انرژی 300هزاربمب اتم

سالها پیش وقتی امواج با قدرت زیاد و ارتفاعی بالا به سواحل فیلیپین و ژاپن برخورد و آنها را خراب می کرد هیچ کس نمی دانست زلزله ای در بستر اقیانوس رخ داده است.

کد خبر: ۵۷۶۶۴

ژاپنی ها برای این که اسمی برای این پدیده بگذارند از ترکیب دو واژه ژاپنی بندر (tsu=horbon) و موجها (nami=waves)استفاده کردند و نام این پدیده را تسونامی (سونامی ) نهادند ؛ اما پس از گذشت سالها متوجه شدند این اتفاق بر اثر زمین لرزه های داخل اقیانوس به وجود می آید و در واقع یک پارامتر فرعی زمین لرزه است. سونامی (آبتاز) به معنای پدید آمدن دیواره سنگین و سهمگینی از امواج دریا به لحاظ ایجاد شکستگی در کف اقیانوس است. این پدیده مخصوص منطقه ای خاص از دنیا نیست ، اما از آنجا که دور تا دور اقیانوس آرام ، لرزه خیزتر و وفور زمین لرزه ها با شدت بالا در آن بیشتر است ، احتمال وقوع سونامی هم در آن بیشتر خواهد بود.
شواهد نشان می دهد که به طور متوسط هر یک سال یکبار سونامی رخ می دهد. سواحل کشورهای مختلف همواره در معرض اثرات سوئ این پدیده طبیعی بوده اند ؛ اما دلیل این که برخی سونامی ها بیشتر از همتایان خود اثری تاریخی بر جا می گذارند ، شمار بالای تلفات انسانی و خسارات مالی ناشی از آنهاست. چیزی که مسلم است شمار قربانیان حوادث گذشته به هیچ وجه قابل مقایسه با سونامی اخیر نبوده است. یکی از دلایل آن هم می تواند این باشد که زلزله عامل آن درست در نقطه ای اتفاق افتاده است که سواحل و جزایر زیادی را تحت تاثیر خود قرار داده است.
دکتر راضیه لک ، مسوول گروه فیزیک دریای سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور معتقد است: با بررسی شواهد زمین شناسی می توان اطمینان حاصل کرد که در گذشته های خیلی دور هم چنین زلزله هایی در کره زمین رخ داده است. وی درباره سونامی این گونه توضیح می دهد: پلیت های تشکیل دهنده زمین به طور مداوم در حال حرکتند.
این پلیت ها روی یک نرم کره قرار گرفته اند که چون امواج همرفت کنوکسیون در این نرم کره رخ می دهد ، پس پلیت ها روی آن حرکت می کنند.

13 ساعت پس از وقوع زلزله در اقیانوس 6 موج بلند سواحل چابهار را هم از آبتاز (سونامی) بی نصیب نگذاشتند

