کتاب برتر داستان کودک شده است. از «وداع در ال مارتینو» نوشته جواد ماه‌زاده هم در همین بخش تجلیل به عمل آمده است. فرهاد حسن‌زاده هم این روزها و با نامزدی در جایزه هانس کریستین اندرسون که نوبل ادبیات کودک و نوجوان محسوب می‌شود کامش شیرین است، برنده جایزه کتاب برتر داستان نوجوان این دوره از جشنواره شده با کتاب «زیبا صدایم کن.»

مهمان پرمشغله

اما مهم‌ترین حاشیه برگزاری اختتامیه نهمین دوره جشنواره «کتاب برتر کودک و نوجوان» حضور سیدرضا صالحی امیری در این مراسم بود. لابد می‌دانید که صالحی امیری به عنوان یکی از پرمشغله‌ترین مسئولان این روزها تحت فشار افکار عمومی است. او که مدتی است علاوه بر چندین و چند سمتی که دارد، به عنوان معاون فرهنگی اجتماعی شهردار تهران هم فعالیت می‌کند، چند روزی است بر صندلی ریاست کمیته ملی المپیک هم نشسته است. این
در حالی است که محمدعلی نجفی، شهردار تهران گفته بود چون هر دوی این سمت‌ها «شغل» محسوب می‌شود، صالحی امیری به کمیته ملی المپیک نخواهد رفت. پس از رفتن وزیر سابق فرهنگ و ارشاد اسلامی به کمیته ملی المپیک، بسیاری منتظر بودند تا آقای معاون با ارائه استعفا و آقای شهردار با پذیرش آن، برادری‌شان را در رابطه با پرهیز از چندشغله بودن مسئولان ثابت کنند. حالا شرکت سیدرضا صالحی امیری در اختتامیه نهمین دوره جشنواره «کتاب برتر کودک و نوجوان»، نخستین حضور رسمی او با عنوان «معاون فرهنگی و اجتماعی شهردار تهران» است که پس از ریاست بر کمیته ملی المپیک صورت می‌پذیرد. در واقع او با حضور در این مراسم، برای کسانی که منتظر بودند استعفایش را تقدیم شهردار تهران کند، این پیغام را مخابره کرده است که از این خبرها نیست و آقای ابوالمشاغل قرار نیست یکی از پست‌هایش را واگذار کند.