گاه سفر آمد برادر

رهبر معظم انقلاب درباره ایشان گفته‌اند: «شخصیت حمید سبزواری باید در دو بخش مورد توجه قرار بگیرد، یکی رتبه شعری ایشان است. نکته دوم که اهمیتش از نکته اول کمتر نیست این است که ایشان این هنر را در خدمت مردم و انقلاب و در خدمت بصیرت‌افزایی قرار داده است و این خیلی مهم است.» شاید بر مبنای همین تعریف و رویکرد، امیرحسین نوروزی مستند «شاعر سپیده» را ساخته است. در واقع این مستند را می‌توان یک پرتره شاعرانه دانست که به زندگی و جهان شعری استاد سبزواری می‌پردازد که زلف احساس را با زلف انقلاب و اتفاقات و ارزش‌های آن گره زده است. فیلمساز برهه خاصی از زندگی استاد یا مثلا سویه شاعرانه او را دستمایه روایت خود قرار نمی‌دهد بلکه تلاش می‌کند تا با پرداختن به سیر زمانی زندگی او و ابعاد مختلف شخصیتی وی، تصویر جامعی از این شاعر پیشکسوت را روایت کند تا هر آن کس که شناخت کافی از او ندارد با افکار و اعمال این شاعر آشنا شده و برای آنهایی که شناخت دارند از جلوه‌های تازه‌ای رمزگشایی کند. به عبارت دیگر شاعر سپیده درباره زندگی شخصی، ادبی و انقلابی زنده‌یاد حمید سبزواری است. این مستند زندگی سبزواری را از دوران مبارزه قبل از انقلاب تا روزهای ورود امام(ره)، دوران دفاع مقدس، آزادی خرمشهر، مظلومیت مردم فلسطین و برهه‌های مختلف تاریخی دیگری که این شاعر توانسته مفاهیم انقلابی و ارزشی را با شعر خود برجسته و منتقل کند، بررسی می‌کند.

آنچه که در این مستند از استاد سبزواری می‌فهمیم این است که وی سال 1304 در سبزوار‌زاده شد. پدرش، عبدالوهاب، پیشه‌ور ساده‌ای بود که قریحه شعری داشت. جدش، ملامحمدصادق ممتحنی، شاعری بود که «مجرم» تخلص می‌کرد و آثارش در سفری به مشهد و در حمله راهزنان به یغما رفت. وی سال 1331 ازدواج کرد و یک سال بعد از ازدواج، کودتای 28 مرداد 1332 برای حمید گرفتاری‌هایی به وجود آورد و او تحت تعقیب قرار گرفت. سبزواری مدتی متواری بود و مدت زمانی را در اسفراین مخفی شد. وی قبل از مدرسه، قرآن را در خانه و نزد مادرش آموخته ‌بود. او بعدا به مدرسه شیخ حسن داورزنی رفت. وی در دوره نوجوانی در سبزوار زندگی می‌کرد. در سبزوار کتابفروشی به نام خسروی شعرهای حمید را چاپ کرده و فروخت. حمید می‌خواست این کار را در تهران نیز انجام بدهد، ولی در آن زمان موفق به این کار نشد. نوجوانی و جوانی سبزواری در دوران اقتدار و اضمحلال حکومت رضاشاه پهلوی گذشت و تحولات این دوره بر روحیه وی تأثیر گذاشت. چهارده ‌ساله بود که سرودن شعر را آغاز کرد. در آن سنین از روی کنجکاوی به احزاب و گروه‌های سیاسی مختلف سر می‌زد تا با آرا و نظرات آنها آشنا شود.حمید سبزواری پس از کودتای 28 مرداد 1332 متواری و مخفی شد. بعدا خود را به شهربانی سبزوار معرفی کرد و چهار سال را در وضعیت بلاتکلیفی و تعلیق طی کرد تا سرانجام تبرئه شد، اما آنچه بیش از هر چیز مخاطب را مجذوب می‌کند و با خاطرات نوستالژیک او پیوند می‌خورد صحنه‌های مربوط به ساخت آهنگ‌ها و سرودهای معروف انقلابی است که توسط سبزواری سروده شده است. مثلا آمریکا آمریکا مرگ به نیرنگ تو یا گاه سفر آمد برادر گام بردار که با صدای حسام‌الدین سراج به یک خاطره جمعی بدل شده است. ازجمله خاطره انگیزین‌ترین این سروده‌ها که تلخ هم بود شعری بود که او بعد از مرگ امام خمینی(ره) سرود و با صدای گلریز پخش شد. همانی که می‌گوید خدایا سایه‌ای رفت از سر ما. کاروان سپیده، یاد یاران و سرود درد ازجمله مهم‌ترین اشعار استاد سبزواری است که در این مستند به آن ارجاع داده می‌شود و البته سرود سپیده به دلیل جایگاه ویژه‌ای که در ادبیات معاصر و افکار عمومی یافته به عنوان اثر نیز الصاق می‌شود. خود استاد سبزواری به دلیل آن چهره گشوده، دوست‌داشتنی و زبان شیرین شاعرانه‌ای که داشت بیش از هر عنصر و عامل دیگری به این مستند جذابیت می‌داد و شعرخوانی‌هایش شاید جذاب‌ترین بخش مستند باشد. روحش شاد.

سپنتا امانپور