آستیگماتیسم را بشناسیم

واقعا تا امروز نتوانسته یا نخواسته‌ایم واژه مناسبی معادل فارسی برای این لغت که ریشه لاتین دارد پیدا کنیم و به همین دلیل وقتی اپتومتریستی هنگام سنجش تخصصی بینایی فرد به وی می‌گوید شما دارای عیب انکساری آستیگماتیسم هستید، وی بیشتر نگران سلامت چشم خود می‌شود تا زمانی که کلمه دوربینی یا نزدیک بینی را می‌شنود. آستیگماتیسم عبارت است از عیب انکساری متفاوت در جهات مختلف. هنگامی که انحنای سطح شفاف جلویی چشم (قرنیه) بیشتر یا کمتر شود، عیب انکساری چشم به وجود می‌آید و زمانی که این انحنا در جهات مختلف با هم برابر نباشد موجب می‌شود عیب انکساری تنها در یک راستا از جهات بینایی اتفاق بیفتد و بیمار در یک جهت خوب و در یک جهت تار ببیند. کره چشم همان طور که از نامش پیداست کروی و شکل یک توپ گرد است و این کروی بودن بویژه در قسمت شفاف جلویی چشم یعنی قرنیه بسیار حائزاهمیت است و اگر این کرویت تغییر کند یعنی بیضی شکل شود به طوری که انحنای قرنیه در یک محور نسبت به محور دیگر کمتر یا بیشتر باشد آستیگماتیسم به وجود می‌آید و تصویر در یک جهت روی شبکیه چشم و در یک جهت دیگر جلو یا پشت شبکیه چشم تشکیل می‌شود.

توجه داشته باشید در آستیگماتیسم علاوه بر این که باید مشخص شود چشم‌ها چقدر ضعیف است، باید تعیین شود این آستیگماتیسم در چه محوری است. برخی تصور می‌کنند ضعیفی با آستیگماتیسم فرق دارد و مثلا می‌گویند چشم من تنها آستیگماتیسم دارد و ضعیف نیست. در صورتی که آستیگماتیسم هم یک نوع عیب انکساری یا به اصطلاح عام یک نوع ضعف بینایی است. برخی دیگر از مردم از آستیگمات بودن چشم خود ناراحت هستند و می‌گویند ای کاش چشم من آستیگماتیسم نداشت در صورتی که آستیگماتیسم هم یک نوع ضعف بینایی شبیه نزدیک‌بینی و دوربینی است. نکته مهم دیگر این که اغلب چشم‌ها ممکن است حدود 25/0 نمره آستیگماتیسم داشته باشند که غالبا فیزیولوژیک بوده و نیازی به عینک ندارد. بیمارانی که دچار آستیگماتیسم هستند و نیاز به تجویز عینک یا لنز تماسی دارند در صورت استفاده نکردن از عینک یا لنز مناسب بیشتر از افراد دیگر دچار نزدیک‌بینی و مشکلاتی ازجمله ترس از نور (فتوفوبیا) و سر درد می‌شوند و لذا بیشتر نیاز دارند عینک‌های خود را برای استفاده در آفتاب به شکل فتوکرومیک تهیه کنند.

با وجود تصور عموم مردم برای اصلاح آستیگماتیسم می‌توان از لنز تماسی یا جراحی لیزر برای اصلاح آن استفاده کرد که البته براساس یافته‌های کلینیکی و پارا کلینیکی بیمار تصمیم گرفته می‌شود لنز یا جراحی انکساری برای وی قابل استفاده هست یا خیر. عینک‌های مورد استفاده برای اصلاح آستیگماتیسم باید ویژگی‌های خاصی داشته باشند که در جریان انتخاب فریم، اپتومتریست فریم مناسب را انتخاب می‌کند. مثلا این فریم نباید دارای حدقه کاملا گرد باشد چون موجب چرخش عدسی در آن و تغییر محور عدسی اصلاح‌کننده آستیگماتیسم می‌شود. عدسی‌های تماسی اصلاح‌کننده آستیگماتیسم هم به طور تخصصی با محاسبات خاص خود بر مبنای قدرت آستیگماتیسم و محور آن توسط اپتومتریست و طبق معاینات بینایی و چشم در نظر گرفته می‌شود. البته در صورت تمایل شخص آستیگمات و صلاحدید پزشک می‌توان آستیگماتیسم چشم را جراحی لیزر کرد.

دکتر علی میرزاجانی - دانشیار گروه اپتومتری دانشگاه علوم پزشکی ایران