مدافع کهنه‌کار​

این مارمولک که آگامای سروزغی تورانی نام دارد از خانواده آگاماهاست و در ایران، شمال افغانستان، شرق قفقاز، قزاقستان و احتمالا استان آستراخان در شمال دریای خزر یافت می‌شود.

طول بدن آگامای سروزغی تورانی که بزرگ‌ترین گونه در جنس خود است به 24 سانتی‌متر می‌رسد. مشخصه بارز این مارمولک، دهان قرمز و پوسته‌های نازک چین‌دار اطراف دهان است که در حین دفاع از قلمرو و در فصل تولید مثل به شکلی کاملا هشداردهنده در معرض نمایش رقبا و دشمنان طبیعی قرار می‌گیرد. مرداد سال گذشته آکادمی علوم چین و جمعی از محققان دانشگاه مک ـ‌ کواری سیدنی با جمع‌آوری 92 آگامای سروزغی، تغییرات رنگ این پرده پوستی آویخته را از طریق طیف‌سنجی نوری مورد مطالعه قرار دادند.

نتایج این تحقیقات هنوز منتشر نشده اما بدون تردید ارائه آن می‌تواند برخی از رازهای قلمروطلبی و رفتارهای اجتماعی متفاوت این‌گونه را آشکار نماید. تمام ژن‌های موجود در هسته سلولی این نوع آگاما بتازگی شناسایی و چنین نتیجه‌گیری شده که آرایش ژن‌ها در این گونه شبیه سایر مهره‌داران است، اما آنزیمی که فعالیت‌های شیمیایی را کاتالیز می‌کند، عملا دستخوش تغییرات زیادی شده است.

دانشمندان باور دارند شناخت کامل ژن‌ها می‌تواند شرایط تکامل نژادی این‌گونه را بخوبی تشریح کند. این مارمولک بیشتر در مناطق بیابانی با تپه‌های ماسه و پوشش گیاهی اندک شامل گز، طاق و قیچ زندگی می‌کند و مطالعات نشان داده پایه غذایی این‌گونه بیشتر از آن‌که گیاهی باشد، جانوری است.

این مارمولک با تغذیه از انواع حشرات از جمله آفات گیاهی مانند ملخ‌ها می‌تواند نقشی اساسی در مبارزه بیولوژیکی ایفاء نماید. میزان تغذیه بسته به فصل متفاوت است، اما حداکثر تغذیه در فصل بهار گزارش شده که در آن زمان آگامای سروزغی معده خود را عملا از غذا انباشته می‌کند.

با وجود این ‌که مارمولک‌ها خود را با شرایط خشکی سازگار کرده‌اند، اما باز هم به دلیل فعالیت‌های انسانی از جمله تغییر کاربری زیستگاه‌ها، جاده‌سازی و تغییرات اقلیمی که تغییرات گسترده پوشش گیاهی و منابع آبی اکوسیستم‌های خشک را در پی داشته؛ میزان آسیب‌پذیری و پراکندگی جمعیت این‌گونه بشدت افزایش یافته است.

فرناز حیدری / جام‌جم