زخم‌های ماندگار

بیماری سالک را در اصطلاح پزشکی «لیشمانیوز» می‌گویند. چون انگل «لیشمانیا» عامل آن است ولی چون این بیماری، بیماری مزمنی بوده و حدود یک سال ادامه می‌یابد تا بهبود پیدا کند اسم این بیماری را سالک نهاده‌اند که به طول یک ساله بیماری اشاره دارد. این بیماری در 88 کشور جزو بیماری‌های شایع و بومی است. تخمین زده می‌شود هر سال حدود یک و نیم میلیون نفر در جهان به این بیماری مبتلا می‌شوند. 80 درصد موارد جدید در کشورهای در حال رشد رخ می‌دهد. بیشترین شیوع سالک در کشورهای برزیل، ایران، افغانستان و سودان است. در ایران نقاط متعددی از کشور در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند ولی استان‌های اصفهان، خوزستان، کرمان و سیستان و بلوچستان آمار ابتلای بالاتری را به این بیماری دارند. عامل ایجاد این بیماری نوعی انگل تک سلولی به نام «لیشمانیا» است. این انگل دوره تکامل زندگی خود را در بدن نوعی پشه خاکی می‌گذراند و گزش پشه خاکی باعث ورود این انگل به بدن فرد می‌شود.

مواظب پشه‌های خاکی باشید

بیماری سالک در انسان دو نوع است؛ یکی سالک پوستی و دیگری سالک احشایی یا گرفتاری اعضای داخلی بدن.

سالک پوستی شامل دو نوع است: سالک دنیای قدیم که در شمال مدیترانه، غرب یونان و شمال آفریقا شیوع دارد و سالک دنیای جدید که در کشورهای آمریکای جنوبی و مرکزی دیده می‌شود. اکنون تظاهرات بالینی سالک دنیای قدیم و علائم و نشانه‌های این نوع سالک پوستی مورد نظر ماست. نحوه ایجاد بیماری سالک به این شکل است که وقتی پشه خاکی از خون فرد مبتلا تغذیه می‌کند، انگل سالک وارد بدن آن پشه شده و پس از گذراندن دوره رشد و نمو خود از طریق گزش پشه وارد بدن فرد جدیدی می‌شود و در پوست جای می‌گیرد. بیشترین گرفتاری در پوست نقاط باز بدن مثل دست‌ها، پاها، سر و صورت به وجود می‌آید. دوره نهفتگی بیماری از چند روز تا یک سال متغیر است و به طور متوسط چند ماه طول می‌کشد. تعداد ضایعات پوستی ممکن است یک یا بیشتر باشد.

سالک‌های شهری و روستایی

از نظر بالینی نیز سالک پوستی دو نوع است؛ سالک پوستی روستایی یا مرطوب و سالک پوستی شهری یا خشک.

در سالک پوستی روستایی یا مرطوب، ناقل بیماری جوندگان کوچک از قبیل سنجاب و موش صحرایی هستند و سالک پوستی جزو بیماری‌های مشترک انسان و حیوانات محسوب می‌شود. پس از یک دوره نهفتگی حدود دو ماهه، یک برجستگی قرمز رنگ در محل گزش پشه خاکی به وجود می‌آید. پس از دو هفته در مرکز این برجستگی دلمه‌ای ظاهر می‌شود که این دلمه معمولا پس از مدتی افتاده و زخمی عمیق در زیر آن ظاهر می‌شود که طی دو تا سه ماه بزرگ‌تر شده و به قطری مابین سه تا شش سانتی‌متر نیز می‌رسد. ممکن است برجستگی‌های کوچک‌تری نیز در مسیر عروق لنفی و اطراف این زخم اولیه ایجاد شود. این زخم به مدت دو تا شش ماه باقی مانده و بتدریج با به جای گذاشتن جوشگاهی (یا همان اسکار) عمیق از بین می‌رود.

