پیش به سوی اینترنت پاک

در حالی‌که محمود واعظی اعلام کرد وزارت ICT برای پیشبرد پروژه فیلترینگ هوشمند با سه دانشگاه و پژوهشگاه قرار‌داد‌های جدید بسته و پیگیری‌ها به‌صورت مرتب انجام می‌شود، اما موج انتشار برخی پیامک‌ها با محتوای مجرمانه باعث شد، قوه قضاییه در این باره اظهار نظر کند.

روزهای نخست پاییز 93، غلامحسین‌محسنی‌اژه‌ای، در نامه‌ای خطاب به وزارت ارتباطات، با ابراز نگرانی نسبت به انتشار وسیع مطالب موهن، از طریق برخی شبکه‌های اجتماعی نظیر واتس‌اپ، وایبر و تانگو اعلام کرد: این وزارتخانه برای فراهم‌کردن زمینه و بستر فنی مورد نیاز به‌منظور مسدودسازی و کنترل اطلاعاتی موثر شبکه‌های یادشده، فقط یک ماه فرصت دارد.

اینستاگرام، اولین قربانی

انتشار این نامه با نشر این شایعه همراه بود که بعد از یک ماه، در صورت موفق نشدن وزارت ارتباطات در اجرای پروژه فیلترینگ هوشمند، دسترسی به تمام شبکه‌های مذکور، مسدود خواهد شد.

اما چندی بعد و در راستای پاسخگویی به شایعات درباره فیلتر شدن برخی شبکه‌ها، رئیس دستگاه قضا بصراحت اعلام کرد: قوه قضاییه هیچ علاقه‌ای به مســـدودسازی شبکـــه‌های اجتماعی ندارد.

وزیر ارتباطات نیز در پاسخ به نامه ضرب‌الاجل قوه قضاییه با بیان این‌که مسدود شدن شبکه‌های اجتماعی از نظر فنی و تکنولوژیک با توجه به این‌که تعداد آنها زیاد است، راه‌حل مناسبی نیست، اعلام کرد که سیاست وزارت ارتباطات در این زمینه حمایت از شبکه‌های اجتماعی داخلی است.

همچنین مرکز ملی فضای مجازی به‌طور رسمی از آغاز بهره‌برداری اولین نرم‌افزار فیلترینگ هوشمند ایران خبر داد و چند ماه بعد نیز از سوی وزارت ارتباطات اعلام شد که گام اول برنامه فیلترینگ هوشمند که با کمک دانشگاه‌ها نوشته شده‌، در یکی از شبکه‌های اجتماعی موبایلی اجرا شد.

اولین شبکه‌ای که هدف فیلترینگ هوشمند قرار گرفت، اینستاگرام بود. پس از گذشت چندی، واعظی اعلام کرد مرحله اول فیلترینگ هوشمند از طریق یک نرم‌افزار روی اینستاگرام با 83 درصد موفقیت همراه بوده است.

فیلترینگ هوشمند چیست؟

مطابق برآورد و پیش‌بینی وزیر ارتباطات، فیلترینگ هوشمند یک طرح 10 ماهه است که مرحله اول این طرح یک ماه، مرحله دوم سه ماه و مرحله سوم شش ماه طول خواهد کشید. مرحله نخست فیلترینگ هوشمند روی شبکه اجتماعی اینستاگرام انجام شد، در مرحله دوم که از نیمه اسفند آغاز شده، این سیستم روی شبکه‌‌های اجتماعی اجرا نمی‌شود، بلکه زیرساخت‌ها را مورد هدف و بررسی قرار می‌دهد و در مرحله سوم که از حدود یک ماه دیگر آغاز می‌‌شود، کل شبکه اینترنت تحت اجرای فیلترینگ هوشمند قرار خواهد گرفت.

با طراحی نرم‌افزارهای فیلترینگ هوشمند، مسدود شدن دسترسی مردم به سایت‌های اجتماعی، بین‌المللی و صفحاتی با محتویات مجرمانه محدود می‌شود.

اکنون در کشور ما انجام فیلترینگ به عهده یک کارگروه است و با رای‌گیری که در میان اعضای این کارگروه انجام می‌شود، تصمیم گرفته می‌شود یک سایت فیلتر شود یا نشود. بنابراین در این سیستم فیلترینگ، ممکن است اعمال سلیقه‌هایی از سوی افراد وجود داشته باشد. یکی از راهکارهایی که درنهایت به حذف این اعمال سلیقه‌ها می‌انجامد، استفاده از سیستم فیلترینگ هوشمند است. یعنی با جایگزینی نرم‌افزارها به جای افراد، این مساله تا حد زیادی برطرف خواهد شد.

