وقتی رویا می‌بینیم؛ چه می‌بینیم؟

حتما این پرسش برای شما هم پیش آمده که وقتی می‌خوابیم در ذهن ما چه می‌گذرد یا از آن مهم‌تر وقتی رویا می‌بینیم چطور؟ چه‌چیزی باعث می‌شود که در رویای خود، موضوعاتی دور یا عجیب و غریب را ببینیم؟ خواب‌هایمان چه پیامی با خود منتقل می‌کند؟ یا وقتی‌که صبح بیدار می‌شویم و می‌دانیم که خواب دیده‌ایم، اما یادمان نمی‌آید چه خوابی دیده‌ایم، چه حال کلافه‌کننده‌ای داریم.

حتما برایتان جالب است که بدانید روان‌شناسان در جدیدترین تحقیقات علمی‌شان به روشی دست یافتند که امیدوارند با توسعه آن به راهی برای نشان‌دادن آنچه در مغز انسان می‌گذرد، ‌دست یابند؛ روشی که شاید روزگاری به نمایان‌شدن رویاها و توهم‌های ما در قالب تصویر و فیلم بینجامد. دستاوردی که در تاریخ علم روان‌شناسی به آرزوی زیگموند فروید و گوستاو یونگ، پیشقراولان علم روان‌کاوی، نسبت داده می‌شود.

یونگ و فروید سال‌ها این سوال را مطرح می‌کردند که انسان در شرایط خواب به چه می‌اندیشد و هنگامی که رویا می‌بیند، دقیقا چه می‌بیند؟

این دو روان‌شناس مشهورترین و برجسته‌ترین اندیشمندان علوم رفتاری بودند که به تعبیر رویا اصرار فراوانی داشته و معتقد بودند با دستیابی به این توانمندی، می‌توان گره از تحلیل، واکاوی و رفع بسیاری مشکلات رفتاری باز کرد.

رویا آنچنان دغدغه آنها بود که رد‌پای پر‌رنگی از این موضوع را می‌توان در نظراتشان دید. یونگ معتقد بود رویای افراد برخاسته از ناخودآگاه جمعی است؛ در حالی‌که همکارش زیگموند فروید معتقد بود رویا، افکار سرکوب شده آدمی در بیداری است. اما امروز آنها در قید حیات نیستند تا ببینند چگونه فناوری‌های جدید در آستانه دست یافتن به کشفی هستند که رویای دست‌نیافتنی آنها را دست یافتنی می‌کند و رویاهای آدمی را از حدس و گمان به صورت تصاویر عینی و واقعی نشان می‌دهد.

تصاویر آنچه در مغز می‌بینیم

روان‌شناسان و عصب‌شناسان آمریکایی اعلام کرده‌اند با استفاده از اسکن، تصاویری از مغز شرکت‌کنندگان در آزمایش، ضبط شده که در آن، تصویر تقریبی از آنچه آنها تماشا کرده‌اند، قابل بازسازی است.

به این ترتیب، داوطلبان شرکت در این آزمایش، بریده‌هایی از یک فیلم را تماشا می‌کردند، اسکنری مغز آنها را بررسی می‌کرد و رایانه‌ای، بر‌پایه کنش‌های مغزی داوطلبان و تجزیه و تحلیل آن، آنچه را از ذهن آنها می‌گذشت، بازسازی می‌کرد. تصویرهای باز‌سازی شده از بریده‌های فیلم، بیانگر خام و شبه تقلیدی از شکل‌ها و حرکت‌ها بود؛ البته بدون جزئیات کافی. شاید در نگاه اول نتیجه این آزمایش موضوع خیلی مهمی به‌نظر نرسد، اما زمانی اهمیت حقیقی خود را نشان می‌دهد که با این اظهار‌نظر محققان مواجه می‌شویم: «چنین رویکردی ممکن است روزی علم را قادر سازد تا رویاها و توهم‌های ما را نیز به تصویر بکشد.»

این موضوع زمانی اهمیت بیشتری می‌یابد که رفتارشناسان پیش از این می‌اندیشیدند که هنگام دیدن تصاویر یا فیلم‌ها، حس بینایی افراد، تصاویر را به مغز منتقل می‌کرد و در آنجا رمز‌گذاری می‌شد و بر اساس این رمزها در مغز تحلیل و تبیین (به‌اصطلاح رمز‌گشایی) می‌شد.

این رمز‌گذاری و رمز گشایی بر‌اساس پارامترهای تاثیر‌گذاری مانند ژنتیک، تربیت خانوادگی، فرهنگ، سواد انجام می‌گیرد.

جک گالانت، عصب‌شناس دانشگاه کالیفرنیا معتقد است: چنین روشی در نهایت می‌تواند یک رویا یا فیلمی ساخته شده در ذهن را آنقدر خوب بازسازی کند که تصاویر آن قابل شناسایی باشد. البته او نگرانی خود را نیز مخفی نمی‌کند و اذعان دارد که «این آزمایش با صحنه‌هایی ارتباط داشت که در زمان اسکن توسط چشم‌ها دیده می‌شد، بنا‌بر‌این مشخص نیست که چنین روشی تا چه اندازه در صحنه‌هایی کاربرد داشته باشد که توسط مغز تولید شده باشد.

جک گالانت اظهار امیدواری می‌کند که این روش در آینده برای قربانیان سکته مغزی یا کسانی‌که هیچ راهی برای برقراری ارتباطات ندارند، کمک ویژه‌ای باشد.

او در گزارش خود می‌نویسد: «کاربردهای عملی این فناوری می‌تواند در آینده شامل درک بهتر عصب‌شناسان و روان‌شناسان از عملکرد ذهن افرادی شود که نمی‌توانند به صورت کلامی با دیگران ارتباط برقرار کنند. این افراد شامل قربانیان سکته‌های مغزی، بیماران به کما رفته و افرادی می‌شود که به لحاظ عصب‌شناختی مشکل دارند.»

با استفاده از این روش می‌توان با برقراری ارتباط بین کامپیوتر و مغز افراد مبتلا به اختلالات گفتاری یا سکته، از آنچه در ذهن این افراد می‌گذرد، نیازها و خواست‌هایشان مطلع شد. استفاده از این روش در بهبود یا پیشگیری از شدت یافتن بیماری این افراد نیز می‌تواند تاثیر‌گذار باشد.

البته او نگرانی عمومی را که اغلب با انتشار این‌گونه اخبار بین افراد منتشر می‌شود، رفع کرده و می‌گوید: لازم نیست مردم نگران این باشند که در آینده‌ای نزدیک کسی بتواند فال‌گوش افکار آنها بنشیند، چرا که این روش نیازمند آن است که فرد مدت طولانی را داخل یک دستگاه ام.آر.‌آی. بگذراند.

مهدی ملک‌محمد / جام‌جم