زوال داعش فرا می​رسد

این پایگاه خبری به نقل از یک کارشناس امور خاورمیانه اعلام کرد: «هدف اولیه آنها، سرنگونی دولت سوریه بود و با همدستی غرب به حمایت از این گروهک می‌پرداختند.» اما حالا شرایط تغییر کرده است و «پدرخوانده‌ها» از فرزند ناخلف خود روی گردانده‌اند و امیدی به حرکت او در مسیر اهدافشان در خاورمیانه ندارند. داعش در این برهه سیاسی علیه ترکیه و عربستان نیز سر به شورش برداشته و سرمست از وحشیگری در عراق و سوریه، همه را دشمن خود خطاب می‌کند و با تهدید به قتل‌عام، از آنان می‌خواهد به داعش بپیوندند.

نگاه ابزاری به داعش

در سال‌های اخیر ناآرامی‌های سوریه بستری برای حضور گروه‌های تکفیری شد؛ گروه‌هایی که نه‌تنها از مرز قوانین جنگی و معاهدات بین‌المللی در زمان جنگ گذشتند بلکه در کشتار و اقدام علیه شیعیان و حکومت سوریه از هیچ عمل غیرانسانی فروگذار نکردند. پس از گذشت یک ماه از فعالیت گروهک داعش در سوریه، فضای مجازی پر شد از کلیپ‌هایی که عبور آنان را از مرزهای انسانیت روایت می‌کرد و گویا تکفیری‌ها از انتشار این گونه تصاویر ابایی که نداشتند هیچ، خود به فراگیر شدن آنها دامن می‌زدند تا وحشتی از توحش خود را در منطقه حاکم کنند.

آن روزها، برخی کشورهای منطقه به این گروهک به‌سان ابزاری نگاه می‌کردند که قرار بود کمک حال سیاست‌های آنها در خاورمیانه باشد و مسئولان این کشورها که سال‌ها بود در میدان دیپلماسی و منطق در برابر سیاست‌های ایران و جبهه مقاومت موفق نبودند، بدشان نمی‌آمد با توحش مدرن گروهکی به نام داعش به اهداف خود در برهم زدن نظم جبهه مقاومت برسند.

اعتراض مسئولان حزب جمهوری خلق ترکیه به مسئولان این کشور برای حمایت از نیروهای مسلح داعش در سوریه و عراق نیز سودی نداشت؛ حمایتی که هر چند بیشتر در سکوت انجام می‌شد ولی خرید نفت‌های به سرقت رفته از سوی داعش چیزی نبود که بتوان به این راحتی‌ها آن را کتمان کرد. عربستان نیز هرچند کمک‌های مالی خود را با چند واسطه به میدان مبارزه داعش می‌فرستاد ولی اسنادی که دستگاه اطلاعاتی روسیه در این باره افشا کرد پرده از پیچیدگی این حمایت‌ها برداشت. فارغ از این اخبار و گمانه‌های موجود دیگر، سکوت این دو کشور و موضعگیری نکردن در قبال اقدامات داعش و تلاش برای موفقیت سیاسی در جبهه مقابل این گروهک در یکی دو سال گذشته، خود به خوبی نشان‌دهنده مسیری است که برخی کشورهای منطقه در پیش گرفته بودند.

وحدت راهبردی علیه خلیفه خود ‌خوانده

همه اینها تا پیش از ادعاهای خلیفه دولت اسلامی عراق و شام ادامه داشت. به نظر می‌رسید این گروهک هرچه جلوتر می‌رود نه‌تنها به کمک‌های یاران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای خود پاسخ نمی‌دهد بلکه از این که علیه آنان تهدید و موضعگیری کند ابایی ندارد. همین‌ها باعث شد تهدیدات ابوبکر بغدادی علیه عربستان، به چالش کشیدن داعیه رهبری جهان عرب از سوی این کشور و نامه رهبر این گروهک پس از کسب کرسی ریاست جمهوری از سوی اردوغان به او، جدی‌تر تلقی شود. دامنه تهدیدات داعش از آمریکا تا ایران و از ترکیه تا عربستان کشیده شده بود و شاید همین اشتباه راهبردی را بتوان آغازی بر پایان کار داعش دانست. هرچند اهداف کشورهایی که از آنان نام برده شد از موضعگیری علیه داعش باهم متفاوت است، اما همین موضوع باعث شد رقبای قدیمی مانند تهران، ریاض و آنکارا به هم نزدیک‌تر شوند.

سیاست ایران؛ ثبات برای تامین منافع

در این میان ایران از ابتدای فعالیت داعش در سوریه علیه این گروهک موضعگیری کرد و با هشدار درباره عواقب حمایت‌​ کشورهای منطقه از آنها خواست برای جلوگیری از دامنه‌دار شدن اقدامات این گروهک در برابر آن سکوت نکنند. ایران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای همواره به دنبال آرامش و ثبات در خاورمیانه بوده است. به اعتقاد دستگاه سیاست خارجی کشورمان، ثبات در خاورمیانه تضمین‌کننده منافع همه کشورهاست و دود هرج و مرج‌طلبی ابتدا به چشم مردم کشورهای منطقه می‌رود. این سیاست هرچند از سوی برخی کشورهای منطقه با استقبال روبه‌رو نشده است ولی نشان داده یکی از بهترین راه‌ها برای همکاری در خاورمیانه برای کسب منافع بیشتر است.

