جماعت تجار تریاکی

تا پیش از نیمه سده نوزدهم میلادی، تولید تریاک در ایران‌ فقط با هدف مصرف داخلی صورت می‌گرفت. اما در این دوره، تحت تأثیر تحولات اقتصاد جهانی، برخی محصولات مانند تریاک به محصولات تجاری بدل شد‌ و این تجارت‌ چنان در میان مردم رواج یافت که حتی برای آرام کردن کودکان و خواباندن آنان، به آنها «کیف» می‌دادند؛ یعنی مقداری تریاک به اندازه ماش!

کد خبر: ۶۷۵۳۴۲

رونق تجارت تریاک باعث شد تجار، علما و شاهزادگان قاجاری‌ به تولید و تجارت تریاک روی آورند. میرزا حسن فسایی در کتاب فارسنامه ناصری درباره رونق تجارت تریاک و به وجود آمدن طبقه تاجران تریاکی در عصر ناصری‌ می‌نویسد: «فخرالامثال، سلاله سادات میرزا آقا تاجر‌ در این چند ساله که متاع تجارت، کاسد و بازار معاملات فاسد گشته از سرمایه خود ضیاع و عقاری در بلوکات فارس خریده‌اند و حصه دیگر را در معاملات تجارت تریاک که نزدیک ده سال است رواجی گرفته، انداخته‌اند و به این جهت این جماعت را تاجر تریاکی گویند». (فارسنامه ناصری، ج 2، ص 956)

علاوه بر تجار، شاهزادگان و حاکمان قاجاری نیز به خرید زمین و تولید تریاک علاقه‌مند بودند. یکی از مشهورترین این افراد، ظل‌السلطان پسر ارشد ناصرالدین‌شاه حاکم اصفهان بود که در بیشتر زمین‌هایش پنبه و خشخاش کاشته بود، از تجار و بازرگانان معروفی که در زمینه معاملات تریاک فعالیت داشتند نیز می‌توان به امین‌الضرب و معین‌التجار بوشهری اشاره کرد.

رونق معاملات تریاک در دوره مشروطه و پهلوی نیز ادامه یافت. سندی که در پی می‌آید عریضه‌ای از تاجری به نام آقا سیداحمد شجاع‌زاده موسوی در شکایت از تاجر معروف معین‌التجار بوشهری در باب معامله تریاک است.

