مرز‌های آبی ایران

مرزهای جنوبی در دریای آزاد واقع است و مرزهای شمالی در یک دریاچه. برای تعیین مرزها در دریای آزاد، کنوانسیون حقوق دریاها به تصویب رسیده است.

ایران گرچه به این کنوانسیون ملحق نشده، اما قواعد آن را در تعیین مرزهای خود به کار بسته است. خط مبدأ سرزمینی، اصلی‌ترین مفهوم ترسیم مرزهای دریایی است. اگر ساحل دندانه نداشته باشد، این خط، حد پست‌ترین جزر دریاست.

در بیشتر مناطق دریای عمان و خلیج فارس، خط مبدأ به این نحو ترسیم شده است آب‌های پشت خط مبدأ، آب‌های داخلی به حساب می‌آید و هم‌چون خشکی در حاکمیت ایران است.

به فاصله 12 مایل از خط مبدأ، دریای سرزمینی ایران است که ایران حاکمیت خود را در آن اعمال می‌کند، اگرچه حاکمیت مطلق در آن نیست.

ایران نسبت به منطقه مجاور این مرز تا فاصله 12 مایلی نیز حقوقی دارد. پس از آن نیز منطقه انحصاری اقتصادی و فلات قاره واقع شده است سپس آب‌های آزاد بین‌المللی. ایران همچون دیگر کشورهای ساحلی نسبت به ماقبل آب‌های آزاد نیز حقوقی دارد، اما مرز جنوبی آب‌ها در 12 مایلی ساحل خلیج فارس و دریای عمان قرار دارد.

دریای خزر، یک دریاچه به حساب می‌آید و نمی‌توان بر اساس کنوانسیون حقوق دریاها درباره آن تصمیم گرفت. در خزر، دریای آزاد معنا ندارد و همه آب‌های آن باید بین پنج کشور همسایه تقسیم شود. این اتفاق هنوز نیفتاده و مرزهای خزر تعیین نشده است.

ترسیم مرز خزر بر اساس قواعد کنوانسیون حقوق دریاها و ترسیم خط مبدأ باعث می‌شود سهم ایران از خزر به حداقل (حدود 13 درصد) کاهش یابد، چرا که ساحل ایران دندانه‌دار و مقعر است اما کشورهای دیگر، بویژه آذربایجان نیز زیر بار پیشنهاد ایران مبنی بر تقسیم مساوی خزر (هر کشور 20 درصد) نمی‌روند.

مهم‌ترین بخش رژیم حقوقی خزر همین مسأله تعیین مرز است که تاکنون نتیجه نداده است البته کشورهای دیگر با معاهدات دوجانبه در حال تعیین مرز خود هستند و تنها ایران است که به این معاهدات وارد نشده است.