چهار خوانی به نام گمرک؛ چالشی به نام ترخیص

اما مراحل انجام کار یعنی همان ترخیص کالا از گمرک چیست و چطور این کار انجام می‌شود؟ این سوالی است که ذهن بسیاری را به خود مشغول کرده است. به همین دلیل جام‌جم این بار سری به گمرک جنوب تهران زده تا با ارائه گزارشی مستند از روند کار پاسخی کامل و شفاف به این سوال بدهد.

به گزارش جام جم آنلاین، براساس قوانین موجود در ایران هر فرد یا سازمانی که قصد وارد یا خارج کردن جنس یا محصولی را داشته باشد باید اظهارنامه‌ای تنظیم و آن را به مراجع گمرکی تحویل دهد. با تکمیل این فرم می‌توان گفت، کار شروع شده و باید اظهارکننده اسنادی مبنی بر ادعای خود در آن اظهارنامه به گمرک ارائه دهد. این مدارک به ترتیب عبارتند از:

1 ـ سیاهه خرید (ریز اجناس و محصولات خریداری شده یا فروخته شده همراه با قیمت)

2 ـ گواهی مبدا (اطلاعات مربوط به کشور سازنده و فرستنده محصول)

3 ـ اسناد بانکی (اسنادی ازجمله LC یا پرداخت‌های صورت گرفته)

4 ـ سایر مجوزها (برخی محصولات باید استانداردها و تائیدیه‌های خاصی داشته باشند) که در این مرحله، اظهارکننده ملزم به ارائه آنهاست.

تقسیم‌بندی کالاها

قبل از این که در باره مدارک و ملزومات انجام کار بگوییم، بد نیست کمی درباره انواع کالاهای وارداتی یا صادراتی کشورمان بدانیم چون این موضوع خود شامل سه تقسیم‌بندی اساسی است که می‌تواند تعیین‌کننده ادامه راه اظهارکننده باشد. از این رو مطابق با قانون و مقررات صادرات و واردات کالاها در ایران، همه محصولات به سه گروه عمده تقسیم‌بندی خواهند شد:

1 ـ کالاهای مجاز: این کالاها شامل آن دسته از محصولات هستند که با رعایت قوانین، مانعی برای ورود یا خروج آنها نیست.

2 ـ کالاهای مشروط: این گروه از محصولات شامل کالاهایی هستند که اظهارکننده با کسب مجوز قانونی می‌تواند نسبت به ورود یا خروج آنها از مرزهای کشورمان اقدام کند.

3 ـ کالاهای ممنوعه: این گروه از محصولات به طور کلی به دلیل مسائل شرعی یا حتی منافع ملی ممنوع اعلام شده است و هیچ راهی برای ورود قانونی آنها به بازار نیست. لازم به یادآوری است، این تقسیم‌بندی کالا هنگام ترخیص کالا به مسیرهای ترخیصی نیز تعبیر می‌شود که می‌توان آنها را متناسب با کالاهای تقسیم‌بندی شده، در مسیر سبز، مسیر زرد و در نهایت مسیر قرمز تعبیر کرد.

اکنون با شناخت کافی از کالاهای مجاز، مشروط یا غیرمجاز می‌توانیم با انتخاب مناسب کالا نسبت به آغاز مراحل ترخیص کالا اقدام کنیم و اینجاست که به قول معروف، خوان‌ها به سراغ ما خواهند آمد و باید یک به یک با دقت هر یک از آنها را برای رسیدن به مرحله بعدی پشت‌سر بگذاریم.

خوان اول: ثبت اطلاعات

در این مرحله مالک کالا یا وکیل قانونی وی باید به بخش ورود اطلاعات در سایت گمرک مراجعه و با دریافت فرم‌های اولیه به تکمیل اظهارنامه اقدام کند. پس از تکمیل اظهارنامه اولیه و تحویل آن به قسمت ورود اطلاعات، اظهارنامه وارد سیستم می‌شود‏. یکی از مهم‌ترین کارهایی که در این مرحله باید از سوی اظهارکننده صورت بگیرد، محاسبه ارزش محموله‌ موردنظر برای ترخیص است. این محاسبه باید با آنچه سیستم رایانه‌ای محاسبه می‌کند یکسان باشد. پس از این مرحله و ذخیره صحیح اطلاعات، شماره‌ای با عنوان شماره ذخیره تعیین و برای برگه مورد نظر مستند می‌شود.

پس از صدور این شماره،‌ تمام مراحل انجام تشریفات گمرکی براساس این شماره صورت می‌گیرد و در نهایت اظهارنامه پرینت شده همراه مدارک و مستندات (در صورت لزوم) به صورت دستی به صاحب کالا یا نماینده قانونی وی تحویل داده می‌شود تا کار در مرحله بعدی شروع شود. فراموش نکنید در صورت وجود هر گونه مغایرت یا اشکال ممکن است در مراحل بعدی دچار دردسر شوید. بنابراین بهتر است قبل از شروع مرحله بعدی تمام اطلاعات را مورد بررسی قرار دهید. این در حالی است که اگر تغییراتی اعمال کنید شماره‌ای جدید به شما تعلق خواهد گرفت و از این پس شماره دوم مبنای کار خواهد بود.

