پلی از هزاره‌ها

 رود سیمره از دیرباز به عنوان شریان حیاتی غرب ایران و لرستان به شمار می‌رفته و به دلیل وجود کوهستان‌ها و دره‌های فراوان در طول تاریخ پل‌های زیادی روی آن ساخته شد. یکی از بزرگ‌ترین، قدیمی‌ترین و مشهورترین این پل‌ها پل گاومیشان است. این پل روی رود سیمره، پس از تلاقی رود کشکان و در جاده دره شهر، بعد از روستای بابا خوارزم قرار گرفته است. امروزه تمام رود سیمره از بستر میان دو پایه پل عبور می‌کند که طاق آن نیز شکسته است. سایر چشمه‌های پل سالم مانده‌اند. بستر رود سیمره هشت متر پایین‌تر از کف چشمه‌های پل قرار دارد که طی چند قرن به وجود آمده است. نزدیک به 200 سال پیش، این پل را والی پشتکوه مرمت کرده بود. راهی که از این مسیر می‌گذشته یکی از شاخه‌های فرعی بوده که از راه شوش ـ همدان جدا می‌شد. پل گاو میشان در روزگار گذشته ارتباط منطقه ایلام و لرستان امروزی را تامین می‌کرده است. برای تجسم بزرگی و عظمت این بنا که حدود 1500سال پیش ساخته شده است کافی است تا عنوان شود طول این پل 168 متر و عرض گذرگاه آن 20/8 متر است.

در حال حاضر شش چشمه نسبتا سالم از آن باقی مانده است. بزرگ‌ترین چشمه طاق این پل حدود 70/32 متر عرض داشته است. در ساخت این بنا از مصالح قلوه سنگ، آجر، بلوک‌های سنگی و ملاط گچ نیم‌کوب استفاده
شده است.

این پل در دوره ساسانیان و در روزگار پیش از اسلام ساخته شده و در دوره‌های صفوی و قاجار مورد مرمت و استفاده قرار گرفته است. در قسمت جنوب پل اتاق‌ها و فضاهای طاقداری تعبیه شده بود که گذرگاه پل از روی آن عبور می‌کرد. مقطع پایه ستون‌های پل بیضی است که برای تسهیل در عبور جریان آب است. نکته هوشمندانه در ساخت این پل، استقرار پایه‌ها روی بستر صخره‌ای طرفین رودخانه است که تماس این پایه‌ها را با فشار آب و رطوبت ناشی از آن به حداقل رسانده است. علاوه بر موارد ذکر شده، در زیر گذرگاه پل، یک فضای مسقف با قوس و طاق‌هایی طراحی شده به وجود آمده است. «سراورل استین» نام اولیه این پل را گاماسا می نویسد. گاماسا از دو کلمه گا به معنی گاو و ماس به معنی ماهی تشکیل شده است.

گاومیش، یا گاو میشو نام‌های دیگر این پل هستند. بقایای این پل مربوط به دوران ساسانی است. قوس‌های جناقی آجری و سایر تعمیرات سنگی نمای فعلی پل، نشان دهنده مرمت آن در دوره‌های بعدی و بخصوص در دوره اتابکان لرکوچک است.

«سرهنری راولینسون» در سفرنامه خود می​نویسد؛ پلی که هم‌اکنون روی سیمره (دره شهر فعلی) قرار دارد یکی از بهترین پل‌های ایران است و آن را حسین خان بزرگ والی معروف ایلام و لرستان سال ۱۰۰۸ هجری قمری تعمیر کرده و طول آن ۱۶۸ گام است. به اعتقاد مورخان این پل سال ۳۳۴ هجری قمری بر اثر زلزله از بین رفته است. جدا شدن این پل از هم و پراکندگی آن شاید دلیلی بر وقوع زلزله باشد.

راحله رجبی