حماس پا جای پای حزب‌الله می‌گذارد

به عبارت دیگر، حماس با این استراتژی جدید تصمیم به ادغام در داخل نظام سیاسی فلسطین و در عین حال، حفظ تشکیلات نظامی خود و تداوم سیطره بر باریکه غزه از طریق کنترل ساختار اداری این منطقه گرفته است و در این راه از شبکه گسترده موسسات اجتماعی و کادرهای نظامی و امنیتی خود نیز که جمعیت آنها به 20 هزار نفر می‌رسد، استفاده خواهد کرد. جنبش حماس از زمان سیطره بر باریکه غزه در ژوئن 2007 نزدیک به 50 هزار کارمند جدید در بخش دولتی استخدام کرده است. البته حماس به موازات این اقدامات، تلاش خواهد کرد از توافق آشتی ملی برای احیای ساختار سیاسی و عملیات‌ مقاومتی زیرزمینی خود در کرانه باختری نیز استفاده کند. سخنان چند هفته گذشته اسماعیل هنیه، نخست‌وزیر دولت حماس و نایب رئیس دفتر سیاسی حماس اشاره به همین مساله داشت. وی تاکید کرد: «ما از دولت‌مان چشم‌پوشی می‌کنیم، اما همچنان در عرصه حاکمیتی حضور خواهیم داشت... ما از پست‌ها و سمت‌ها دست می‌کشیم، اما از ایفای نقش خود دست نخواهیم کشید.»

بازسازی داخلی

این تغییر در راهبرد جنبش حماس؛ یعنی انتقال از راهبرد حاکمیت انحصاری بر غزه به راهبرد امضای توافق با تشکیلات خودگردان و موافقت با حضور نسبی آن در نوار غزه و جایگزینی همکاری محتاطانه با عباس با انتقادات تند و گزنده از وی همراه بود. البته این خود انتقادی و بازنگری در ساختار داخلی در نتیجه شکست‌ها و ناکامی‌های متعدد دوره اخیر اتفاق افتاد که برخی از آنها در قالب برکناری نظام اخوان‌المسلمین به عنوان طرف دوست و حامی حماس در کشور همسایه مصر، توقف روند انتقال سلاح به غزه از طریق شبه جزیره سینا، کاهش کمک‌های مادی ایران و قطر، ناراحتی روز افزون ساکنان نوار غزه به دلیل افزایش نرخ بیکاری، مشکلات اقتصادی و... عنوان می‌کنند.

در این شرایط سخت و دشوار، رهبران جنبش حماس طی هفته‌های قبل از امضای توافق آشتی ملی با جنبش فتح، دیدارهای متعددی با مسئولان ایرانی در تهران و رهبران جنبش حزب‌الله لبنان در بیروت برگزار کردند که این طرف‌ها به رهبران و نمایندگان حماس توصیه کردند اهداف و آرمان‌های آینده‌نگرانه را جایگزین دفاع صرف از باریکه غزه کنند. در همین زمینه، رهبران حماس پیشنهاد اجرای راهبرد جنبش حزب‌الله در فلسطین را دریافت کردند که مفهوم و محتوی کلی آن را می‌توان در این جمله خلاصه کرد: «آرای انتخاباتی باید پشتوانه‌ای برای سلاح مقاومت باشد.» در پی اتخاذ این راهکار از سوی جنبش حماس و آشتی آن با جنبش فتح، جمهوری اسلامی ایران به تمجید از توافق آشتی طرف‌های فلسطینی پرداخت و سخنگوی وزارت خارجه ایران از حمایت تهران از همبستگی و وحدت طرف‌های فلسطینی در مقابل رژیم صهیونیستی سخن گفت و از هر گونه توافقی که به احیای وحدت ملی در فلسطین منجر شود، استقبال کرد.» این اظهارات یکی از نشانه‌های حمایت قبلی و استقبال ایران از توافق آشتی میان طرف‌های فلسطینی بود.

استقلال نظامی

همانند موضع قاطع جنبش حزب‌الله در لبنان، اظهارات رهبران مختلف جنبش حماس نیز نشان می‌دهد که گردان‌های شهید عزالدین قسام شاخه نظامی این جنبش حاضر به زمین گذاشتن سلاح خود و پذیرش سلطه و نظارت تشکیلات خودگردان فلسطین بر روی خود نیست و قصد دارد رشد طبیعی خود به عنوان یک جنبش مقاومتی را ادامه دهد. همین مساله درباره سرویس‌های اطلاعاتی و امنیتی حماس نیز صدق می‌کند و همان طور که جنبش حزب‌الله نیروی مسلحی برای خود تشکیل داده است، حماس نیز در تلاش است ساختار نظامی مستقل خود را که عملا بزرگ‌تر و مجهزتر از سرویس‌های امنیتی تشکیلات خودگردان فلسطین خواهد بود، توسعه دهد.

به عنوان مثال، کارگاه‌های ساخت موشک‌های ام 75 در باریکه غزه ـ که برد آنها تا تل آویو و قدس می‌رسد ـ با وجود موافقت قبلی عباس با تشکیل کشور خلع سلاح شده فلسطین، به تلاش‌های خود برای تولید موشک ادامه می‌دهند و حماس هیچ قصدی برای انحلال سرویس‌های اطلاعاتی خود ندارد، بلکه بر عکس به آنها اجازه خواهد داد همان طوری که نیروهای حزب‌الله جنوب بیروت و دره بقاع لبنان را در کنترل خود دارند، سازمان‌های اطلاعاتی‌اش نیز کنترل عملی باریکه غزه را در اختیار داشته باشند. با وجود این‌که بر اساس توافق آشتی ملی مقرر شده است برخی یگان‌های تشکیلات خودگردان فلسطین وارد غزه شوند، اما نقش اصلی آنها به اداره گذرگاه‌های مرزی این منطقه با مصر و رژیم صهیونیستی محدود خواهد شد و بعید است که حضور آنها باعث تغییر کامل اوضاع میدانی در غزه شود.

