سقوط‌های مرموز

سه‌شنبه هفته گذشته مقامات اندونزیایی خبر از پیدا شدن بقایای هواپیما در سواحل جزایر برونئو دادند. تا لحظه تنظیم این خبر 3 جسد پیدا شده است. وقوع دو حادثه تقریبا مشابه در دو نقطه نزدیک به هم، آن هم متعلق به یک کشور تعجب کارشناسان را به همراه داشته است. داستان از چه قرار است؟

سوانح هوایی بخش جدایی‌ناپذیری از صنعت هوانوردی است. با این حال با تائید رسمی سقوط ایرباس A320-200 پرواز QZ8501 باید پذیرفت که پس از سال 2005، امسال به نوعی بدترین دوران صنعت هوانوردی از حیث بروز حوادث در جهان بوده است. سقوط سه فروند هواپیمای متعلق به خطوط هوایی مالزی (مورد سوم سقوط یک فروند بوئینگ 777 در مرز روسیه و اوکراین که پای دخالت‌های نظامی در آن باز است) و چند مورد فاجعه مشابه که به دلیل بدی اوضاع جوی روی داده است موجب شده تا سال 2014 در زمره تاریک‌ترین سال‌های صنعت هوانوردی قرار گیرد. با این حال پاول هایز مدیر بخش ایمنی گروه مشاوره هوانوردی Ascend به وال استریت ژورنال می‌گوید: اگر سقوط سه هواپیمای مالزی را هم به مجموع سقوط‌های امسال اضافه کنیم باز هم سال 2014 یکی از ایمن‌ترین دوران صنعت هوانوردی بوده است! او به این نکته اشاره می‌کند که هر سال شمار بیشتری از مردم سراسر جهان سوار بر هواپیما می‌شوند و با در نظرگرفتن این افزایش نسبت، همزمان نسبت تعداد سوانح هوایی کاهش می‌یابد! تا پیش از حادثه روز یکشنبه، 762 نفر در جریان هفت سانحه دلخراش هوایی سال 2014 جان خود را از دست دادند و براساس اعلام شبکه ایمنی هوانوردی در هلند، با لحاظ کردن حادثه اخیر شمار تلفات انسانی این دست از حوادث در سالی که پایان یافت به 1014 نفر رسید. برخی کارشناسان معتقدند اگر سال 2005 را با 24 حادثه دلخراش هوایی در نظر داشته باشیم، سال 2014 دوران چندان تاریکی هم برای صنعت هوانوردی به شمار نمی‌آید.

ناپدیدشدن رازآمیز ایمن‌ترین هواپیماها

کارشناسان صنعت هوانوردی در بررسی رشته سوانح هوایی در دوره‌ای مشخص، نیم‌نگاه جدی نیز به نوع هواپیمای درگیر در حادثه دارند. در هر دو سانحه یک سال گذشته خطوط هوایی مالزی که با محو شدن رازآمیز هواپیما از رادار و ناپدیدشدن در اقیانوس پایان یافت، مسافران سوار بر ایمن‌ترین هواپیماهای حال حاضر جهان بودند.

هواپیمای ایرباسی که در پرواز QZ8501 سقوط کرد از نوع A320-200 بود. این هواپیما که نزدیک به 30 سال پیش به دنیا معرفی شد یکی از مطمئن‌ترین هواپیماها در بسیاری از خطوط هوایی جهان بویژه کشورهای شرق و جنوب شرق آسیا به شمار می‌آید. حدود 6300 فروند از این هواپیما ساخته شده و جالب این ‌که تولید آن از سال 1986 به این سو همچنان ادامه دارد. کارشناسان بالابودن امتیازات هواپیما در بسیاری از فاکتورهای فنی را ازجمله عواملی می‌دانند که موجب شده خط تولید این هواپیمای مسافربری همچنان ادامه داشته باشد. بدنه هواپیما از مواد کامپوزیتی پیشرفته‌ای نظیر فیبرهای آرامید، شیشه و کربن و البته پلاستیک تقویت شده ساخته شده که از این حیث نخستین هواپیمای زیرصوت جهان با بدنه کامپوزیتی به شمار می‌آید. کابین شیشه‌ای هواپیما در زمره پیشرفته‌ترین‌ها در صنعت هوانوردی به شمار می‌آید. از آن گذشته سیستم دیجیتال پرواز این هواپیما را پنج‌رایانه پیشرفته کنترل می‌کنند. از این رو چنین هواپیمایی از ایمنی پرواز چشمگیری برخوردار است؛ تا آنجاکه پرفروش‌ترین هواپیمای تک راهروی ایرباس و در عین حال به روزترین عضو خانواده A320 به شمار می‌آید.

