از «سیب» بپرسید

دکتر غزال زاهد ‌/‌ روانپزشک و فوق‌تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان

اولین پرسشی که مطرح است این است که آیا شما در این 11 سال، متوجه رفتار غیرمعمول فرزندتان نشده‌اید؟ اگر سوال را درست مطرح کرده باشید، فرزند شما 11 سال از عمرش را صحبت نکرده است و شما درباره موضوع به این مهمی اقدامی انجام نداده‌اید، زیرا اختلال اوتیسم از مشکلاتی است که از همان دوره کودکی کاملا مشخص و شناسایی آن توسط متخصص آسان است.

بیماری اوتیسم که به آن «درخودماندگی» هم می‌گویند، اختلالی ژنتیک است که درمان‌پذیر نیست؛ اما می‌توان با آموزش از سن کم، بعضی از مشکلات کودک را تا حدی مهار و تعدیل کرد. این بیماری در نهایت تا دو سالگی قابل ‌تشخیص است. دلیل آن نیز نشانه‌هایی است که در رفتار کودک معلوم است. به همین دلیل تاکید می‌کنم مشکل فرزند شما خیلی زودتر از زمانی که به آن اشاره می‌کنید، قابل ‌تشخیص بوده است. این کودکان ممکن است به نور، صدا، لمس یا بو و مزه حساس باشند. ممکن است وقتی لباس به آنها می‌پوشانید دچار هراس شوند و حتی گریه کنند. کودکان مبتلا به اوتیسم نمی‌توانند صحبت را شروع کنند و در واقع از برقراری ارتباط کلامی با همسالان و همه اطرافیان ناتوان هستند. این کودکان معمولا خواسته‌هایشان را با دست بیان می‌کنند و این روش جایگزین توان تکلم آنها می‌شود. در واقع رشد مهارت کلامی در این کودکان یا به کندی صورت می‌گیرد یا اصلا اتفاق نمی‌افتد. مشکل فرزند شما نیز شکل نگرفتن مهارت کلامی است. این کودکان ضمیر اشخاص را نیز اشتباه بیان می‌کنند. برای مثال به جای آن که خودشان را «من» خطاب کنند، «تو» خطاب می‌کنند و خواسته‌هایشان را با ضمیر دوم شخص بیان می‌کنند. معمولا از چهارده ماهگی به بعد توجهی به اشیا ندارند. اگر کودک مبتلا به اوتیسم مهارت صحبت داشته باشد، جمله‌ها و کلمه‌ها را بدون احساس بیان می‌کند. این کودکان در برقراری ارتباط با اجتماع ناتوان هستند، ارتباط چشمی برقرار نمی‌کنند و تنهایی را ترجیح می‌دهند. کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است از صدا وحشت‌زده شوند و گاهی اهمیت ندارد که این صدا بلند باشد یا کوتاه. در چنین وضعی، دست‌ها را روی گوش می‌گذارند و به این ترتیب هراس‌شان را نشان می‌دهند. از درک حس بیان‌کننده جمله‌ها و کلمه‌ها عاجز هستند و برای مثال نمی‌دانند که طرف مقابل حرف مورد نظر را به شوخی بیان کرده یا قصد تنبیه او را دارد. این کودکان خطر را حس نمی‌کنند، به همین دلیل باید والدین همواره مواظب آنها باشند. بازی تکراری، علاقه به بازی کردن به تنهایی و تقلید نکردن از بازی دیگر کودکان (به فرض حضور در جمع کودکان) از مشخصه‌های بارز رفتار کودکان مبتلا به اوتیسم در بازی است. این کودکان رفتار خشونت‌آمیز دارند و یک جمله را بارها تکرار می‌کنند.درباره فرزند شما، مراجعه به روانپزشک ضروری است. دارودرمانی بخشی از روش درمانی است که ممکن است حالت‌هایی مانند خشم، اختلال حواس، مشکلات خواب و بی‌پروایی در برابر خطرها را مهار کند. با توجه به سن فرزند شما، آموزش کمی دشوار است؛ اما به‌ هر حال مراجعه به متخصص ممکن است کمک زیادی کند.

