نگاه به شـرق آنکارا

پروفسور اسکات لوکاس استاد روابط بین‌الملل دانشگاه بیرمنگام انگلستان معتقد است صف‌بندی و جهتگیری سیاست خارجی ترکیه همان جهتگیری و رهیافتی است که پیش از سال 2011 میلادی دنبال می‌کرده است. این جهتگیری براساس همکاری مبتنی بر «عمق استراتژیک» استوار است. براساس این جهتگیری و استراتژی ترکیه در سیاست خارجی متوجه شرق و خاورمیانه است.

باوجود اظهارنظرهای قبلی اردوغان، چرا ترکیه بار دیگر به راهبرد نزدیکی به رژیم صهیونیستی روی آورد؟

صف‌بندی و جهتگیری سیاست خارجی ترکیه همان جهتگیری و رهیافتی است که پیش از سال 2011 میلادی دنبال می‌کرده است. این جهتگیری براساس همکاری مبتنی بر «عمق استراتژیک» استوار است. براساس این جهتگیری و استراتژی ترکیه در سیاست خارجی متوجه شرق و خاورمیانه است. در واقع اولویت سیاست خارجی ترکیه شرق و خاورمیانه است. در واقع این رهیافت خلاف آن رهیافتی است که آینده ترکیه را در روابط با اروپا دنبال می‌کند.

یعنی شما معتقد هستید که ترکیه روابط خود با روسیه و اسرائیل را بر این اساس عادی ساخته است؟

بله. سیاست خارجی ترکیه اولویت را به شرق و خاورمیانه می‌دهد و بر این اساس ترکیه رابطه خود با اسرائیل را (که متعاقب موضوع کشتی مرمره و کشته شدن اتباع ترک که قصد امدادرسانی به غزه را داشتند به تیرگی گراییده بود) عادی کرد. همچنین رابطه ترکیه با روسیه متعاقب بحران سوریه به تیرگی گراییده بود و سقوط جنگنده روس توسط ترکیه نیز وضعیت را بغرنج‌تر کرد. لذا ترکیه اکنون منافع خود را در این می‌بیند که رابطه با مسکو را نیز عادی سازد.

در واقع ترکیه امیدوار است که از رهگذر این عادی‌سازی بتواند منافع اقتصادی حاصل کند، چرا که روسیه تحریم‌هایی را علیه ترکیه اعمال کرده است و از سوی دیگر از رهگذر رفع محاصره غزه به صورت محدود نیز بتواند منافع اقتصادی حاصل کند. از سوی دیگر و از جنبه سیاسی نیز ترکیه امیدوار است که در توافق صلح احتمالی سوریه منافع آنکارا نیز مورد ملاحظه قرار بگیرد.

در واقع ترکیه قصد دارد با نزدیکی با روسیه خواسته‌ها و منافع خود را در یک مواقفتنامه صلح احتمالی در سوریه دنبال و تأمین کند. چرا که می‌داند درخصوص بحران سوریه، روسیه یک بازیگر کلیدی و مهم است.

حزب عدالت و توسعه زمانی که در ترکیه به قدرت رسید سیاست خارجی «تنش صفر با همسایگان» را مطرح کرد. اما در عمل تنش صرف با همسایگان را شاهد بودیم. چرا ترکیه وارد تنش با همسایگان خود شد؟

سیاست خارجی ترکیه در ابتدای روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه سیاستی بی‌ثبات و نابسامان بود. در واقع این سیاست نابسامان را درخصوص اکثر کشورها شاهد بودیم. از دلایل این سیاست می‌توان به بحران سوریه اشاره کرد.

در واقع بحران سوریه باعث شد تا اتخاذ چنین سیاستی از سوی ترکیه میسر و ممکن نباشد.

برخی استدلال می‌کنند عادی‌سازی روابط ترکیه با روسیه و اسرائیل از دلایل انفجارهای اخیر داعش در فرودگاه آتاتورک است. آیا این انفجارها در نتیجه تغییر سیاست خارجی ترکیه است؟ البته در صورتی که چنین تغییری واقعا رخ داده باشد.

خیلی زود است که بخواهیم میان عادی‌سازی روابط ترکیه با روسیه و اسرائیل و این انفجارها ارتباط برقرار کنیم. در واقع باید ببینیم که از رهگذر این عادی‌سازی موضوع سوریه چگونه حل و فصل خواهد شد. البته می‌توان این‌گونه استدلال کرد که داعش وقتی عرصه را در ترکیه بر خود تنگ‌تر می‌بیند دست به چنین اقداماتی می‌زند. در واقع تا زمانی که عرصه بر این گروه از سوی آنکارا تنگ نشده بود شاهد تساهل ترکیه با این گروه بودیم. اقدامات داعش در ترکیه متغیری از بحران سوریه است. وقتی داعش در سوریه تحت فشار باشد بر کشورهای دخیل در این بحران فشار وارد می‌کند تا بتواند امتیازاتی بگیرد.