اما بوئینگ 777 شرکت مالزی ایرلاینز که هفدهم اسفند سال 1392 در کریدور جنوب به شمال در اقیانوس هند ناپدید شد و همچنان نیز کوچک‌ترین اثری از آن به دست نیامده از ایرباس A320-200 هم ایمن‌تر است. این هواپیما را جانشینی موفق برای بوئینگ 747 افسانه‌ای می‌دانند؛ هرچند کم نیستند کارشناسانی که 777 را هم افسانه‌ای در نوع خود به حساب می‌آورند. این هواپیما که از سال 1995 وارد صنعت هوانوردی جهان شده عمدتا کاربرد قاره‌پیما داشته و معمولا در پروازهای طولانی‌مدت بر فراز اقیانوس‌ها به کار گرفته می‌شود. بوئینگ 777 با هر بار سوخت‌گیری 9700 کیلومتر مسافت را با بالاترین ضریب ایمنی طی می‌کند. تا پیش از حادثه ناپدید شدن پرواز MH370، تنها سانحه هوایی مرگبار این هواپیما در تابستان سال گذشته و در فرودگاه سان فرانسیسکو روی داد که با سه کشته همراه شد، هرچند شواهد موجود حاکی از فنی نبودن حادثه است. کابین شیشه‌ای خلبان در این هواپیما به نمایشگرهای کریستال مایع مخصوص مجهز است و گذشته از آن یکی از بزرگ‌ترین و قدرتمندترین موتورهای توربوفن دار در بین هواپیماهای تجاری را داراست. این هواپیما تا آن حد از ایمنی و اطمینان برخوردار است که سریال مستندی درباره آن به نام «777 جت قرن بیست و یکم» ساخته شده و در آن مراحل مختلف و پیچیده ساخت آن به نمایش درآمده است. محصول افسانه‌ای بوئینگ به سیستم کنترلی Side stick
و نه سیستم معمولی Control yoke مجهز است؛ سیستمی که در هواپیماهای جنگنده نیز از آن استفاده می‌شود. تمامی این قابلیت‌ها، بوئینگ 777 را در زمره ایمن‌ترین هواپیماهای جهان قرار می‌دهد.

لزوم تحول در فناوری ساخت جعبه سیاه

با در نظر قرار دادن ایمن بودن هواپیماهایی که در دو سانحه تقریبا مشابه به سرنوشتی دردناک دچار شدند، برخی این پرسش را مطرح می‌کنند که خطای انسانی تا چه حد در بروز این حوادث تأثیرگذار بوده است؟ کارشناسان برای ارائه هر گونه پاسخی به این پرسش‌ها به لزوم پیدا شدن اثری از جعبه‌های سیاه این هواپیماها اشاره می‌کنند، نکته‌ای که به این زودی‌ها نباید امیدی به تحقق آن داشت، بویژه بوئینگ 777 که برخی کارشناسان از احتمال مدفون شدن آن در بستر اقیانوس هند خبر می‌دهند. در بخشی از گزارش اخیر روزنامه واشنگتن پشت درخصوص ارتباط فناوری به کار رفته در جعبه سیاه هواپیماها و کندی فرآیند کشف نشانی از هواپیماهای ناپدید شده در اقیانوس‌ها آمده است: اتفاقا حوادثی که در یک سال گذشته صنعت هوانوردی را تحت تأثیر قرار داد محققان را بر آن داشته تا به دنبال طراحی و ساخت نسل به روزشده‌ای از جعبه سیاه باشند. این فناوری که بهترین ابزار برای مشخص شدن اتفاقات روی داده در هواپیما تا پیش از وقوع حادثه به شمار می‌آید با محدودیت‌های زیادی روبه‌روست. ازجمله عمر نه چندان زیاد باتری و برد محدود سیگنال‌ها. دقیقا به دلیل همین دو علت بوده که پرواز ناپدید شده سال گذشته مالزی ایرلاینز رفته رفته به افسانه‌ای مبهم تبدیل می‌شود.

و حالا دو پرسش مهم دیگر که ابهام در پاسخ به آنها بر رازآمیز بودن پرونده این دو سانحه می‌افزاید: آیا همیشه می‌توان به رادارها اطمینان کرد؟ بویژه در مواردی که هواپیما بر فراز اقیانوس پرواز می‌کند؛ جایی که خبری از برج انتشار و دریافت امواج رادار نیست و پرسش دوم: درحالی که در هزاره سوم به سر می‌بریم و هر روز شاهد نوآوری تازه‌ای در دنیای ارتباطات هستیم چرا نباید امکان تبادل زنده اطلاعاتی میان هواپیما و برج مراقبت وجود داشته باشد؟

کارشناسان صنعت هوانوردی ضمن اشاره به دو سانحه برجسته هوایی سال 2014 به ویژگی‌های مشترک آنها به عنوان علامت سوال نگاه می‌کنند: هر دو هواپیما متعلق به خطوط هوایی مالزی بودند، هر دو هواپیما در یک سال ناپدید شدند و از همه مهم‌تر قطع ارتباط ناگهانی هر دو هواپیما با برج مراقبت آن هم بدون اعلام هشدار خلبان. ورنون گراس از کارشناسان زبده ایمنی هوانوردی و دانشمند ارشد بازنشسته سازمان هوانوردی فدرال آمریکا به پاپیولارساینس می‌گوید: نباید بی‌تفاوت از کنار این نکته گذشت که هر دوی این پروازها در شرایط اضطراری گیر افتاده بودند. گذشته از آن خلبان‌ها هیچ گونه هشداری به برج مراقبت ارسال نکردند، اما بلافاصله هواپیماهایشان از رادار محو شدند.

