یک میدان هیجان و هیاهو

از گرگان تا آق‌قلا، جاده تنگ و باریک دو بانده‌ای یک دشت وسیع را مرزبندی کرده است به سوی گنبد کاووس یا مرکز اسبدوانی ایران. گاهی وقت‌ها در پس خانه‌های زیبا و ساده ترکمنی اسب یا گله اسب‌هایی را می‌بینی که در دشت چار نعل می‌تازند. اینجا در کنار تمام جذابیت‌های بصری‌اش، یک جاذبه بی‌نظیر کشف نشده‌ای وجود دارد. اسب و ترکمن با هم رفیق‌اند و از این رفاقت هر پنجشنبه و جمعه، جمعیتی بیش از جمعیت هر ورزشگاه فوتبال، تماشاچی رقابت اسبدوانی هستند. شاید هیچ ورزشی مثل اسبدوانی در میان ترکمن‌ها محبوبیت نداشته باشد؛ والیبال که سال‌های هیجان‌انگیزی را در این منطقه داشته در رتبه دوم است و جای اسبدوانی را نمی‌گیرد، اسبدوانی ریشه‌های اجتماعی گسترده‌ای در این منطقه دارد و به نوعی بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی آنهاست. از این رو، اسب جدا از جذابیت‌های ورزشی‌اش نزد ترکمن‌ها، خاستگاهی اجتماعی و مذهبی نیز دارد که در هر خانه، تابلویی با نقش‌برجسته‌های مسی وجود دارد که بر بالای آن حدیث نبوی در پیشانی اسب تا رستاخیز برکت وجود دارد، نوشته شده است.

فرگوسن اسبدوانی ایران

ما مهمان خانواده‌ای ترکمن بودیم که در منطقه ترکمن صحرا از بندر ترکمن تا گنبد کاووس و آق‌قلا شناخته شده‌اند؛ حاج رشید ایری جثه‌ای کوچک دارد که نشان می‌دهد در جوانی سوارکار ماهری بوده، صورت آفتاب سوخته و موهای جوی گندمی‌اش، اما معرف مربیگری اوست که در دشت و صحرا با اسب‌های مسابقه تمرین می‌کند. او میان ترکمن‌ها بیشترین قهرمانی را کسب کرده است و به نوعی فرگوسن اسبدوانی ایران با بیش از 120 قهرمانی با اسب‌های معروف برند ریوست؛ اسب‌هایی که در کمتر از ده سال اخیر، در کورس‌های گنبد کاووس، بندر ترکمن، آق‌قلا، نوروزآباد تهران و یزد شهرت زیادی به هم زده‌اند. رشید ایری می‌گوید هر اسبی قهرمانی هواداران مخصوص به خود را دارد. با او به محل نگهداری اسب‌هایی که مربیگری می‌کند، رفتیم. در کناره دشتی وسیع با چمنزاری یکدست سبز در زمستان سرد، منظره زیبایی در روستای گری به وجود آمده است. آنجا بیش از 15 تا 20 اصطبل اسب وجود دارد که برخی از آنها خالی بوده و برخی دیگر اسب‌های روز مسابقه را در خود جای داده است. حاج رشید ایری برای روز جمعه، دو اسب در کورس ویژه دارد، ریو کینگ که در هر 11 باری که در این سال دویده مقام آورده و ریو کین که اسبی خوش‌پیکر است. کارگر‌ها مشغول تیمار کردن اسب‌ها هستند و حسابی حواسشان به آنهاست. این دو اسب قرار است در کورس ویژه‌ای که برای اولین بار در نوع خود در ایران برگزار می‌شود، شرکت کنند. معمولا جایزه‌های اسبدوانی همیشه مورد انتقاد مالکان اسب‌هاست، بخصوص این که هزینه‌های زیادی را در یک سال باید متحمل شوند و در نوبت قرار گرفتن در کورس نیز باید باشند و گاهی اگر اسبی امتیاز مورد نیاز را به دست نیاورد، در طول یک سال
بسیار کم در کورس شرکت می‌کند. با این حال اگر اسبی بدرخشد در گروه‌بندی امتیازی جایگاه ویژه‌ای می‌یابد و نوبت بیشتری برای کورس‌کردن دارد و بالطبع می‌تواند در یک فصل به عدد قهرمانی‌هایش بیفزاید.

کورس ویژه

جمعه‌ای که گذشت، اما گروهی از اسبداران نژاد تروبرد (اسب ویژه مسابقه) به پیشنهاد حمید رادان، از مالکان و پیشکسوتان برجسته اسبدوانی در اقدامی جالب مسابقه‌ای ویژه را با جایزه‌ای بسیار بالا ترتیب دادند. این کورس ویژه، اسب‌های تروبرد با شرکت 12 اسب سه ساله که بیشترین امتیاز را در آن فصل کسب کرده بودند، به رقابت پرداختند که در مجموع 74 میلیون تومان جایزه به اسب‌های برتر اهدا شد. این کورس اما سورپرایز ویژه‌ای هم داشت. در میان ورزشکاران ترکمن دو ورزشکار مطرح و درجه اول از اسب‌بازهای حرفه‌ای هستند؛ یکی فرهاد قائمی با اسب ریو ونتورا ـ که چند مقام را نیز در این فصل کسب کرده است ـ و دیگری سردار آزمون که اسبش به نام سریک رسما از سال بعد در کورس بهاره گنبد شرکت می‌کند. البته روز جمعه اسبی که به اسم سردار آزمون در مسابقه شرکت داده شده بود توانست جایزه اول این مسابقه را که 42 میلیون تومان بود، ببرد. این کورس بسیار فشرده و پرهیجان آن‌قدر برای سردار مهم بود که خود را ظهر جمعه از اسپانیا به گنبد کاووس رساند تا به میدان اسبدوانی برود و کورس را از نزدیک ببیند. سردار آزمون بعد از قهرمانی اسب به جام‌جم می‌گوید منتظر این کورس بوده و خوشحال است اولین دوره این مسابقه را اسب او و شریکش میثم گودرزی برده است. این برای اولین بار نیست که سردار آزمون به کورس گنبد سر می‌زند، همان طور که فرهاد قائمی وقتی تیم والیبال پیکان یا تیم ملی در استراحت است، خودش را به کورس اسبدوانی می‌رساند.