خوان دوم: پذیرش اظهارنامه

در خوان دوم، اظهارنامه چاپ شده همراه با مستنداتی که مورد نیاز است مورد بررسی قرار می‌گیرد و در صورت کامل بودن (براساس کدهای مندرج در متن اظهارنامه و فیش‌‌های بانکی) عملیات پذیرش و ثبت یا همان کوتاژ انجام خواهد شد. در این مرحله، مسئولیت صحت و تطبیق تمام اطلاعات و مندرجات در مدارک به‌عهده اظهارکننده خواهد بود و باید در مقابل آن پاسخگو باشد.

با ثبت اظهارنامه ‌از نظر گمرک کالای مورد نظر، اظهار شده تلقی می‌شود و فرآیند بررسی و ترخیص آن آغاز خواهد شد. برای این مرحله، تمام مدارک به‌جز فیش‌های بانکی به برگه اظهارنامه ضمیمه شده و لاک و مهر خواهند شد. از اینجای کار مراحل کنترل کالا در بخش ارزیابی آغاز می‌شود یعنی وارد خوان سوم شده‌اید. لازم به یادآوری است شماره ثبت اظهارنامه باید به صورت دستی در قسمت (الف) نوشته شود. در این مرحله ارزیاب کالا مشخص می‌شود و باید برای کنترل مدارک را به وی ارائه کنید.

خوان سوم: ارزیابی و کنترل گمرک

پس از انجام مراحل رایانه‌ای و لاک و مهر شدن مدارک کاغذی، نوبت بازرسی فیزیکی کالاست که برای این کار باید تمام مدارک را به ارزیاب تعیین شده تحویل داد تا وی قبل از هرکاری صحت و تکمیل بودن مدارک را چک کند. برای تائید این مرحله ارزیاب محل مخصوص را امضا و مهر خواهد کرد و مدارک به کارشناس سرویس ارزیابی تحویل داده خواهد شد.

در این مرحله، ارزیاب تمام موارد مورد نظرش را با آنچه در اظهارنامه‌ مشخص شده، از طریق سیستم کنترل خواهد کرد و شماره‌ای را برای آن در نظر می‌گیرد که باید در قسمت (ب) فرم‌ مربوطه به صورت دستی درج و امضا شود. در این مرحله گاه نیاز به تغییر برخی داده‌هاست که این تغییرات منجر به صدور اظهارنامه‌ای جدید برای شما خواهد شد. بنابراین اگر اظهارنامه متمم برای شما صادر شود، احتمالا اعداد و ارقام قابل پرداخت شما بابت حقوق گمرکی تغییر خواهد کرد.

خوان چهارم،‌ پرداخت و ترخیص

در این مرحله پس از ارزیابی سیستم و امضای اظهارنامه توسط رئیس سرویس ارزیابی، تمام مدارک به صندوق تحویل داده خواهد شد. در این مرحله متصدی، تمام مدارک را از طریق سیستم دوباره بررسی و مبالغ محاسبه شده را در خانه 47 اظهارنامه ثبت می‌کند. سپس فیش‌ یا فیش‌های مربوط به بانک از اظهارنامه جدا و دستور چاپ پروانه گمرکی صادر خواهد شد. پروانه صادر شده را مسئول صندوق مهر و امضا کرده، شماره‌ را در دفتر مخصوصی ثبت می‌کند. در این مرحله از صاحب کالا یا نماینده قانونی وی،‌ رسیدی مبنی بر تحویل پروانه گمرکی دریافت می‌شود و اصل پروانه را به او خواهند داد. این پروانه در واقع پایان کار است و باید برای خروج کالا به انبار جهت بارگیری (در صورت نیاز) و در خروج مراجعه کنید. فراموش نکنید این پروانه یا همان برگ سبز گمرکی همواره بیانگر آن است که این کالا کاملا قانونی وارد کشور شده و هیچ منع قانونی برای فروش یا استفاده از آن نیست. بنابراین نسبت به نگهداری و حفظ آن کوشا باشید.

گمرک و چالش زمان

با وجود تمام این مراحل، یکی از چالش‌های بزرگی که در گمرک ایران وجود دارد، چالش زمان ترخیص کالاست. در تمام دنیا برای تسهیل تجارت، حذف دخالت انسان در ترخیص کالا به منظور کاهش هزینه‌ها بخصوص مبارزه با فساد مالی ناشی از تمایل به کم پرداختن مالیات و حقوق گمرکی، به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده که با کاهش کاغذ بازی‌ها، الکترونیکی کردن امور و قراردادن کارها بر اصل اعتماد، سرعت ترخیص کالا به‌شدت افزایش یابد. حتی در برخی گمرکات هنوز کشتی به گمرک مستقر در بندر نرسیده، به طور الکترونیک مدارک را ارسال می‌کنند وبعد از بازرسی کوتاهی از طریق دستگاه‌های ایکس ری برای کنترل، کار ترخیص انجام می‌شود. بر این اساس متوسط زمان ترخیص کالا در جهان بین یک تا سه روز است، اما در ایران این زمان بین یک هفته تا یک ماه طول می‌کشد و همین موضوع چالشی برای تجارت کشور به حساب می‌آید. البته درچند سال اخیرگمرک تلاش کرده با راه‌اندازی پنجره واحد الکترونیکی، کار ترخیص کالا را تسریع کند، اما هنوز در مراحل اولیه هستیم.