حرکت نرم کره همیشگی است ، اما گاهی اوقات وقتی پلیتی در حال حرکت به زیر دیگری است یکباره انرژی فوق العاده زیادی آزاد می شود که با حرکت ناگهانی توام است و باعث وقوع زلزله ای عظیم می شود. با جابه جا شدن پلیت ها و رفتن یکی به زیر دیگری مقداری اختلاف ارتفاع هم به وجود می آید که سبب می شود موجی در سطح اقیانوس ایجاد شود و با سرعتی بسیار بالا و در حد 500کیلومتر در ساعت شروع به حرکت کند. این موج از نقطه انفجار اولیه خود به صورت شعاعی حرکت می کند و به همه سواحل اطراف می رسد. وقتی موج به ساحل رسید بر اثر برخورد با بستر دریا از حالت دایره ای به شکل بیضی تبدیل می شود که قطر بزرگ آن ارتفاع موج و عمود بر سطح دریاست. موج یکباره ارتفاع بسیار زیادی می گیرد و می تواند محدوده بسیار وسیعی از ساحل را تخریب کند. در سونامی اخیر، سرعت موج 700 کیلومتر در ساعت بوده در نقطه برخورد با ساحل ، ارتفاع آن به 30 متر رسیده است به طوری که این سونامی جزایر بسیار زیادی را در برگرفته است.
مهندس محمدرضا انسانی ، مدیر دفتر زمین شناسی دریایی در چابهار با اعلام این مطلب که سونامی اخیر اثراتی بر ساحل منطقه چابهار داشته است ، افزود 13 ساعت پس از وقوع زلزله 9 ریشتری در اقیانوس هند موجهای بسیار بزرگی در این منطقه شکل گرفتند که باعث تخریب قسمتی از لنج ها و قایق های ماهیگیری شدند. در آن روز با وجود آن که دریا بسیار آرام و صاف بوده است موج با فاصله 30 ثانیه به ساحل رسیده اند که تمامی قایق های ساحلی را تا فاصله 10متر به سمت ساحل پرت کرده و تعدادی لنج را که کنار اسکله بوده اند به اسکله کوبیده و خساراتی به بار آورده اند.
مهندس انسانی ، وجود شبه قاره هند را بر سر راه امواج علتی برای تاخیر رسیدن این موجها به سواحل چابهار برشمرد و عنوان کرد: دماغه قاره هند باعث شده است موجهای سونامی بشکنند و تنها بازتاب خیلی ضعیفی از آن به منطقه چابهار برسد. وی عدم وجود بویی های دریایی را در منطقه چابهار عاملی می داند که باعث شده است تا به حال هیچ تخمینی از ابعاد موجها و سرعت آن به دست نیاید. گفتنی است در چابهار سابقه رخداد سونامی وجود داشته است. سالیان دور براثر وقوع زلزله ای در بندر گوادر پاکستان ، امواج سونامی به ساحل چابهار رسیده که سبب تخریب مناطقی از آن شده اند ، اما به دلیل این که در آن زمان این بندر هنوز از جمعیت زیادی برخوردار نبوده و رونقی نداشته ، تلفات و خسارات زیادی به بار نیاورده است.

بازار شایعات داغ داغ است

اگر به خاطر داشته باشید سال گذشته که زلزله تاسف بار بم رخ داد و شمار زیادی از هموطنانمان را سوگوار و بی خانمان کرد، شایعات زیادی زبان به زبان میان مردم رد و بدل شد ؛ شایعاتی مبنی بر انجام فعالیت های هسته ای یا دستکاری های انسانی. جالب است بدانید سونامی اخیر هم همراه خود چنین شایعاتی آورده است.
دکتر عبدالله سعیدی ، معاون زمین شناسی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور بشدت چنین شایعاتی را تکذیب کرد و با عنوان این که ساز و کار کانونی به دست آمده نشان می دهد زمین لرزه اخیر در پی فعالیت یک گسل معکوس با زاویه کم ایجاد شده است و طبق اعلام دانشگاه هاروارد ژرفای آن 28 کیلومتر بوده است ، خاطرنشان کرد: وقتی انسان ها دچار مصیبتی می شوند برای تسکین دادن خود روی به دلایل ساختگی می آورند و چشمان خود را بر دلایل طبیعی می بندند. با توجه به این که در طول تاریخ نسل بسیاری از جانوران بر اثر حوادث طبیعی و به صورت ناگهانی منقرض شده است ، پس می توان گفت چنین وقایعی نادر نیستند.
دکتر سعیدی در این ارتباط اعلام کرد: در انفجارات اتمی ، فعل و انفعالات شیمیایی بسیار زیادی وجود دارد و رادیواکتیویته تاثیر بسیار زیادی بر محیط می گذارد که بررسی و مشاهده آنها در محیط به تخصص زیادی هم نیاز ندارد. علاوه بر این ، انفجارات هسته ای بر جانوران هم تاثیر می گذارند. پس اگر این شایعات صحت داشته باشد باید تمام سواحل پر از اجساد جانوران دریایی باشد. حتی آلودگی های بسیاری در سواحل بر جای می ماند که تاثیر فراوانی بر انسان ها می گذاشت و باعث بروز انواع بیماری های پوستی ، تنفسی و... می شد. وی انرژی آزاد شده در زمین لرزه اخیر را حدود 6 هزار برابر انرژی رها شده در زمین لرزه بم دانست و افزود: طبق محاسبات صورت گرفته ، قدرت انرژی زایی این زلزله چیزی معادل 32میلیارد تن TNT است و در مقایسه با بمب هیدروژنی منفجر شده در هیروشیمای ژاپن ، انرژی عظیمی برابر با 300 هزار بمب اتم در این زمین لرزه از دل زمین آزاد شده است. پس با اطمینان می توان گفت قدرت دست انسان برابر این همه انرژی آزاد شده از دل طبیعت بسیار ناچیز و ضعیف است و نمی تواند چنین کاری بکند. وی همچنین درباره این که آیا ارتباطی بین همزمانی وقوع زمین لرزه اخیر در اقیانوس هند با سالگرد زلزله بم وجود دارد یا خیر توضیح داد: این همزمانی هیچ توجیه خاصی ندارد ، زیرا در کل دنیا در هر لحظه زلزله های زیادی رخ می دهد که بیشتر آنها تلفاتی در پی ندارند و اصلا درباره آنها صحبتی نمی شود. اما در مورد اخیر چون تلفات زیاد بوده است آن را با بم مقایسه می کنند.
دکتر سعیدی در تکمیل سخنان خود افزود ؛ از نظر مکانیسم شکل گیری و جغرافیای ژئودینامیکی باید گفت صفحه هند با سرعت 6 سانتی متر در سال با زاویه مایل به سمت گودال جاوه در شمال حرکت می کند و همین زیرراندگی موجب آزاد شدن انرژی ذخیره شده پوسته زمین در یک لحظه می شود که زلزله ای با قدرت 9 ریشتر ایجاد می کند. وی درباره مکانیسم حرکتی صفحه های این منطقه گفت: در این منطقه چند پهنه فرورانشی وجود دارد که از شمال و جنوب از حدود فیلیپین ، ژاپن و تایوان به سمت جنوب می آیند و تا حدود شمال استرالیا گسترش دارند. فعال ترین منطقه هم دریای تاسمانی است که زمین لرزه اخیر نیز از همین منطقه شکل گرفته است. وی با بیان این که بیشتر تلفات انسانی ایجاد شده در جنوب خاوری آسیا به علت برخورد امواج سهمگین اقیانوس به ساحل بوده ، خاطر نشان کرد: برطبق قوانین طبیعی قاعدتا پیش لرزه ها و پس لرزه ها کوچکتر از لرزه اصلی هستند که با توجه به فاصله 1600 کیلومتری مرکز زلزله با تایلند و 300 کیلومتری با سوماترا، بالاترین پس لرزه ثبت شده 7.3 ریشتر در جزیره نکوبار در همان روز بوده که این در مقایسه با لرزه اصلی 9ریشتری رقم بسیار بالایی است.
دکتر سعیدی وقوع زمین لرزه در قاره آفریقا و کشورهای سومالی را نتیجه گسترش بالای سونامی جنوب شرق آسیا در سطح دنیا ذکر کرد و گفت : طبق اعلام دانشمندان ایتالیایی ، قدرت بالای سونامی جنوب شرق آسیا باعث جابه جایی دو دهم ثانیه ای روی محور مغناطیسی زمین شده است.