حرکتی نو

کورس اسبدوانی گنبد کاووس، اما با تمام هیجان‌اش همه پتانسیل‌های اسبدوانی ایران نیست. در حالی که فصل پاییزه و زمستانه کورس گنبد در حال اتمام است، حرکتی نو صورت گرفته که می‌تواند از نظر کیفی اسبدوانی ایران را به جایگاه مطلوبی که شایسته‌اش است، برساند. گروهی از مالکان اسب با همت خودشان جایزه کورس را افزایش داده‌اند تا رقابت به بالاترین حد خود برسد. با این حال، اما هنوز پیشنهاد‌های خوبی روی میز است که می‌توان از آن بهره بهتری برد. حمید رادان از مالکان اسب در ایران پیشنهاد می‌دهد هم‌اکنون برای هفته آخر و قهرمانی کورس بهاره که خرداد برگزار می‌شود، فراخوان عمومی بدهند برای اسب‌های دو ساله که هنوز امتیازی کسب نکرده‌اند و می‌توانند طی سه ماه خود را به امتیاز بالایی برسانند. با توجه به استقبالی که صورت می‌گیرد ممکن است اسب‌های زیادی ثبت‌نام کنند و همین مساله از نظر مالی تامین‌کننده بخشی از نیازهای مالی موجود بوده و از سوی دیگر محک جدی برای اسب‌های دو ساله است که در مسابقات پیش رو امتیاز بالاتری برای شرکت در هفته قهرمانی به دست بیاورند. او معتقد است به خودی خود همین موضوع می‌تواند بر کیفیت مسابقات هفته قهرمانی تاثیر مثبت بگذارد و رقابت بیشتری را در این زمینه به وجود بیاورد.

وقتی وارد میدان قدیمی اسبدوانی گنبد می‌شوید، در آن ورودی باریک که ترافیک ماشین‌ها و آدم‌ها به اوج رسیده، عده‌ای مشغول فروش دفترچه‌های راهنمای کورس ـ که در آن اسامی اسب‌های شرکت‌کننده، نژاد و خط خونی که از آن متولد شده‌اند، مالکان اسب‌ها، امتیازها و تعداد قهرمانی‌هایشان در آن درج شده است ـ هستند. هر کدام از این موارد اما می‌تواند برای آنالیز کردن اسب‌ها کافی باشد. عده‌ای از قدیمی‌ها که مثلا پدر و مادر اسب شرکت‌کننده را می‌شناسند و از نزدیک کورس‌های آنها را مشاهده کرده‌اند، مشغول توضیح دادن کیفیت اسب‌ها هستند. برخی ترکمن‌ها با لباس محلی و آن کلاه‌های سفید روی چمن نشسته‌اند و فارغ از دنیای امروزی چای می‌نوشند و مشغول بحث هستند؛ این که چه اسبی در چه کورسی قهرمان می‌شود. در اینجا فرهنگ ترکمنی رخ می‌نماید. قبل از شروع کورس، موسیقی ترکمنی با ساز ویژه ترکمن صحرا به نام تامدئرا توسط خنیاگران بخشی ترکمن با اشعار حماسی مختومقلی فراغی، شاعر بلندآوازه ترکمن اجرا می‌شود. میدان به وجد آمده و در اوج شور و هیجان است. وقتی اسب از دپار کنده می‌شود تنها یک هدف دارد؛ خط پایان. 200 متر پایانی، نقطه اوج هیجان اسب، اسب‌سوار و تماشاگران است که نام اسب پیشتاز را صدا می‌کنند.

اوج هیجان در کورس

میدان اسبدوانی گنبد، تفاوت زیادی با محل‌های مسابقه دارد؛ گوینده میدان در نقش گزارشکری زنده، وقایعی که در آن دایره می‌گذرد، از ورود اسب‌ها به دپار تا استارت و پیشتاری و عقب ماندن را با لحنی زیبا و آهنگین گزارش می‌کند. گزارشگر میدان گنبد، عطاکر نام دارد و می‌گوید بیش از 40 سال است در میادین اسبدوانی گزارش می‌کند. او طوری به صورت آهنگین و رسا اسب‌های پیشتاز را نام می‌برد که جمعیت با بالا رفتن و پایین آمدن صدایش همراه می‌شود و هیاهو می‌کند؛ تنها اوست که در میدان حرف می‌زد. وقتی اسبی قهرمان می‌شود این عطا کر است که برنده کورس را اعلام می‌کند. در یک کلام عطاکر، عادل فردوسی‌پور میدان اسبدوانی است.

حسام روشنی