ماجرای تعرفه‌ها

یکی دیگر از چالش‌های گمرک در ایران، تعدد و پیچیدگی تعرفه‌های ترخیص کالا برای واردات است. دکتر مسعود کرباسیان، رئیس کل گمرک ایران در این‌باره به جام‌جم می‌گوید: در بخش صادرات، چون کشورها تشویق هر چه بیشتر را مد نظر دارند، بجز موارد خاص که مثلا موجودی کالا در داخل کشور کم باشد، تعرفه موضوعیتی ندارد، اما این بخش واردات است که تعرفه‌ها در آن خودنمایی می‌کند. وی افزود: تعدد، پیچیدگی و ناکارآمدی کتاب مفصل تعرفه‌های گمرکی ایران و تعاریف کوتاه و مبهم انواع کالاها و همچنین حضور پررنگ ارزیاب‌های انسانی، باعث شده برخی سودجویان با جابه‌جایی ردیف تعرفه یک کالا بتوانند در میزان حقوق و عوارض گمرکی آن دست ببرند. وی تصریح کرد: در سایر کشورهای دنیا این چالش را با کاهش شدید حجم طبقات تعرفه‌ای حل کرده‌اند، به طوری که در بسیاری کشورها فقط دو تا سه طبقه تعرفه‌ای وجود دارد، حال آن که در ایران حدود 17 طبقه تعرفه‌ای به همراه شمار زیادی زیرردیف داریم که محل سوءاستفاده را بسیار باز گذاشته است. کرباسیان گفت: این چنین است که گمرک به همراه سازمان توسعه تجارت و کمیسیون‌های تخصصی در حال کاهش طبقات تعرفه‌ای است، اما برای این موضوع هم راهی طولانی و دشوار در پیش است.

روش‌های گمرکی در ترکیه

براساس قوانین کشور ترکیه، مالک کالا مسئول اظهار تمامی اطلاعات مربوط به کالا به گمرک شناخته می‌شود. ترکیه در سال 1990 میلادی، سیستم دریافت مجوز برای واردات را لغو کرده است؛ بنابراین واردات همه‌ کالاها به استثنای برخی کالاهای منتخب و ممنوع آزاد است. دولت ترکیه برای محصولاتی که قرار است به صورت موقت (صادرات مجدد و محصولات نمونه) وارد خاک ترکیه شود هیچ گمرکی درنظر نمی‌گیرد و واردکننده موظف به خروج مجدد آن پس از انجام فرآوری یا تکمیل آنهاست.

آستانه معافیت گمرکی در ترکیه به میزان 30 کیلوگرم یا 75 یورو تعیین شده است، اما این آستانه توسط هر فرد تنها پنج بار در سال قابل استفاده است و بیش از آن، روند تجاری به خود خواهد گرفت. در این کشور میانگین عوارض گمرکی با به اجرا درآمدن ارتباط تجاری ترکیه با اروپا، کشورهای منطقه دریای سیاه، آمریکا و سازمان تجارت جهانی به‌جز در محصولات کشاورزی از صفر تا 10 درصد تعیین شده است هرچند این ارقام شامل مالیات بر ارزش افزوده نیست و این مالیات (با در نظر گرفتن قیمت فاکتور CIF) جداگانه محاسبه خواهد شد.

این کشور برای سهولت در روند تجارت میان کشورها سعی دارد با امضای قراردادهای تجارت ترجیحی، تعرفه ‌های گمرکی خود را با اجرای زمان‌بندی طی پنج سال آینده از 10 درصد به 5 درصد کاهش دهد.

براساس اعلام گمرک ترکیه، زمان ترخیص کالا در صورت تکمیل بودن مدارک، حداکثر سه روز کاری تعیین شده است؛ هرچند بیشتر کالاها با استفاده از سیستم ثبت و کارشناسی رایانه‌ای در حداقل زمان یعنی همان یک روز از در خروج گمرکات ترکیه خارج می‌شوند. مهم‌ترین نکته درباره قانون گمرکی ترکیه این است که تعدد تعرفه در این قانون جایی ندارد و تعداد تعرفه‌های گمرکی این کشور کمتر از تعداد انگشتان یک دست است که به عقیده بسیاری از کارشناسان، همین موضوع در تسریع خروج و روند واردات، کمک شایانی کرده است.

عماد عزتی

‌‌‌گروه اقتصاد