هدف گرفتن عامل اصلی

فراوانی قابل اعتنای این گروه از شعارها و تمام​شمول بودنشان در ماه‌های نزدیک انقلاب، نشانگر این واقعیت است که گروه​های سیاسی میانه​روتر که خواستار انجام اصلاحات در حکومت بودند و نه براندازی آن، در نهایت به ماهیت استیلاجویی و تفوق​طلبی حکومت پهلوی اعتراف کردند. این گروه​ها همان​هایی بودند که ابتدا شعار جدایی سلطنت از حکومت را مطرح می​کردند.

شعارهای ضدحکومت پهلوی از نظر شکل ارائه به صورت زیر قابل دسته​بندی است:

الف) شعارهای ضدشخص شاه

اصلی​ترین و معروف​ترین شعار در این خصوص، شعار مرگ بر شاه است. بقیه شعارها عموما شاه را به خصوصیات و رفتارهای منفی و غیرانسانی متصف می​کنند. صفات جلاد، خائن، ضددین و... شایع​ترین صفاتی است که به محمدرضا پهلوی نسبت داده می‌شد.

ب) شعارهای ضد خاندان پهلوی

در این زیرگروه، افرادی که علیه آنها شعار داده می​شد به ترتیب فراوانی عبارت بودند از: فرح دیبا، رضا شاه، ولیعهد، خانواده پهلوی، اشرف پهلوی و شورای سلطنت.

پیام این گونه شعارها عمدتا ناظر بر خصوصیات اخلاقی و سوءاستفاده​ها و اعمال نفوذ غیرقانونی این افراد در مسائل کشور بود. فساد اخلاقی و مالی این افراد، بارزترین خصیصه منفی است که در این شعارها بازگو شده است.

ج) شعارهای ضد دستگاه​ها و عوامل دولتی

در این خصوص افراد و دستگاه​های مورد خطاب و مخالفت شعارسازان به ترتیب فراوانی شامل ارتش، شاپور بختیار، رژیم سلطنتی، آموزگار، شریف​امامی، غلامعلی اویسی، خسروداد، نمایندگان مجلس، ساواک، دوستداران شاه و طرفداران قانون اساسی که از طرف شاپور بختیار برای مقابله با توده میلیونی مردم اقدام به راهپیمایی کردند، بودند.

مردم در این شعارها قصد القای این مطلب را داشتند که این افراد مهره​هایی هستند که وقتی نقش خود را ایفا کردند براحتی توسط شاه جابه‌جا می​شوند و از خود اختیاری ندارند. شعارهای ساخته شده در این زمینه اکثرا بر تحقیر و طرد این افراد استوار بوده است. این شعارها بر پایه هزل و هجو شخصیت آنان بود و عمدتا به شیوه عامیانه بیان می شده است. در این میان فقط شعارهای مربوط به رژیم که بیشتر با عنوان کلی رژیم پهلوی، رژیم شاهنشاهی و سلطنت پهلوی شناخته می​شد تا حدودی به عملکردها توجه داشت و کمتر از جنبه‌های هزل و هجو بهره داشت. مانند دو شعار زیر:

برقرار می‌کنیم حکومت عدل علی را

سرنگون می‌کنیم رژیم پهلوی را

یا

رژیم شاهنشاهی سرچشمه فساد است

نکته قابل توجه دیگر در این شعارها، نحوه برخورد شعارسازان با عملکرد ارتش است. با این که شعارهای مربوط به ارتش از سهم بالایی در شعارهای مردم برخوردار است، اما با این وصف، شعارهایی که در ضدیت با ارتش طرح می‌شد درصد کمی را به خود اختصاص می‌داد و بقیه شعارها مربوط به دعوت ارتش به پیوند با مردم و انقلاب یا تفکیک عناصر خوب و بد ارتش بود. در این خصوص، پیام شعارها به گونه​ای است که فرماندهان ارشد نظامی را گناهکار اصلی جلوه می‌دادند و براختیار نداشتن بدنه ارتش که عمدتا شامل سربازان می‌شد، تاکید داشتند.

این مساله با توجه به برخورد مستقیم ارتش با مردم که در بیشتر مواقع قهرآمیز و خشن بود، قابل تامل است و نشان‌دهنده هدایت صحیح فکری مردم از جانب رهبران نهضت و نخبگان فکر و اندیشه است.

شهاب سلیمی / جام‌جم