مجتهد ضد سلطه‌

وی در کنار حوزه نجف در کربلا نیز، از محضر دو استاد برجسته یعنی شریف العلمای مازندرانی و سیدابراهیم قزوینی نیز کسب فیض نمود و پس از سال‌ها تلاش و تحمل سختی‌های بسیار به مقام اجتهاد رسید و به تالیف کتب فقهی مشغول شد.

وی سال 1262 ق. عراق را به مقصد تهران ترک گفت1 و از اواسط دوران سلطنت ناصر‌الدین شاه بتدریج شهرت یافت.

او در بدو ورود به تهران با تنگدستی، روزها را سپری می‌کرد. در همان زمان سود حاصل از انتشار دو کتابش او را از فشار زندگی رهانید و پس از آن، زمین متروکه‌ای را خریداری و در آن قناتی احداث کرد و با احیای زمین و کار کشاورزی به امرار معاش پرداخت.

به دنبال مراجعات پی در پی مردم و پرسش‌های کتبی و شفاهی آنان در قالب استفتائات شرعی، آن بزرگوار اقدام به چاپ رساله عملیه خویش نمود.

کنی به خدمات عمومی و عا‌م‌المنفعه نیز می‌پرداخت که از جمله می‌توان به ساخت آب انبار، کاروانسرا، برقراری مقرری جهت یتیمان، ‌حل مشکلات مالی بیماران تهیدست و دستگیری مستمندان اشاره نمود.

آن فقیه برجسته در تربیت شاگردان بسیاری از جمله شیخ موسی شراره عاملی،‌ شیخ محمدباقر نجم‌آبادی، شیخ‌اسدالله تهرانی، سیدمحمد مرعشی و میرزا حسین نایب‌الصدر سعی و کوششی فراوان نمود.2

حاج ملاعلی کنی یکی از مخالفان جدی و سرسخت اقدامات میرزا حسین‌خان سپهسالار، صدراعظم ناصرالدین شاه بود، که اساس سیاست خود را بر همکاری با دولت انگلستان قرارداده بود به این جهت از ابتدای زمامداری خود درصدد باز کردن پای انگلیسی‌ها به ایران برآمد.

وی سرانجام موفق شد در 25 ژوئیه 1872/1289 ق. قراردادی با نماینده بارون جولیوس دو رویتر امضا کند3 که در صورت اجرا تسلط کامل اقتصادی و در نتیجه تسلط سیاسی انگلستان برسرتاسر ایران را به دنبال داشت.

حاج ملا‌علی کنی در نامه اعتراض‌آمیز خود به شاه ضمن انتقاد شدید از سپهسالار و میرزا ملکم‌خان که بانیان قرارداد فوق بودند زیان‌های قرارداد را برشمرد و با رهبری مردم، مبارزه علیه امتیاز رویتر را هدایت نمود.

لغو امتیاز رویتر و برکناری سپهسالار از صدراعظمی، دو خواسته مردم از علما بود و ناصرالدین شاه پس از بازگشت از سفر اروپا در سال 1873/ 1290 ق. ابتدا سپهسالار را عزل نمود و سپس در دهه آخر رمضان 1290 ق. بطلان قرارداد را به طور رسمی اعلان کرد و بدین ترتیب تلاش عالمانی چون حاج ملا علی کنی با حمایت و حضور مردم، جامه عمل پوشید و امید بریتانیای استعمارگر برای تسلط همه جانبه بر ایران به یاس مبدل گشت.

این مرجع وارسته در روز پنجشنبه 27 محرم 1306 ق. دنیای فانی را وداع گفت و به دیار باقی شتافت و بر حسب وصیت خود در جوار حضرت عبدالعظیم حسنی (ع)‌ در شهرری بخاک سپرده شد.4

پانوشت‌ها

1. محمدعلی حبیب‌آبادی. مکارم‌الاثار: در احوال رجال دوره قاجار ... انجمن کتابخانه‌های عمومی اصفهان، 1351، 3/697.2. گلشن ابرار: خلاصه‌‌ای از زندگی اسوه‌های علم و عمل، تهیه و تدوین جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، 1 / 365 372.3. عبدالرضا هوشنگ مهدوی. تاریخ روابط خارجی ایران1 / 288 289.4. مهدی بامداد. شرح حال رجال ایران، قرن 12 و 13 و 14هجری، 2/ 350 351
ویدا معزی‌نیا