نفوذ سیاسی

وقتی جنبش حماس تصمیم به تبعیت از راهبرد و استراتژی جنبش حزب‌الله بگیرد، تلاش خواهد کرد هر چه زودتر در داخل نهادهای تشکیلات خودگردان نفوذ کرده و کنترل برخی از آنها را در دست بگیرد. این در حالی است که رهبران حماس در حال حاضر موافقت کرده‌اند هیچ وزیری از این جنبش در دولت نیمه تکنوکراتی که به نخست‌وزیری رامی حمدالله نخست وزیر سابق تشکیلات خودگردان تشکیل شده است، حضور نداشته باشد. در واقع این جنبش بیشتر تمرکز خود را روی انتخاباتی معطوف کرده است که عباس وعده برگزاری آن را پس از شش ماه دیگر داده و قرار است پس از برگزاری آن، کادر رهبری سازمان آزاد‌ی‌بخش فلسطین «ساف» انتخاب شود و برای اولین بار، شخصیت‌های برجسته‌ای از جنبش حماس و نیز جنبش جهاد اسلامی فلسطین در آن حضور داشته باشند.

حماس همچنین به تبعیت از جنبش حزب‌الله سعی در فعالیت به عنوان یک حزب سیاسی را دارد و در این خصوص، علاقه‌مند به مشارکت در انتخابات ریاست تشکیلات خودگردان، پارلمان و شهرداری‌ها و کسب اکثریت یا حداقل درصد بالایی از آراء و در ادامه تشکیل دولت یا مشارکت در ائتلاف دولتی است، اما رهبران این جنبش در قدرت آن برای پیروزی در انتخابات ریاست تشکیلات خودگردان یا پارلمان تردید دارند. دلیل این مساله در درجه نخست ناشی از تکروی‌های عباس در زمینه تغییر قانون انتخابات به نفع نامزدهای جنبش فتح است و از سوی دیگر، به علاقه‌مندی رهبران حماس برای تصدی پست‌های وزارتی مانند جنبش حزب‌الله در لبنان و تاثیرگذاری بر روی تصمیمات پارلمان باز می‌گردد. در واقع، توافق آشتی ملی قبل از این نیز دستاوردهای مهمی برای جنبش حماس داشت و تشکیلات خودگردان فلسطین به صورت غیرعلنی برای رفع ممنوعیت فعالیت‌های سیاسی جنبش حماس در کرانه باختری تلاش کرد و در نتیجه همین امر، زمینه برگزاری تجمعات عمومی و نشست‌ها و حتی توزیع کتاب‌ها و اعلامیه‌های حماس در کرانه باختری فراهم شد. از سرگیری فعالیت‌های علنی حماس درکرانه باختری روی سرویس‌های امنیتی تشکیلات خودگردان فلسطین نیز تاثیر می‌گذارد.

به این ترتیب، حماس بار دیگر اجازه پیدا می‌کند در اردوگاه‌های آوارگان فلسطینی در خارج از شهرهای اصلی کرانه باختری فعالیت کند و از آنجا که عناصر سرویس‌های امنیتی تشکیلات رام‌الله بندرت وارد این اردوگاه‌ها می‌شوند، جوانان فلسطینی براحتی می‌توانند جلسات خود را در این اردوگاه‌ها برگزار کنند.

حضور در سازمان آزادیبخش

سیطره بر سازمان آزادیبخش فلسطین به عنوان تنها نماینده قانونی ملت فلسطین و مسئول مذاکرات سازش با رژیم صهیونیستی از اهمیت زیادی برای جنبش حماس برخوردار است و اگر روزی خالد مشعل، رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس جانشین محمود عباس در سمت ریاست این سازمان شود، باید درباره مسائل مختلف بویژه این مساله تصمیم‌گیری کند که آیا از توافقنامه‌های اسلو عقب‌نشینی خواهد کرد یا نه؟

تاکنون رهبران ارشد حماس مستقیم به این هدف تشکیلاتشان اشاره‌ای نکرده‌اند؛ زیرا هنوز موانع متعددی بر سر راه عضویت این جنبش در ساف وجود دارد؛ چه برسد به سیطره حماس بر آن. بنابراین مقامات حماس ترجیح می‌دهند در شرایط کنونی و وقتی عباس بصراحت اعلام می‌کند که دولت وحدت ملی فلسطین، رژیم صهیونیستی را به رسمیت خواهد شناخت و راهکار تشکیل دو کشور را قبول خواهد کرد، اعتراضی به این اظهارات نکنند؛ هر چند بارها به این مساله تاکید کرده‌اند که دولت وحدت ملی هیچ برنامه سیاسی را دنبال نخواهد کرد.

نتیجه این‌که پیاده شدن راهبرد حزب‌الله در تشکیلات خودگردان فلسطین می‌تواند به تقویت قدرت نظامی حماس و اجرای برنامه‌های مقاومتی‌اش در کرانه باختری و غزه منجر شود. حتی این جنبش در آینده می‌تواند در تصمیمات تشکیلات خودگردان فلسطین و ساف نیز اعمال نفوذ کند؛ هر چند حق مخالفت قاطع با این تصمیمات را نداشته باشد. شاید در این شرایط، نظام جدیدی در اراضی فلسطینی شکل بگیرد که به طور کلی جامعه فلسطینی را قدرتمندتر کند و این موضوع برای آینده اسرائیل نگران‌کننده خواهد بود.

پژوهشکده واشنگتن ‌‌/‌ مترجم: یوسف رضازاده