از گرگان پیامک می‌زنم ( 09110000408)؛ شهرزاد ب هستم،سی و دو ساله و متاهل. یک ماهی است که نمی‌توانم خوب و راحت بخوابم. این حالت بیشتر شب‌ها سراغم می‌آید؛ اما هنگام ظهر اگر استراحت کنم، راحت خوابم می‌برد. گاهی احساس می‌کنم تا صبح بیدار بوده‌ام. دلیل این بی‌خوابی چیست و چطور می‌توانم این مشکل را برطرف کنم؟

دکتر ایرج خسرونیا ‌/‌ متخصص داخلی

بی‌خوابی علت‌های متعددی دارد؛ به این معنا که عواملی شامل تغذیه نامناسب ، دغدغه‌ فکری موقت و دلایل جدی‌تر ممکن است دلیل بی‌خوابی باشد. در پرسش‌تان به این مساله اشاره نکرده‌اید که آیا اتفاقی جدید در زندگی شما رخ داده یا نه؟ از سوی دیگر آیا برای درمان بی‌خوابی به روانپزشک مراجعه کرده‌اید یا نه؟

در خانم‌ها یکی از دلایل بی‌خوابی ممکن است ناشی از تغییرات هورمونی بویژه در نزدیکی زمان عادت ماهانه باشد. نکته جالب این‌که گاهی فکر کردن به ناتوانی در خوابیدن، خود عاملی برای بی‌خوابی است. علاوه بر آن هر شخص زمان خواب مشخص یا به اصطلاح ضریب خواب مشخصی دارد. اگر این مقدار خواب تامین شود، ممکن است فرد دچار بی‌خوابی شبانه شود. دقیق‌تر توضیح بدهم: در سوال به این نکته اشاره کردید که وقتی ظهرها استراحت می‌کنید، مشکلی ندارید و خوب می‌خوابید؛ اما شب‌ها دچار مشکل می‌شوید. شاید مدت خواب شما در هنگام ظهر به قدری است که نیاز بدنی شما به خواب را تامین می‌کند و شب براحتی به خواب نمی‌روید. گاهی نیز تغییر فصل و تغییر در طول روز و شب دلیل ​بی‌خوابی یا بدخوابی است. اما برای این‌که خواب آرامی داشته باشید، به این چند توصیه دقت کنید:

ـ تنظیم زمان: سعی کنید ساعت بیداری و خواب‌تان را منظم کنید. در چنین وضعی می‌توانید دوباره با آرامش بخوابید. برای این کار مدتی از ساعت و زنگ ساعت کمک بگیرید. به این ترتیب، بعد از مدتی ساعت زیستی بدن شما زمان خواب و بیداری‌تان را تنظیم می‌کند.

ـ مساله را حل کنید: هر نوع دغدغه فکری ممکن است زمینه‌ساز بدخوابی یا بی‌خوابی شود. بنابراین به جای این‌که مساله را در پس ذهن‌تان نگه دارید، سعی کنید مشکل را حل کنید و دغدغه ذهنی‌تان را برطرف کنید.

ـ زود و سبک بخورید: وعده شام باید سبک باشد و با فاصله زمانی حداقل دو تا سه ساعت پیش از خواب میل شود. بنابراین الگوی تغذیه‌تان را تغییر دهید و شام را سبک و زود میل کنید.

ـ ویتامین C و کافئین ممنوع: این دو ترکیب باعث بدخوابی می‌شود. بنابراین حداقل ​چهار ساعت قبل از زمان خواب از خوردن خوراکی‌های حاوی این مواد اجتناب کنید.

ـ وضع خواب مناسب: دما، نور، لباس خواب، تهویه هوا و تمیزی ملافه‌های شما همگی عواملی است که روی خواب شما تاثیر دارد.​ این عوامل را بی‌اهمیت ندانید و به آنها دقت کنید.

ـ خواب ظهر: بهتر است تا حد ممکن از مدت خواب ظهر بکاهید و فاصله بین خواب ظهر تا شب را طولانی کنید. این زمان باید حداقل شش تا هشت ساعت باشد.

ـ دوری از اضطراب: دو تا سه ساعت مانده به زمان خواب از شنیدن هرگونه خبر ناگوار و هیجان‌برانگیز فاصله بگیرید. برای این کار اخبار گوش نکنید و به شبکه‌های مجازی و ایمیل‌تان سر نزنید. تلفن همراه را هم خاموش و مغز را برای خواب و استراحت آماده کنید.

ـ مراجعه به روانپزشک: اگر با انجام همه این نکته‌ها باز هم مشکل بی‌خوابی‌تان حداقل دو هفته بعد از شروع رعایت این نکته‌ها درمان نشد، حتما به روانپزشک مراجعه کنید.