مدعیان فیلترینگ

محمود لیایی، کارشناس فناوری اطلاعات و ارتباطات در خصوص نحوه اجرای پروژه فیلترینگ در ایران می‌گوید: این پروژه ‌اکنون دو مدعی دارد؛ یکی شورای عالی فضای مجازی و دیگری شرکت ارتباطات زیرساخت که هر کدام‌شان نیز مدعی‌اند اجرای طرح وظیفه آنهاست. شورای عالی فضای مجازی حدود 8 ماه پیش قراردادی با دانشگاه شهید بهشتی امضا کرده و با همکاری موسسه تبیان در حال پیش بردن پروژه‌ خود است. از سوی دیگر، مرکز تحقیقات مخابرات به نیابت از شرکت زیرساخت، پروژه‌ فیلترینگ دیگری تعریف کرده و کار را پیش می‌برد.

او با بیان این‌که این دو پروژه به‌صورت موازی در حال اجراست، می‌افزاید: شورای عالی فضای مجازی بیشتر روی فیلترینگ عکس‌ها و فیلم‌های مستهجن متمرکز است و فقط صفحاتی را که محتوای غیراسلامی دارد، می‌بندد.

به گفته لیایی، فیلترینگ هوشمند ‌اکنون به شکل نامحسوسی در حال اجراست و هر چه زمان بیشتری می‌گذرد، اجرای آن قدرتمندتر و مناسب‌تر می‌شود.

این کارشناس فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌گوید: روز به روز تعداد صفحات اینترنتی فیلتر شده، کمتر می‌شود، زیرا پروژه فیلترینگ به مرور زمان با قدرت تشخیص بیشتری، محتواهای مجرمانه را مسدود می‌کند و به‌این‌ترتیب رضایتمندی مردم نیز افزایش می‌یابد.

او همچنین درخصوص وجود ارتباط منطقی بین اجرای فیلترینگ هوشمند با کندی سرعت انتقال داده در شبکه‌های اجتماعی موبایلی می‌گوید: مشکل پیش‌‌آمده در نرم‌افزارهایی همچون وایبر، فنی است و ارتباطی با فیلترینگ ندارد؛ از آنجا که به دلیل استفاده از این نرم‌افزارها سطح درآمد مخابرات کاهش یافته، سیاست نیز بر کند شدن این شبکه‌ها خواهد بود.

لیایی معتقد است که روش‌های سنتی فیلترینگ همچنان پابه‌پای فیلترینگ هوشمند کاربرد دارد. رئیس کارگروه کمیته تعیین مصادیق و محتوای مجرمانه نیز پیشتر تاکید و اعلام کرده بود: قطعا فیسبوک شامل اجرای فیلترینگ هوشمند نخواهد شد و همچنان به‌صورت کامل فیلتر خواهد ماند.

کلید قانون

محمدعلی اسفنانی، عضو کارگروه تعیین مصادیق و محتوای مجرمانه نیز در خصوص چرایی اجرای چند پروژه فیلترینگ به موازات هم به خبرنگار «کلیک» می‌گوید: قانون جرایم رایانه‌ای، تکلیف را مشخص کرده است. کار شورای عالی فضای مجازی، تعیین سیاستگذاری است، نه اجرا. این در حالی است ‌که کارگروه تعیین مصادیق و محتوای مجرمانه، مطابق قانون تصمیم می‌گیرد کدام فضاها باید فیلتر شود و وزارت ارتباطات آن را به اجرا درمی‌آورد.

او فیلترینگ هوشمند را روش نوینی می‌داند که در بسیاری از کشورهای دنیا در حال اجراست، اما شیوه‌های اجرای آن با توجه به سیاستگذاری دولت‌ها متفاوت است.

اسفنانی درخصوص ادامه یافتن فیلترینگ سنتی به موازات فیلترینگ هوشمند می‌گوید: تصمیم‌گیری برای فضای مجازی، وظیفه کارگروه تعیین مصادیق و محتوای مجرمانه است و در صورتی‌که به اطمینان برسد به شیوه هوشمند می‌توان روی این فضا کنترل کرد و ادامه اجرای فیلترینگ به شیوه‌های سنتی ضرورتی نخواهد داشت.

این عضو کارگروه فیلترینگ به نگرانی گروه‌های مخالف اجرای فیلترینگ هوشمند اشاره و اضافه می‌کند: آنها از این بابت نگرانند که آنچه نباید هم، در اجرای این طرح فیلتر شود. گروه دیگر هم کسانی هستند که معتقد به اجرای فیلترینگ با استفاده از روش‌های سنتی‌اند. در دنیا نیز ثابت شده عملیات اجرایی فیلترینگ هوشمند تا 85 درصد دقیق است و 15 درصد خطا دارد. این درصد خطا نیز متعلق به محتواهایی است که نباید فیلتر شود.

حال پس از دسترسی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به فناوری فیلترینگ هوشمند، برخی کارشناسان معتقدند بهتر است فضاهای مجازی دیگری مثل فیسبوک، توییتر، یوتیوب و شبکه‌های اجتماعی که پیش از این از سوی کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه فیلتر شده‌اند نیز به طریق فیلترینگ هوشمند اداره شوند که هم بار روانی فیلتر اینترنت در ایران برداشته شود و هم بتوان از ویژگی‌های مثبت این فضاها استفاده کرد.

فاطمه عبدالعلی‌پور