کودکی با طعم افیون

آمارهای غیررسمی حکایت از وجود بیش از دو میلیون کودک کار در ایران دارد که بسیاری از کارشناسان حوزه کودکان نیز معتقدند شماری از همین کودکان کار، به نوعی اسیر مصرف مواد مخدر هستند.

افزون بر تبعات جسمی و روانی که مصرف این‌گونه مواد مخدر بر سلامت این کودکان دارد، تبعات اجتماعی حاصل از مصرف مواد مخدر توسط این گروه از کودکان نیز بسیار چشمگیر و حائز اهمیت است؛ زیرا به هر حال نباید از خاطر برد که همین کودکان در آینده‌ای نزدیک به نیروی کار و تولید جامعه تبدیل خواهند شد، اما در صورتی که بسترهای اجتماعی و خانوادگی موجب شود که کودکی به دام اعتیاد گرفتار شود، عواقب و پیامدهای آن، تک‌تک اعضای جامعه را متاثر خواهد کرد.

مقوله «اعتیاد کودکان» فقط به کشور ایران محدود نمی‌شود و بسیاری از کشورهای جهان نیز به نوعی درگیر این آسیب اجتماعی بوده و هستند، به همین دلیل می‌توان با نگاه به تجربه‌های موفق کشورهای دیگر در حوزه برخورد با این معضل اجتماعی و واکاوی و تحلیل علمی این پدیده، درمانی موثر برای این بیماری اجتماعی جستجو کرد.

«کودکان معتاد» اصطلاحی کلی است؛ یعنی برای تبیین این آسیب اجتماعی، ابتدا باید به طور دقیق تعیین کرد که کودک کیست و در حقیقت تا چه سنی می‌توان به یک فرد معتاد، عنوان «کودک معتاد» را اطلاق کرد؟

دکتر علیرضا نوروزی،‌ روانپزشک و کارشناس حوزه اعتیاد در این‌باره به «جام‌جم» می‌گوید: معمولا اگر کودکی زیر 12 سال سن داشته باشد، به طور طبیعی از مصرف مواد مخدر لذت نمی‌برد، اما بر اثر یک‌سری یادگیری‌های غلطی که کودک تحت تاثیر آن قرار می‌گیرد، مصرف مواد مخدر در برخی کودکان مشاهده می‌شود.

وی تاکید می‌کند: نباید از خاطر ببریم که کودکان در سنین زیر 12 سالگی، مغزشان کاملا تکامل نیافته است و ریشه مصرف مواد مخدر در آنها بیشتر به دلایل خارجی مربوط می‌شود؛ مثلا کودک احتمال دارد بر اثر مصرف مواد توسط والدین به سمت اعتیاد کشیده شود یا حتی برخی خانواده‌ها که به طرز غلطی گمان می‌کنند مصرف مواد مخدر می‌تواند مشکلات فیزیکی و جسمی کودک بیمارشان را مرتفع کند.

نوروزی با اشاره به خطرات مصرف مواد مخدر بر سلامت جنین یادآور می‌شود: در برخی موارد یک نوع وابستگی فیزیولوژی به مواد مخدر در بدن نوزاد مشاهده می‌شود که دلیل این امر نیز مصرف مواد مخدر توسط مادران باردار است.این کارشناس حوزه اعتیاد با بیان این که اعتیاد در نوزادان قابل درمان است، خاطرنشان می‌کند: وقتی نوزادی در رحم مادر به اعتیاد مبتلا می‌شود، ما روانپزشکان به این حالت «سندرم پرهیز نوزادی» می‌گوییم که این بیماری در صورت تشخیص درست و بموقع، قابل درمان است.

در بسیاری از کشورها از جمله ایران، افراد زیر 18 سال از منظر قانونی بالغ محسوب نمی‌شوند، اما جدای از منظر قانونی، از نظر روانی نیز تاثیر سن در بروز اعتیاد کتمان‌ناپذیر است.

در همین زمینه نوروزی عنوان می‌کند: از 12 سالگی به بعد و با شروع دوره نوجوانی،‌ دلایل گرایش به اعتیاد با دوران کودکی متفاوت است؛ در این دوره سنی، گرایش به اعتیاد می‌تواند بر اثر کنجکاوی، مخاطره‌جویی، اثبات خود به دیگران یا پذیرفته شدن در جمع همسالان باشد.

وی می‌افزاید: در سنین نوجوانی، اثر گروه همسالان در گرایش نوجوانان به سمت و سوی اعتیاد بسیار موثر است و جدای از این عامل، گاه افسردگی در نوجوانان نیز می‌تواند مقدمه‌ای برای بروز اعتیاد باشد.