پس از انتخابات فروردین امسال در عراق، داعش و دیگر مخالفان حکومت این کشور چون پای صندوق‌های رای به اهداف خود نرسیده بودند دست به سلاح بردند تا به شیوه‌ای دیگر خواست خود را در عراق پیاده سازند. این خواسته‌ها نیز روزبه‌روز فزونی می‌یافت و خشونت به کار گرفته شده برای تحقق آنها نیز بیشتر می‌شد. گروه‌های دیگر مخالف مالکی در عراق که می‌دیدند احتمال نخست وزیری دوباره مالکی با توجه به آرای بیرون آمده از صندوق رای وجود دارد در برابر ناآرامی‌ها یا سکوت کردند یا با دمیدن در آتش اختلافات، فرصت را برای تحقق امیالشان فراهم می‌کردند.

با این همه، جمهوری اسلامی ایران از گروه‌های مختلف عراقی دعوت کرد بر سر مبارزه با داعش به وحدت برسند تا این خطر موجود برای امنیت ملی عراق برطرف شود. پیشنهاد ایران این بود که اختلافات سیاسی را از مسیرهای منطقی خود پیگیری کنند. اوضاع آنچنان در این کشور و تا حدودی در اتفاقات سال قبل سوریه از دست خارج شده بود که دیگر گروه‌ها و کشورهای حامی داعش نیز پیش‌بینی دقیقی از فرجام اقدامات آنها نداشتند. به هر روی آنها خیال می‌کردند می‌توانند از آب گل‌آلود اختلافات در این دو کشور و ناآرامی در خاورمیانه ماهی صید کنند.

همکاری‌های منطقه‌ای و رد دخالت‌های فرامنطقه‌ای

ایران به دنبال شرایطی که در خاورمیانه حاکم شده بود تمام تلاش دیپلماتیک خود را بر رفع تنش‌ها متمرکز کرد و در این مسیر حتی در شرایطی که حیدرالعبادی به عنوان نخست‌وزیر عراق معرفی شد از وی حمایت کرد؛ حمایتی که نشان از صدق گفتار تهران در سیاست اعلامی خود یعنی کاهش تنش و ایجاد ثبات و آرامش داشت، زیرا حیدرالعبادی که توافق گروه‌های دیگر را در این کشور پشت سر خود داشت بهتر می‌توانست وحدت ملی و آرامش رابرای عراقی‌ها رقم بزند.

ایران، دیگر گروه‌های موافق سیاست‌های خود را در عراق نیز به حمایت از نخست‌وزیر جدید دعوت کرد تا نمایش دیپلماتیک خود را کامل کند. به نظر می‌رسد پس از این رخداد، کشورهای دیگر در منطقه به سیاست‌های تهران اعتماد کردند و روی خوش​ در اظهارنظرها به این مساله نشان دادند. این اقدام دستگاه دیپلماسی کشورمان در کنار معضل مهمی به نام داعش موجب نزدیکی عربستان و ترکیه به ایران شد. این گروهک تکفیری به نوعی با رویه در پیش گرفته شده موجب برهم خوردن معادلات منطقه‌ای نیز شد که نزدیکی این سه کشور حول محور مقابله با داعش در این چارچوب تفسیر می‌شود. به نظر می‌رسد اگر این تجربه به موفقیت برسد تکرار آن در سوریه محتمل‌ترین اتفاقی است که خواهد افتاد.

کشورهای فرامنطقه‌ای نیز که به این نتیجه رسیدند دیگر حمایت از داعش برای آنها سودی ندارد، منافع خود را در مقابله با این گروهک ترسیم کردند و همان منافع را با تغییر راهبرد پیگیری می‌کنند. هرچند این تغییر راهبرد در گفتار آنان نمایان نیست، اما زمزمه‌های لزوم حضور نیروهای فرامنطقه‌ای در سوریه برای کنترل بحران داعش از این منظر قابل بررسی است. به هر حال این کشورها نیز به این نتیجه رسیده‌اند که بدون ایران نمی‌توانند داعش را کنترل کنند و از همین رو از همکاری تهران، ریاض و آنکارا استقبال کرده‌اند.

همان طور که پیش‌بینی هم می‌شد جمهوری اسلامی ایران همچنان بر دخالت نکردن کشورهای فرامنطقه‌ای در خاورمیانه تاکید دارد و پیشنهاد آمریکا و انگلیس را برای مذاکره و اقدام مشترک علیه داعش رد کرده است. معاون عربی آفریقای وزارت خارجه کشورمان در گفت‌وگو با العالم با بیان این که ایران برای مبارزه با تروریسم نیازی به همکاری با آمریکا نمی‌بیند، تأکید کرد که آمریکا و انگلیس اگر انگیزه‌ جدی در این زمینه دارند، براساس توافق‌نامه‌های دوجانبه خود با عراق و با هماهنگی بغداد، اقدام کنند. به گفته امیرعبداللهیان، اقداماتی که تاکنون انجام شده، بیشتر با هدف تامین امنیت اماکن و اتباع آمریکایی در داخل عراق بوده است، نه اقداماتی که بتواند نقش تعیین‌کننده داشته باشد و پیام قوی به تروریست‌ها بدهد.

***

نبود ثبات و آرامش و وجود هرج و مرج در خاورمیانه به نفع هیچ یک از کشورها نیست. این راهبرد تهران در حوزه دیپلماسی پس از ماجراهای اخیر بیش از پیش برای دیگر بازیگران منطقه‌ای نیز ثابت شد. روشن است که دخالت کشورهای غربی نیز همیشه با پیگیری منافعی همراه بوده که در نهایت به آشوب دامن‌زده است. پس از اتفاقات اخیر و دیپلماسی فعال ایران، نقش تهران در حل منازعات منطقه‌ای بیش از پیش برجسته شده است و نزدیکی رقبایی همچون آنکارا و ریاض برای کنترل شرایط در منطقه در همین چارچوب قابل تحلیل است.

ناصر نعمتی / جام جم