وی می‌افزاید: نباید از احتمال تأثیر بسیار سریع و عجیب نیروهای طبیعی بر سرنوشت هواپیما غافل شد، اما باز هم صحبت از دو هواپیما آن هم در یک سال و سوانح مشابهی است که نزدیک به هم روی داده است.

برای مشخص شدن مکان یک هواپیما در آسمان، برج مراقبت از دو نوع رادار استفاده می‌کند: رادار اولیه که ترکیبی از سیگنال‌های الکترومغناطیسی است که با برخورد به هر جسمی بازمی‌گردند. بازگشت این سیگنال‌ها نشان‌دهنده مکان فیزیکی هواپیما در آسمان است. رادار دوم به وسیله ارسال سیگنال‌ها به فرستنده هواپیما عمل می‌کند. در ادامه فرستنده نیز سیگنال‌هایی را به کنترل‌کننده زمینی ارسال می‌کند که موقعیت هواپیما و سرعت آن را نشان می‌دهد.

هنوز معلوم نیست که پرواز QZ8501 خطوط ایرآسیا از رادار اول محو شده یا رادار دوم، اما می‌توان حدس زد که اگر نیروهای طبیعی نظیر توفان‌های شدید موجب وارد آمدن خسارات جدی به هواپیما شده یا شبکه برق آن را قطع کرده باشد، فرستنده هواپیما از کار افتاده و در نتیجه می‌توان گفت ایرباس A320-200 در رادار دوم ناپدید شده است؛ این درحالی است که هواپیما هنوز در رادار اول قابل مشاهده بوده است، اما اگر هواپیما به هر دلیلی با سرعت بسیار زیاد حالت سقوط گرفته باشد از هر دو رادار ناپدید می‌شود. تمامی شواهد حاکی از آن است که هواپیما با سرعت زیادی در حال سقوط بوده و به همین دلیل خلبان حتی فرصت ارسال پیام اضطراری هم نداشته است.

اینجاست که لزوم توسعه فناوری‌های ضروری برای ارتقای کیفی ارتباط هواپیما با برج مراقبت مطرح می‌شود. چرا نباید فناوری لازم برای ارسال زنده و لحظه‌ای اطلاعات از هواپیما به برج مراقبت وجود داشته باشد؟

درحالی که دریافت خدمات آنلاین رسانه‌ای در رایانه‌های همراه، بارگذاری فوری فایل‌های موسیقی در تلفن‌های همراه یا استفاد از شبکه وای ـ ‌فای در هواپیماها به فرآیندی پیش پا افتاده تبدیل شده است، اما هنوز امکان دریافت اطلاعات پرواز به طور لحظه‌ای وجود ندارد! البته شرکتی در کانادا موسوم به راه حل‌های هوا ـ فضایی ( Flyht) سطحی از فناوری مورد نظر را ارائه کرده که هنوز در مراحل ابتدایی قرار دارد. شبکه خبری سی.ان.ان در این باره و به نقل از مت برادلی، رئیس این شرکت می‌نویسد: فناوری جدید ما در جت سقوط کرده خطوط هوایی آسیاایر نصب نشده بود و چه بسا اگر این اتفاق روی داده بود پیدا کردن محل سقوط هواپیما آسان‌تر می‌شد. این فناوری جدید سیستم اطلاعات خودکار پرواز نام دارد که به طور خودکار داده‌های مربوط به مکان، ارتفاع و عملکرد لحظه‌ای هواپیما را رصد می‌کند و در صورت بروز هر گونه اشتباهی اطلاعات مورد نظر را به صورت آنی به برج مراقبت مخابره می‌کند. در یک پرواز معمولی این سیستم اطلاعات مورد نظر را هر پنج تا ده دقیقه یک بار از کابین خلبان به برج مراقبت می‌فرستد، اما فناوری این شرکت به گونه‌ای ارائه شده که قابل برنامه‌ریزی بوده و با تشخیص بروز وضعی خاص مانند انحراف از مسیر اصلی پرواز، ارسال اطلاعات به زمین را در هر ثانیه و به صورت خودکار انجام می‌دهد. در حال حاضر این فناوری جدید فقط روی تمامی هواپیماهای خطوط هوایی First Air کانادا نصب شده است. با این حال باید امیدوار بود با نصب چنین سامانه‌ای روی دیگر هواپیماها، پایش مداوم و لحظه‌ای پروازها به منظور امدادرسانی به حادثه‌دیدگان پروازها در هر سطحی از حادثه در کمترین زمان ممکن میسر شود. همچنین با بهره‌مندی از فناوری‌های روز ریشه‌یابی سریع‌تر سوانح هوایی با سرعت بیشتری انجام شده تا موجب پیشگیری از بروز حوادث مشابه شود.

منابع: Washingtonpost / Independent / Popsci Freemalaysiatoday / Businessinsider

مهدی پیرگزی‌‌/‌‌ جام‌جم