اما در سالک پوستی شهری یا خشک، دوره نهفتگی معمولا از دو ماه تجاوز می‌کند و پس از آن برجستگی کوچکی با رنگ مایل به قهوه‌ای در محل گزش به وجود می‌آید که طی شش ماه به ضایعه پوست پهنی با قطر یک تا دو سانتی‌متر تبدیل می‌شود و بتدریج زخم عمقی نیز در مرکز آن ایجاد می‌گردد، ولی برجستگی‌های کوچک اقماری نسبت به نوع روستایی کمتر ایجاد می‌شوند. با گذشت 8 تا 12 ماه، این ضایعات پوستی شروع به برگشت کرده و با به جا گذاشتن اسکار از بین می‌رود. همان گونه که قبلا گفته شد، طول متوسط ابتلا تا بهبود بیماری سالک پوستی شهری در مجموع حدود یک سال است و نام سالک نیز به همین دوره زمانی اشاره دارد.

گذشته از دو نوع عمده سالک پوستی که به آنها اشاره شد، انواعی دیگر از سالک پوستی نیز وجود دارد که ممکن است به شکل چند برجستگی قرمز تا قهوه‌ای‌رنگ یا به شکل پراکنده در سطح پوست بدن ظاهر شود. تشخیص سالک با مشاهده شکل ظاهری ضایعه پوستی و توسط متخصص پوست یا بیماری‌های عفونی مجرب امکان‌پذیر است و سابقه مسافرت به نواحی که سالک در آن نقاط شیوع بالایی دارد، در رسیدن به تشخیص درست نقش دارد.

نشان دائم سالک

در مورد درمان سالک باید گفت دوره بیماری سالک پوستی روستایی حدود شش ماه و دوره بیماری سالک پوستی شهری حدود یک سال است و بتدریج ضایعات خود به خود و با بر جا گذاشتن اسکار بهبود پیدا می‌کند. از داروهایی مثل ترکیبات پنج ظرفیتی آنتیموان به شکل تزریق داخل ضایعه پوستی یا تزریق عضلانی می‌توان کمک گرفت. همچنین داروهایی از قبیل استیبوگلوکونات سدیم یا آمفوتریسین نیز در درمان اشکال منتشر و متعدد سالک موثر هستند.

اما درمان جوشگاه یا اسکار باقیمانده از سالک کاری پیچیده و به زمان نیاز دارد و ممکن است از جراحی پلاستیک، تزریق ژل یا چربی فرد به درون ضایعات، لیزرهای هموارساز مانند لیزر فراکشنال CO2 و لیزر اربیوم: یاگ یا روش‌هایی همچون میکرودرم ابریژن برای بهبود وضع ظاهری پوست مبتلا به سالک کمک گرفته شود.

لباس بلند بپوشید و توری بزنید

برای پیشگیری از سالک راهکار قطعی وجود ندارد. بهتر است در نواحی سالک‌خیز در طول روز لباس‌های بلند و پوشیده استفاده شده و دست‌ها و صورت با دستکش، عینک یا پوشش مناسب محافظت شوند. استفاده از پشه‌بندها و نصب توری‌های محافظ در مقابل پنجره‌ها و درها نیز می‌تواند تدبیری مناسب باشد.

واکسنی در مورد پیشگیری از ابتلای افراد در معرض خطر وجود دارد که معمولا برای افراد پرخطر یا مسافرانی که بتازگی به نواحی سالک‌خیز سفر کرده یا قصد سفر به این نواحی را دارند، تجویز می‌شود. بهتر است در صورت بروز هرنوع برجستگی یا زخمی که بیش از یک هفته طول کشیده باشد، به پزشک مراجعه کرد تا قبل از انتشار و وسعت یافتن ضایعات پوستی، تدابیر درمانی مناسب به کار برود و از ایجاد زخم‌های عمیق و بدشکل جلوگیری شود.

دکتر داریوش دائر، متخصص پوست و مو