***

مورخه دهم شهر صیام 1243

از بهبهان

15‌/‌2‌/1304

مقام منیع مجلس شورای ملی شید‌الله ارکانه

فدوی شجاع زاده موسوی، ساکن بهبهان سالیان دراز است حرفه‌ام تجارت در بهبهان و رامهرمز و خوزستان می‌باشد، در ماه صفر پنجاه چکه تریاک که دارای باندرول تجارتی باشد، برای حمل و تجارت از معین‌التجار بهبهانی ابتیاع، بعد از دقت و رسیدگی به اقلام تریاک، معلوم گردید که مطابق قانون الصاق باندرول به آنها نشده است، یعنی اقلام تریاک از 4و نیم تا شش مثقال بوده و بر کلیه آنها فقط باندرول 4 مثقالی الصاق نموده‌اند، و باندرول الصاق شده هم باندرول مصرف محلی بود که نمی‌توانستم آن را به عنوان تجارت حمل کنم، فسخ معامله از معین‌التجار تقاضا، و او ابداً حاضر به استرداد آن نگردید، اضطراراً تلگرافاً به وزارت مالیه و اداره ایالتی مالیه فارس، صورت واقعه را مخابره و استفسار نموده که آیا می‌توانم تریاک را برای فروش به سایر بلاد داخله حمل نمایم، از وزارت مالیه به امضای کلنل مکرماک جواب رسید در صورتی که باندرول مصرف محلی الصاق نشده و تریاک‌ها دارای باندرول قانونی تجارتی باشد، می‌تواند به بلاد داخله برای تجارت حمل و الا خیر، مالیه فارس هم قریب به مضمون فوق جواب داد، نیز مراسله به مالیه بهبهان نوشته و سوال فوق را تجدید نموده، مالیه بهبهان هم جواب منفی دادند، بنده هم جداً فسخ تریاک را از معین‌التجار درخواست، او بعلت تنفیذ و سلطه و علل دیگر که یکی از آنها نماینده سیاسی انگلیس‌هاست، می‌خواست این تریاک‌های قاچاقی را به گردن بنده بار نموده و آن را مسترد ندارد، در صورتی که روز اول دستخط از او گرفته بودم که این تریاک را به هر جا از بلاد داخله بخواهم، برای فروش حمل نمایم، اگر ممانعتی باشد، بعهده خودش باشد، بالاخره بعد از سه ماه زحمت و دوندگی، وقتی دید اسناد رسمی از بطلان معامله به دست آورده‌ام و اصرار به رفع آن می‌نمایم، بنده را مجبور نموده که اقل یکصد تومان خسارت کرده و تریاک را مسترد دارد، بعد از رفع تریاک با این‌که تا اندازه پیشکار مالیه فارس از وضعیت مستحضر بود، شرح واقعه را با سواد اسناد رسمی، به اداره ایالتی مالیه فارس عرض و استدعای تعقیب و رسیدگی نمود، به این معنی که بعد از کشف این تقلب و خیانت از معین‌التجار و بعد از این‌که سال قبل در همین ایام، در زمان حکومتی آقای سلطان اسدالله خان سلمانی از بهبهان، تلگرافی از وزارت داخله به حکومت بهبهان رسید مشعر بر این‌که، از وزارت مالیه به وزارت داخله می‌نویسند که در بهبهان بعضی از متنفذین، تریاک قاچاق خرید و فروش و حمل می‌نمایند و از این حیث، نکث زیادی بر عواید تحدید و مالیه بهبهان وارد آمده؛ لازم است جداً مرتکب را مجازات و جلوگیری به عمل آورند، و فقط حکومت وقت یا من اکتفا نموده که حکم وزارت داخله را به دیوار الصاق نماید و ابداً اقدامی در جلوگیری به عمل نیاورد، و این باعث شده که بر تجری و ادامه معاملات قاچاقی مصر است، با این پست جوابی از مالیه فارس رسیده که سواد آن این است: آقای آقاسید احمد شجاع‌زاده مراسله جنابعالی ملاحظه شد، می‌دانید که اداره مالیه مداخله در معاملات تجارتی نمی‌کند و حکمیت در معاملات تجارتی ولو این‌که مربوط به معامله تریاک هم از وظیفه اداره مالیه خارج است، شکایات خود را از معین‌التجار به مقامات صالحه رجوع کنید، حال از آن مقام منیع عاجزانه سوال می‌نماید که آیا جواب بنده این است که مالیه فارس نوشته، در صورتی که بنده درخواست تصفیه معامله از مالیه نکرده، بلکه بنده مشروحاً کشف خیانت و تقلب دائم التزاید او را نوشته و مدلل داشته، البته وظیفه دوایر دولتی و هر ایرانی وطن‌خواهی است که حتی القوه از اینگونه عملیات سوء جلوگیری نماید.

از آن مقام منیع استدعا دارد که وزارت مالیه را مستحضر فرمایند که نظری به عملیات مأمورین خود بیندازد تا به این اندازه افراط و تفریط در عواید دولت واقع نشود.

یا این‌که تریاک عنوان قاچاقی داشت و اسناد کتبی و تلگرافی وزارت مالیه و مالیه فارس و بهبهان در دست داشت، ابداً چاره نمی‌کرد که تریاک را مسترد بدارد و بعد از سه ماه دوندگی و مــــــعطلی، مجبورمان کـرد که یکصد تومان ضرر به بنده وارد آورد، قریب سی تومان مخارج تلگرافات بوده است، چون از هرجا بیچاره شده و حریفش نشده، اضطراراً تحمل خسارت فوق را نموده و متظلمات از مجلس مقدس که دادرسی فقرا و ضعفا فرمایند و مترصد است از بذل توجه مجلس، حقوق حقه بنده را که در واقع جریمه نموده است، مسترد گردد.

خواب و آرام ندارم که نتیجه و ثمره دادرسی از مجلس و نمایندگان محترم برخوردار شوم.

با تقدیم احترامات لازمه

[مهر و امضا:] سید احمد اخوان شجاع‌زاده بهبهانی

[پاسخ کمیسیون عرایض در هامش:]

مقصود متظلم استرداد یکصد تومان است، خوب است به‌طوری که از مالیه جواب دریافت داشته، جواب بدهید به عدلیه مراجعه کند.