زندگی در ورای ماسک‌ها

در این‌گونه تئاتری، ماسک‌های سرگرم‌کننده مورد نظرند. در تئاتر ماسک کامل، بازیگرانی ماسک‌پوش ابتکار عمل را به دست می‌گیرند و بی‌واسطه با تماشاگر ارتباط برقرار می‌کنند. ارتباطی که مرزهای فرهنگی و زمان را درمی‌نوردد. بازیگر ماسک می‌خواهد که تماشاگر همچون بچه‌ها چهارچشمی به او نگاه کند، او را باور کند و از تماشای تئاتر لذت ببرد. این نوع تئاتر زمینه‌ای فراهم می‌کند تا تماشاگر وارد موقعیتی ذهنی شود. در این موقعیت ذهنی بازیگران، جهان دیگری می‌آفرینند، جهانی که با جهان اطراف ما متفاوت، اما قابل تشخیص و باورپذیر است. ماسک‌ها به ما فرصت می‌دهند در جهان خیال گام برداریم.

استفاده از ماسک در تئاتر چند مزیت دارد. ماسک این امکان را فراهم می‌کند تا با تعداد کمی از بازیگران، شخصیت‌های متعددی بسازیم. امکان بدل‌پوشی و تغییر سن نیز وجود دارد.

تئاتر ماسک بیشتر از آن که مبتنی بر یک متن نمایشی باشد، بسیار متکی به بداهه‌سازی و ابداع بازیگر است. از این‌رو می‌توان گفت این نوع تئاتر بیشتر بازیگرمحور است و بیشتر با سنت‌های نمایشی مثل کمدیا دلارته نسبت دارد، اما بداهه‌سازی و ابداع به معنای فقدان ساختار در روایت نیست. کارگردان تئاتر ماسک باید بکوشد به این روند ابداعی بازیگران، ساختار ببخشد.

کارگردان و بازیگران تئاتر ماسک می‌کوشند با تصویر، داستانی را برای تماشاگر خود خلق کنند. از این رو، تئاتر ماسک بسیار شبیه فیلمسازی است. ساختار روایت تصویری و توانایی بسط سریع لحظات از وجوه مشترک میان فیلم و تئاتر ماسک است. برای خلق داستان در تئاتر ماسک، نقاط شروع فراوانی هست. اقتباس از کتاب‌ها یا فیلم‌ها، استفاده از اخبار روزانه، بهره‌گیری از رویدادها یا شخصیت‌های تاریخی، بنا کردن اجرا حول یک یا تعدادی از تصاویر، استفاده از اسطوره‌ها یا افسانه‌ها و زندگینامه‌ها برخی از منابع برای آفرینش داستان در تئاتر ماسک‌اند.

متاسفانه امروزه تئاتر ماسک در تئاتر ایران، گونه‌ای مغفول است، اما حال که تئاتر جهان بیشتر به عروسک‌ها و ماسک‌ها تمایل نشان می‌دهد، جا دارد تئاتر ایران هم برای این گونه از هنر مردمی جایی باز کند و در این زمینه دست به آموزش و تربیت نیرو بزند.

غلامرضا شهبازی - کارگردان و مدیر گروه تئاتر «هزارجامه»