نه چندان بعید در ایران

به لحاظ این که وقوع زمین لرزه به منطقه خاصی از جهان محدود نمی شود و ایران نیز در کمربند بزرگ جهان واقع شده ، وقوع پدیده سونامی در آبهای دریای عمان چندان بعید به نظر نمی رسد.
دکتر علیرضا حامدی ، مدیر زمین شناسی دریایی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور گفت : تاثیرات سونامی نه تنها در سواحل ، بلکه در سرتاسر کره زمین گزارش شده ، به طوری که علاوه بر اثرات آن در منطقه حادثه دیده ، مناطق ساحلی شرق آفریقا و همچنین سواحل چابهار در ایران نیز مورد تهاجم سهمگین امواج قرار گرفته اند.
مدیریت زمین شناسی دریایی از مشکلات جدی هنگام وقوع سونامی را وجود گل و لای فراوان با امواج ذکر کرد و گفت: به لحاظ این که پدیده سونامی هنگام برخورد و پیشروی در سواحل با گل و لای فراوان همراه است ، بدین ترتیب فضاهای موجود در مقایسه با زلزله های خشکی ، به وسیله آب و گل و لای پوشیده و در نهایت زمان برای انجام عملیات نجات بسیار کوتاه تر می شود. وی در خاتمه ، وقوع سونامی و ایجاد تخریب بالا در سواحل را منوط به ایجاد زمین لرزه های بسیار شدید در سطح اقیانوس ها دانست و خاطرنشان کرد: به لحاظ کم عمق بودن و شکل گیری خلیج فارس و دیگر دریاچه های ایران وقوع این پدیده دور از ذهن است ، ولی در دریای عمان و کناره هند امکان وقوع سونامی بعید به نظر نمی رسد.