«خوانِ» سواد برای دانش‌آموزان افغان پهن شد

ایرانِ درگیر درجنگ با عراق به این ترتیب هم بار جنگ خویش را به دوش کشید و هم بار جنگ در شرق را. حالا وزارت امور مهاجرین و عودت‌دهندگان افغانستان گزارش می‌دهد در آن سال‌ها باری که بر دوش ایران بود بار سنگین بیش از 5/2 میلیون پناهجو بوده که ترسی مشترک آنها را به ایران رسانده بود. اما جنگ با شوروی که تمام شد و افغانستان به دست مجاهدین افتاد و صاحب حکومتی اسلامی شد، به‌تدریج 2/1 میلیون پناهجو به کشورشان بازگشتند؛ این اتفاق پس از سال 71 رخ داد.

ترس اما دیری نپایید که دوباره جنگ بر افغانستان مستولی شد، این بار با حاکمیت طالبان از سال 75 به بعد. پس جنگ داخلی بازهم افغان‌ها را متوجه همسایه غربی کرد، متوجه ایران، کشوری امن با فرصت‌های شغلی. وزارت امور مهاجرین و عودت‌دهندگان افغانستان گزارش می‌دهد طالبان باعث پناه آوردن 4/1 میلیون نفربه ایران شده، کسانی که دافعه سرزمین مادری به غربت‌نشینی وادارشان کرده است. طبق گزارش این وزارتخانه این گروه از پناهجوها همان افغان‌های فاقد مدرک اقامتی هستند که ما ایرانی‌ها به آنها غیرمجاز می‌گوییم برعکسِ آن 930 هزار پناهنده‌ای که طبق اعلام وزارت مهاجرین افغانستان در زمان جنگ با شوروی توانستند پناهندگانی قانونی شوند.

حالا ایران مانده است و دوگروه پناهنده مجاز و غیرمجاز با تحسینی جهانی بابت نزدیک به 40 سال خدمات‌رسانی به اتباع افغانستان، اما درگیر با برخی نگرانی های داخلی به خاطر این سکنی گزینی طولانی مدت چشم بادامی‌های همسایه.

تحصیل، فرصتی استثنایی

کسی که جلای وطن می‌کند و به کشورمیزبان پناه می‌آورد بویژه زمانی که مثل پناهجویان افغان با مردم ایران آمیخته می‌شود انسانی است که باید زیرچتر حمایتی قرار بگیرد، گرچه قانون این تئوری را دربست نمی‌پسندد. قانون، اتباع خارجی را به دو بخش مجاز و غیرمجاز تقسیم می‌کند و غیرمجازها را به شکل‌های مختلف به بازگشت به وطن ترغیب می‌کند، اما برای مجازها تقریبا همان حقی را قائل است که برای اتباع ایرانی.

فرصت تحصیل در ایران یکی از این حقوق است که برای افراد لازم‌التعلیم (در سن مدرسه‌) از گذشته تا امروز وجود داشته و حتی بعد از دیپلم را هم دربرگرفته، تا آنجا که آمارسال 1393 وزارت علوم نشان می‌دهد ازجمع 20 هزار دانشجوی خارجی دانشگاه‌های ایران 12هزار نفر از آنها اتباع افغانی هستند و حتی 30 درصد از بورسیه‌ها نیز در اختیار آنهاست. اما این فرصت تاکنون فقط به اتباع مجاز داده شده و غیرمجازها از حق تحصیل بازمانده‌اند. طبق اعلام رئیس مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور آموزش و پرورش امسال 360 هزاردانش‌آموزاتباع بیگانه در کشورمان تحصیل کردند که 330 هزار نفر آنها افغان‌های مجاز و 30 هزار نفر از اتباع مجاز بقیه کشورها بوده‌اند. این تفکیک میان مجازها و غیرمجازها گرچه دلایل امنیتی و سیاسی دارد، اما درطول سال‌های متمادی باعث بی‌سواد ماندن بخش زیادی از کودکان لازم‌التعلیم افغان شده است.

شاید به همین دلیل است که امسال یک تصمیم ناب گرفته شد، به وسیله وزارت کشور و بنا به دستور مقام معظم رهبری.

مرور بیانات رهبر انقلاب در خصوص تکریم به مهاجران افغان و تاکید ایشان بر اینکه هیچ کودک افغانی، حتی مهاجرانی که به صورت غیرقانونی و بی‌مدرک در ایران حضور دارند، نباید از تحصیل بازبمانند و همه آنها باید در مدارس ایرانی ثبت نام شوند، زمینه‌ساز تحولی بزرگ در زندگی اتباع افغانستان شد.

این بیانات بصراحت مرز میان مجازها و غیرمجازها در بحث تحصیل را برداشت و مدارس کشور را به ثبت نام از کودکان 7 تا 18 سال موظف کرد. مرداد امسال نیز مراحل قانونی ثبت‌نام‌ها را اداره اتباع خارجی وزارت کشور رتق و فتق کرد تا مهر امسال نخستین سالی باشد که اتباع افغانی غیرمجاز بی‌واهمه در مدارس ایرانی تحصیل می‌کنند.

شرایط ثبت‌نام

پیش از این روال ثبت‌نام از دانش‌آموزان اتباع خارجی منوط به داشتن چند مدرک شناسایی بود؛ مثل گذرنامه، دفترچه پناهندگی، کارت هویت و کارت اقامت. طبیعی است خانواده‌های افغانی که غیرمجاز در کشورمان ساکن هستند این مدارک را ندارند و تا پیش از فرمان رهبری امکان تحصیل نداشتند.

