هر مردی که بتواند ازدواج کند، میتواند از زنی که مانع قانونی بر این امر ندارد، خواستگاری کند. خواستگاری در شکل مرسوم آن درخواست مرد از زن برای ازدواج است و قبل از مراسم عقد صورت میگیرد. برای انتخاب همسر و تشکیل خانواده، ابتدا مرد به خواستگاری زن مورد نظر خویش میرود و تمایل خود را برای ازدواج با وی اعلام میدارد. مرکز رسانهای قوه قضائیه در ادامه این گزارش به برخی پرسشهای معمول در این زمینه پاسخ داده است که در ادامه میخوانید.
آیا همیشه «مرد» میتواند خواستگار باشد؟
در جامعه ما درخواست ازدواج و خواستگاری اغلب از طرف مرد آغاز میشود، اما آیا معنی آن این است که اگر دختری در خواستگاری پیشقدم شود، عملی غیرقانونی و غیرشرعی انجام داده است؟ بعضی نیز این امر را مطابق فطرت و طبیعت انسانی دانسته و معتقدند دین اسلام آیین فطرت است و بر این رویه فطری و طبیعی مهر تائید نهاده به نوعی که در قرآن و سنت، مردان در امر ازدواج مخاطب واقع گشتهاند و مستقیماً به آنان دستور ازدواج و همسرگزینی داده شده است. ماده 1034 قانون مدنی نیز ممکن است این موضوع را تائید کند، چراکه بهطور ضمنی لزوم شروع خواستگاری از ناحیه مرد و قبول آن از سوی زن را میرساند. بنابراین برخی به طور محدود خواستگاری را عبارت از پیشنهاد ازدواج از سوی مرد به زن دانستهاند.
با وجود این هیچ مانع قانونی برای تقاضای ازدواج و خواستگاری از سوی دختر یا خانواده دختر نسبت به پسر وجود ندارد، به نحوی که مصداقهای این رویه و رفتار در سالهای اخیر، رواج بیشتری یافته است.
همانگونه که اشاره شد حتی میتوان خواستگاری را به اظهار تمایل یک طرف برای ازدواج به طرف دیگر تعریف کرد، بنابراین، نمیتوان خواستگاری و تقاضای ازدواج را از سوی زن، آن هم با رفتاری خردمند، حیاآمیز و ضمن رعایت موازین شرعی را ناروا انگاشت.
شرایط ارتباط دختر و پسر در جریان خواستگاری چگونه است؟
با قبول خواستگاری نهال زندگی مشترک کاشته میشود، بنابراین نباید روابط دختر و پسر را مشابه قبل از آن دانست. اما از سوی دیگر در دوران خواستگاری دختر و پسر برهم نامحرم هستند. البته با وجود اینکه اصل اولی در احکام شرعیه با توجه به آیات 30 تا 31 سوره نور بر حرمت نظر مرد به اندام زن نامحرم و برعکس است و احادیث متعددی نیز این حکم را تائید میکند، ولی در خواستگاری و برای اینکه آفات مربوط به اشتباه از طرف مقابل دامنگیر خانواده نشود شرع با توجه به حساسیت این قضیه و لزوم آگاهی و شناخت دو طرف از اوصاف و خصوصیات یکدیگر، استثنایی بر اصل اولی حرمت نظر وارد کرده و نگاه کردن به زنی که مورد خواستگاری قرار میگیرد را برای مرد جایز میداند.
به عنوان مثال برای شرایطی که در آن نظر مشروع و معقول خواهد بود میتوان به موارد زیر اشاره کرد: اینکه مرد باید قصد ازدواج با آن زن را داشته باشد، از اینرو باید در تسری این حکم به خواستگاری که قصد ازدواج دارد، ولی ازدواج با آن زن را قصد نکرده است، تامل و درنگ کرد.
خواستگاری از چه شخصی مجاز است و چه زمانی خواستگاری ممنوع است؟
ماده 1034 قانون مدنی پاسخ ما را تا حدود زیادی میدهد: «هر زنی را که خالی از موانع نکاح باشد، میتوان خواستگاری کرد.» با دقت در این ماده قانونی به این نکته پی میبریم که در بعضی از موارد برای خواستگاری از زنان موانع و محدودیتهایی وجود دارد. بنابراین خواستگاری هنگامی صحیح است که:
اولا، ازدواج با آن زن حرام نباشد. قطعا کسی که ازدواج با او صحیح نیست را نمیتوان خواستگاری کرد. این ممنوعیت دایرهای بزرگتر از محارم سببی و نسبی و رضاعی دارد. بنابراین قاعده این است: «در صورتی که ازدواج با زنی حرام باشد، خواستگاری از او نیز حرام و ممنوع است.» خواه حرمت دائمی باشد مانند حرمت ازدواج با عمه و خاله یا حرمت موقت مانند حرمت ازدواج با خواهر زن پیش از آن که نکاح خواهر قبلی منحل شده باشد، خواستگاری از خواهر دیگری ممنوع است. زنی که در دوره «عده رجعی» به سر میبرد نیز مانند زن شوهردار است و به تصریح یا کنایه (به طور ضمنی) نمیتوان از او خواستگاری کرد. عده رجعی بعد از طلاق رجعی از سوی زن رعایت میشود و زنی که در عده رجعی است، حکم زن شوهردار را دارد به طوری که شوهر او میتواند رجوع کند. در میان فقها نظری وجود دارد که خواستگاری از زنی که دوران عده وفات را سپری میکند به صورت غیرصریح و کنایه منعی ندارد، ولی خواستگاری زنی که در عده بائن است فقط به کنایه مجاز است. با وجود این شوهر پیشین زن میتواند به تصریح نیز از او خواستگاری کند.
ثانیا، یک زن نباید همزمان از سوی دو نفر مورد خواستگاری قرار بگیرد. اما سوال این است که آیا این ممنوعیت جنبه قانونی هم دارد یا تنها یک منع شرعی و اخلاقی است؟ در این خصوص باید گفت خواستگاری زنی که دیگری از او خواستگاری کرده است حرام است، اما به نظر نمیرسد که اگر منتهی به وصلت شود، عملی غیرقانونی رخ داده باشد.
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
بهتاش فریبا در گفتوگو با جامجم:
رضا کوچک زاده تهمتن، مدیر رادیو مقاومت در گفت گو با "جام جم"
اسماعیل حلالی در گفتوگو با جامجم: