1000 تالاب در حسرت آب

این حکایت تالاب‌هایی مانند شادگان، پریشان، هامون، هورالعظیم و بسیاری دیگر از تلاب‌هایی کشور است که برخلاف این که تا چند سال پیش محل زندگی و امرار معاش انسان‌های زیادی بودند، این روزها یک به یک در حال خشک شدن هستند و دیگر کمتر مقام مسئولی دغدغه تامین حقابه آنها را دارد، شرایط آنقدر نامناسب است که کارشناسان هشدار می‌دهند، حدود 75 درصد از تالاب‌های کشور اکنون صدمه‌دیده و شرایط بحرانی دارند،به همین دلیل چنانچه راهکار درستی برای تثبیت و بهبود شرایط حدود ‌هزار تالاب کشور اجرایی نشود باید منتظر عواقب جبران‌ناپذیر مرگ تالاب‌ها بود.

امروز روز تالاب‌هاست و قرار است مراسم اصلی روز جهانی تالاب‌ها در کشورمان در حاشیه تالاب هامون برگزار شود، تالابی که حال و روز خوبی ندارد و نجات آن به مذاکرات موفق بین‌المللی و مدیریت درست منابع آب در کشور گره خورده است. درباره وضع این روزهای این تالاب می‌توان گفت با توجه به آبی که سال گذشته وارد این تالاب شد برای مدتی شرایط مناسبی در این منطقه به وجود آمد، اما بعد از مدتی شرایط دوباره ناگوار شد تا آنجا که باید هشدار داد هامون اکنون بدنه آبی فعالی نداشته و از نظر اکولوژیکی نیز شرایط نامناسبی دارد، به همین دلیل مسئولان باید برای حفظ اندک حیات باقی مانده در این تالاب بیش از پیش تلاش کنند.

این در حالی است که باید تاکید کرد اگر مدیریت منابع آب در کشور بدرستی صورت نگیرد باید منتظر مرگ دیگر تالاب‌های کشور نیز بود.

تالاب‌ها بی‌صدا می‌میرند

کارشناسان بر این باورند که حدود 70 تا 75 درصد تالاب‌های کشور صدمه‌دیده و نزدیک به شرایط بحرانی هستند، اما‌ به این معنی نیست که فقط تالاب‌ها صدمه دیده‌اند، زیرا تخریب تالاب‌ها نشانه‌ای است از این ‌که حوضه آبریز آنها بدرستی مدیریت نمی‌شود. این در حالی است که حدود 30 درصد باقی مانده از تالاب‌های کشور نیز باید مورد توجه قرار گیر‌د، زیرا شرایط آنها نیز شکننده است.

محسن سلیمانی، مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌های ایران در گفت‌وگو با جام‌جم می‌افزاید: با توجه به تعریف کنوانسیون رامسر و چنانچه دریاچه، آبگیرها و سواحل کشور را تا عمق شش متری تالاب بدانیم حدود ‌هزار تالاب در کشور وجود دارد که شرایط حدود 75 درصد آنها نامناسب است.

افزون بر این باید یادآور شد که‌صد تالاب کشور اهمیت بین‌المللی داشته و کارکرد ویژه دارند، 24 تالاب کشور نیز در کنوانسیون رامسرثبت شده است.

دلیل عمده این ‌که تالاب‌های کشور اکنون شرایط نامناسبی پیدا کرده‌اند چیزی نیست جز این که تمامی دستگاه‌ها و وزارتخانه‌های فعال در کشور تصور می‌کنند حفظ تالاب‌ها و محیط زیست کشور فقط بر عهده سازمان حفاظت محیط زیست است؛ بنابراین اصلا دغدغه حفظ زیست‌محیطی را ندارند، اما زمانی می‌توان به نجات تالاب‌ها امیدوار بود که دیگر سازمان‌های کشور نیز به محیط زیست احترام بگذارند. برای نمونه وزارت جهاد کشاورزی و نیرو باید فعالیت‌های توسعه خود را با حفظ تالاب‌ها همراستا کنند.

همچنین مردمی که از تالاب‌ها بهره‌برداری می‌کنند نیز باید در قالب یک برنامه مدون و چارچوب مشخص شده فعالیت کنند.

سلیمانی در این باره اظهار می‌کند: رسیدگی به تالاب‌ها فقط وظیفه سازمان حفاظت محیط زیست یا جهاد کشاورزی نیست، به همین دلیل برای حفظ تالاب باید الگوهای زندگی و توسعه تغییر کند. از این گذشته دیگر وزارتخانه و سازمان‌ها نیز باید رویکرد سازمانی خود را با حفظ منابع طبیعی کشور همگام کنند.

مدتی است برای نجات تالاب‌های کشور طرح‌های مدیریتی تدوین و اجرا می‌شود، برای نمونه در مورد تالاب‌های شادگان و پریشان این طرح اجرا شده و قرار است به زودی چنین طرح‌هایی برای هفت تالاب دیگر کشور تدوین شود.

مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌های ایران درباره نتایج اجرای این طرح در تالاب شادگان یادآور می‌شود: هرچند می‌توان گفت وضع تالاب شادگان اکنون مناسب نیست، اما اتفاق خوبی که افتاده این است که سازمان‌های مردم نهاد فعال‌تر شده‌اند و محیط زیست نیز براساس برنامه‌های از پیش مشخص شده فعالیت می‌کند.

آگاه‌سازی نوجوانان و جوانان

با توجه به نقش و اهمیت تالاب‌ها در زندگی انسان باید نسل نوجوان و جوان کشور نسبت به اهمیت حفظ تالاب‌ها آگاه شوند تا در آینده بتوانند بخوبی از اکوسیستم‌های آبی کشور نگهداری کنند، امسال برای آگاه‌سازی این قشر رقابتی بین‌المللی شکل گرفته به این ترتیب که با برگزاری یک مسابقه عکاسی جهانی از نوجوانان و جوانان 15 تا 24 ساله دعوت شده که در یک عکس اهمیت تالاب‌ها را در زندگی انسان به تصویر کشیده و شانس خود را برای برنده شدن در مسابقه‌ای جهانی امتحان کنند.

افرادی که به شرکت در این مسابقه علاقه دارند می‌توانند از امروز تا یازدهم اسفند ماه با استفاده از دوربین عکاسی یا تلفن همراه از تالاب‌ها عکاسی کرده و با بارگذاری آن در وب‌سایت جهانی تالاب‌ها به نشانی www.worldwetlandsday.org در این رقابت جهانی شرکت کنند، جایزه نفرات برتر نیز سفر به یک تالاب معروف به انتخاب خود آنهاست.

این در حالی است که باید تاکید کرد مسئولان کشور نیز می‌توانند برای آگاه‌سازی بیشتر جوانان مسابقاتی اینچنینی در سطح کشور برگزار کرده و جوانان و نوجوانان را نسبت به حفظ تالاب‌ها تشویق کنند، زیرا با توجه به گفته‌های معاون آبخیزداری، سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور فقط 12 درصد ایرانی‌ها درک درستی از عواقب تخریب منابع طبیعی دارند. بنابراین باید با فرهنگسازی نسل جوان کشور را بیش از پیش نسبت به لزوم حفظ اکوسیستم‌های آبی آگاه کرد، چون آنها تصمیم‌گیران آینده جهان هستند بنابراین باید از هم‌اکنون به فکر حفظ تالاب‌ها باشند.

جای خالی قانون

یکی دیگر از مسائلی که سبب شده وضع تالاب‌های کشور بحرانی شود، نبود قانونی مشخص برای حفظ و بهره‌برداری از آنهاست. مدتی قبل تعدادی از نمایندگان مجلس طرحی را در این باره آماده کرده و آن را تا مرحله مطرح شدن در صحن علنی نیز پیش بردند، اما دولت تصمیم گرفت این مشکل را با ارائه لایحه حل کند تا چنانچه لایحه بار مالی داشت مشکلی پیش نیاید.مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌های ایران در این باره توضیح می‌دهد: لایحه در جلسه کمیسیون زیر بنایی دولت مطرح شده و قرار است با قید فوریت به تصویب هیات دولت برسد.

بنابراین هنوز قانونی برای نجات تالاب‌ها وجود ندارد ودر خوشبینانه‌ترین حالت باید امیدوار بود این لایحه در بهار سال آینده در مجلس تصویب شود.

این در حالی است که می‌توان با میدان دادن به سازمان‌های مردم نهاد از پتانسیل آنها برای رفع مشکلات کشور استفاده کرد. برای این کار فقط باید دید امنیتی به آنها نداشت و درخواست‌های آنها را کمتر درگیر بروکراسی اداری کرد. افزون بر این می‌توان با دیپلماسی قوی از کمک‌های بین‌المللی بیشتری در راستای حفظ محیط زیست کشور استفاده کرد. سلیمانی درباره میزان کمک‌های بین‌المللی عنوان می‌کند: سازمان ملل در چند سال گذشته دست‌کم چهار میلیون دلار و ژاپن نیز یک میلیون دلار آورده داشته‌اند، کمک‌های بین‌المللی بیشتر در راستای سیستم‌های جدید مدیریتی است، برای نمونه می‌توان به کمک دولت ژاپن برای استقرار کشاورزی پایدار در حاشیه دریاچه ارومیه ‌ یا کمک‌های فنی و فکری کنوانسیون رامسر برای مدیریت بهینه تالاب‌ها اشاره کرد که بیشتر در حوزه نرم افزاری و مدیریتی است.

روز جهانی تالاب‌ها

44 سال است هر سال دوم فوریه به نام روز جهانی تالاب‌ها نامیده می‌شود، ماجرای نامگذاری این روز به سال 1971 و زمانی برمی‌گردد که کنوانسیون رامسر شکل گرفت. براساس قوانین این کنوانسیون کشورهای عضو باید در راستای حفظ تالاب‌ها تلاش کنند. به گفته مدیرکل آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست با توجه به این‌ که کشور ایران در شمار بنیانگذاران کنوانسیون رامسر قرار دارد و نخستین رئیس سازمان حفاظت محیط زیست بنیانگذار و عضو اصلی کنوانسیون رامسر نیز بوده کشورمان باید در کنوانسیون رامسر نقش مفیدتری داشته باشد.

هر سال‌ دبیر خانه کنوانسیون رامسر با توجه به شرایط و نکات ضروری شعاری را به مناسبت این روز انتخاب می‌کند. برای نمونه شعار سال گذشته «تالاب و کشاورزی همراهانی برای توسعه پایدار» بود و «تالاب‌ها به عنوان مقاصد گردشگری» شعاری بود که برای سال 2013 در نظر گرفته شده بود. شعار امسال روز جهانی تالاب نیز «تالاب‌ها برای آینده ما؛ همراه شوید» است. هر سال به مناسب روز جهانی تالاب‌ها برنامه‌های مختلفی در سراسر کشور برگزار می‌شود در این روز سازمان‌های مردم نهاد برای آموزش جوامع محلی و آگاه کردن آنها تلاش‌های بیشتری انجام می‌دهند. در کشورمان نیز از سال گذشته سازمان حفاظت محیط زیست تصمیم گرفته که این مراسم‌ها را با محوریت سازمان‌های مردم نهاد برگزار کند.

هرچند در تمامی استان‌های کشور مراسمی به مناسب این روز برگزار می‌شود، اما مراسم اصلی قرار است، امروز در شهر زابل و در حاشیه تالاب هامون برگزار شود.در این مراسم رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و نماینده سازمان ملل نیز حضور خواهند داشت، همچنین قرار است از قهرمانان تالابی در سه بخش علمی، اجرایی و مشارکت‌های مردمی قدردانی شود. افزون بر این سازمان حفاظت محیط زیست مکاتباتی با وزیران ورزش و جوانان، علوم، آموزش و پرورش و مسئولان استانداری‌ها انجام داده تا با کمک آنها بتوان جوانان تمام کشور را نسبت به اهمیت حفظ تالاب‌ها آگاه کرد.

مهدی آیینی / ‌گروه جامعه