اما حالا با رفع این مشکل، غیرمجازها برای ثبت نام فقط باید سه قطعه عکس از دانش‌آموز و والدی که آنها را ثبت‌نام می‌کند ارائه دهند که البته پیش از آن باید دو مرحله را گذرانده باشند. اول گرفتن نوبت از دفاتر اتباع استان‌ها و سپس ثبت‌نام در دفتر کفالت و دریافت برگه معرفی‌نامه تحصیلی. کسانی که به دفاتر کفالت مراجعه کرده‌اند برگه معرفی دانش‌آموز به مرکز بهداشتی برای انجام واکسیناسیون و معاینات پزشکی را نیز دریافت می‌کنند که کاملا رایگان است.

خلیل بابالو، رئیس مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور آموزش و پرورش اعلام کرده که تخمین زده می‌شود با این سیاست جدید 100 تا 150 هزار نفر به تعداد دانش‌آموزان افغانستانی در مدارس کشور اضافه شود و این جمعیت به حدود 500 هزار نفر برسد.

طبق ضوابط تعیین شده هر کدام ازاین دانش‌آموزان باید بابت یک سال تحصیل 300 هزار تومان پرداخت کنند، رقمی که درمقابل سرمایه‌ای که دولت ایران برای این تحصیل وسط می‌گذارد، ناچیز است. طبق اعلام بابالو، سال گذشته برای تحصیل اتباع خارجی درایران 500 میلیارد تومان هزینه شده که اگر قرار باشد این افراد 12 سال در سیستم آموزش ایران باقی بمانند هزینه تحصیل‌شان به 60 هزارمیلیارد تومان می‌رسد.

یک محدودیت قانونی

برخی شهرهای ایران بیش از بقیه حضوراتباع افغان را حس می‌کنند. اینها شهرهایی هستند که قانون، تردد واقامت مردم افغانستان در آنها را مجاز می‌داند و به همین علت با تراکم حضور این افراد مواجه است. اما اگر نگاهی به استان‌های مجاز برای تردد بیندازیم تعداد آنها به اندازه انگشتان یک دست هم نیست؛ یعنی فقط البرز، قم و تهران (بجز منطقه خجیر). حتی در معدود استان‌هایی که اجازه اقامت و تردد در آنها به اتباع افغان داده شده نیز فقط در چند شهر آن این امکان وجود دارد به‌طوری که مثلا در استان خراسان جنوبی این امکان فقط در شهرستان‌های خوسف و بیرجند، درخوزستان فقط گتوند، دراستان قزوین فقط مرکز استان و در گلستان تنها در دو شهرستان گرگان و گنبد این امکان وجود دارد.

طبیعی است دراین شرایط فشار حضور دانش‌آموزان افغانی به مدارس سه استان تهران، قم و البرز وارد می‌شود و در بقیه استان‌ها به مدارس شهرهای مجاز برای اقامت. شاید این محدودیت قانونی یکی از دلایلی است که دربرخی شهرها و دربرخی مدارس تاکنون ثبت‌نام این دانش‌آموزان با مشکلاتی همراه بوده و هنوز هم زمزمه‌هایی از تداوم مشکلات به گوش می‌رسد.

هنوز مشکلات پابرجاست؟

با حسین نوش‌آبادی، معاون مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور آموزش و پرورش که درباره این زمزمه‌ها و این مشکلات گفت‌وگو کردیم او هیچ کدام را تائید نکرد و فقط برخی موارد انگشت شمار را به مدارسی ربط داد که تراکم بالای جمعیت درآن اجازه ثبت نام از اتباع افغانی را نمی‌دهد. ما از عیسی حسینی مزاری، رئیس خبرگزاری آوا (خبرگزاری صدای افغان) برای جمع‌آوری شواهد کمک گرفتیم.

حسینی مزاری می‌گوید دانش‌آموزان افغانی که وضع مالی خوبی دارند و در مناطق شمالی شهر مشهد زندگی می‌کنند اغلب با ‌مشکل درگیر می‌شوند به‌طوری که چاره تحصیل آنها رفتن به مدارس پایین شهر است که این نیز مورد قبول خانواده‌ها نیست‌. ‌

وی در ادامه می‌گوید : مجوز ثبت نام دانش‌آموزان مجاز افغان دیر ابلاغ می‌شود و این دانش‌آموزان نمی‌توانند در مدرسه محل سکونت خود ثبت‌نام کنند (به‌علت تکمیل ظرفیت) و مجبورند به مدارسی دورتر رفته و رنج مسافت‌های طولانی را به جان بخرند.

این گفته‌ها نشان می‌دهد دانش‌آموزان افغان هنوز گهگاه برای تحصیل با موانعی روبه‌رو هستند. هرچند با سیاست جدید دولت، رفع تدریجی این موانع قطعی است، سندش نیز تمدید مهلت ثبت‌نام دانش‌آموزان افغان غیرمجاز تا 15 مهر، فرجه‌ای که مهلت کوتاه پنج روزه برای ثبت‌نام در شهریور را به خوبی جبران خواهد کرد.

پایانی بر مدارس خودگردان

افغان‌های غیرمجاز ساکن در ایران سال‌ها برای جبران عقب‌ماندگی از تحصیل، مدارسی را برای خود دست‌وپا کردند که نامشان را گذاشته‌اند خودگردان. به این دلیل که آموزش و پرورش ایران آنها را غیرقانونی می‌داند، ولی افغان‌هایی که برای فرار از بی‌سوادی چاره‌ای جز تحصیل در این مدارس ندارند. همه آمال و آرزوی خود را در آن می‌دیدند. فضای این مدارس اغلب برای آموزش نامناسب است و با حداقل امکانات کار می‌کند که انتظار می‌رود با مجازشدن تحصیل کودکان غیرمجاز افغان، بساط این مدارس کم‌کم برچیده شود.

آوید طالبیان

جامعه