نوروزی با اشاره به تاثیر منفی برخی خانواد‌ها در بروز اعتیاد در نوجوانان هشدار می‌دهد: قبل از دوران نوجوانی، تاثیر منفی مصرف مواد مخدر توسط اعضای خانواده عامل اصلی شیوع اعتیاد در کودکان است اما عمده‌ترین عامل اعتیاد در نوجوانان، تاثیر گروه همسالان است؛ گرچه در همین دوره نیز نباید از تاثیر منفی برخی خانواده‌ها غافل شد.

بلوغ در دو سطح جسمی و ذهنی قابل بررسی است و از همین منظر نیز باید تاثیر اعتیاد را بر فرآیند بلوغ تحلیل کرد.

نوروزی بر این باور است که مصرف مواد مخدر توسط کودکان، بلوغ جسمی آنها را به تاخیر می‌اندازد.

وی خاطرنشان می‌کند: اعتیاد موجب می‌شود خیلی از کارکردهای رشدی و هورمونی کودک تخریب شود و در نتیجه فرآیند بلوغ در کودکان معتاد با اختلال روبه‌رو خواهد شد.

این روانپزشک حوزه اعتیاد با اشاره به تاثیرات روانی مصرف مواد مخدر بر سن بلوغ می‌گوید: مصرف مواد مخدر از نظر ذهنی نیز بر فرآیند بلوغ تاثیر می‌گذارد؛ به گونه‌ای که سبک زندگی کودک را تخریب کرده و تمامی مهارت‌هایی که فرد باید در زندگی بیاموزد نیز تحت تاثیر مواد مخدر قرار می‌گیرد؛ در واقع وقتی کودکی در سنین پایه مهارت‌های لازم را برای ادامه یک زندگی طبیعی یاد نگیرد، فرآیند بلوغ ذهنی نیز تحت تاثیر مصرف مواد مخدر به تاخیر خواهد افتاد.وی عنوان می‌کند: در کشور ما مصرف تریاک، هروئین و کراک در فهرست مواد مخدر پرتقاضا هستند و طبیعتا‌ نوع مواد مخدری که کودکان مصرف می‌کنند نیز به همین شکل و سیاق است.

اگرچه خانواده‌هایی که در آن والدین معتاد هستند، احتمال اعتیاد کودکان هم بالا می‌رود، اما این موضوع اصلا به این معنی نیست که کودکان معتاد همواره در خانواده‌های معتاد مبتلا می‌شوند.

علاوه بر آن، ‌این تصور هم که اعتیاد تنها در پاتوق‌های معتادان نفس می‌کشد و در مراکز آموزشی و فرهنگی ظاهر نمی‌شود، تصوری غلط و خوش خیالانه است.

مدارس و دانشگاه‌ها گرچه نسبت به سایر محیط‌های جامعه، مکان سالم‌تری برای افراد محسوب می‌شوند، اما این موضوع اصلا به این معنا نیست که خطر اعتیاد در مدارس وجود ندارد.

شمار زیادی از کودکانی که والدین آنها به مصرف مواد مخدر اعتیاد دارند، در مدارس سراسر کشور تحصیل می‌کنند و حتی اگر خود این کودکان هم معتاد نباشند،‌ می‌توانند تجربه‌های دنیای اعتیاد را برای همسن و سال‌های خود شرح دهند؛ شرحی که می‌تواند کنجکاوی بسیاری از کودکان را برای مصرف مواد مخدر برانگیزد.

در حقیقت،‌ چه کودک دانش‌آموزی که توسط والدین خود به اعتیاد مبتلا شده است و چه کودک محصلی که تجربه‌های مصرف مواد مخدر توسط والدین خود را از نزدیک دیده است،‌ می‌تواند عاملی برای کنجکاوی و تهییج سایر همکلاسی‌هایش برای مصرف مواد مخدر باشد.

نظارت بیشتر والدین بر رفتارهای کودک دانش‌آموز، اهمیت دادن به رفتارهای غیرطبیعی کودکان، برگزاری کلاس‌های آموزش پیشگیری از اعتیاد در مدارس (کلاس‌هایی با محتوای متناسب با سن کودکان) و هوشیاری معلمان و مربیان مدارس کشور می‌تواند شرایطی را فراهم کند که ضریب نفوذ اعتیاد در مدارس کشور کاهش یابد و خانواده‌ها با فراغ خاطر بیشتری فرزندان خود را به مدارس راهی کنند.