مستند خانوادگی

در مستند خانوادگی چنان‌که از نامش پیداست بررسی روابط اعضای خانواده، محور اصلی خواهد بود. حال این بررسی می‌تواند با نگاه روانشناختی، فلسفی، مذهبی یا جامعه‌شناختی صورت بگیرد و هر یک از این زوایای مختلف نگاه به موضوع، خود می‌تواند فیلم مستند را همزمان در ژانر دیگری از فیلمسازی مستند نیز جای داده و گستره‌ مخاطبان اثر را افزایش دهد.

به‌طور کلی ژانر خانواده در فیلم مستند، برخلاف دیگر انواع فیلمسازی، صرفا سرگرم‌کننده یا سطحی نیست، چراکه برخلاف نمونه‌های داستانی، در فیلم مستند، خانواده‌ به مثابه موضوع شناخت مورد توجه است نه به عنوان مخاطب اثر که ‌باید علایق و سلایق او را مدنظر داشت و برای ذوق و پسند او فیلم ساخت. مستندسازی که مستند خانوادگی می‌سازد، به‌دنبال آن نیست که اوقاتی مفرح برای اعضای خانواده فراهم آورد، بلکه چه بسا اثر او ـ دست‌کم در وهله‌ نخست ـ‌ برهم‌زننده آرامش‌ گذرای حاکم بر روابط اعضای خانواده باشد، چراکه نقد و تحلیل و بررسی علمی در هر مقوله‌ای، نیازمند صراحت و جسارت و کنار گذاشتن ملاحظات مرسوم است و طبعاً فیلم مستند هم که بنا دارد آینه‌ واقعیات جامعه باشد از این قاعده مستثنا نیست.

با وجود این نباید چنین پنداشت که مستند خانوادگی به مخاطب اصلی خود یعنی اعضای خانواده بی‌اعتناست و فقط برای تحلیلگران و نظریه‌پردازان مسائل مربوط به خانواده ساخته می‌شود. فیلمسازی که از هوشمندی لازم برای انتقال محتوای مورد نظرش به مخاطب برخوردار است توانایی دارد سطح انتقادپذیری مخاطب را با فیلم خود بالاتر ببرد و او را وادارد در لحظه‌ تماشا به جای سرخورده شدن از فیلم و رویگردانی از آن، به‌طور کامل جذب شود و فیلمساز را به عنوان دوست بی‌غرضی که می‌خواهد اشتباهات او را صمیمانه به او گوشزد کند، بپذیرد. روشن است که وصول به این سطح از مهارت فیلمسازی، نیازمند باور قلبی به ارزش و اهمیت مخاطب و تسلط بر جزئیات مربوط به زبان بیانی فیلم و هنر است. همچنین عامل مهم دیگری نیاز دارد که متأسفانه اغلب مورد غفلت واقع می‌شود و آن عبارت است از درد مخاطب داشتن و علاقه‌مندی قلبی به مردمی که اصلاح امور آنها و ارتقای سطح فهم و شناخت آنها تکلیف انسانی و وظیفه‌ حرفه‌ای یک هنرمند واقعی است.

مستند خانوادگی از آنجا که به اجتماع نخستین انسان‌ها می‌پردازد و ارگانی را که قلب تپنده‌‌ جامعه است مدنظر دارد، از اهمیت بالاتری نسبت به مستند اجتماعی ـ که در حال حاضر از پرطرفدارترین گونه‌ها‌ی مستندسازی در ایران به‌شمار می‌آید ـ برخوردار است. مستند خانوادگی به علل و ریشه‌های اصلی معضلات اجتماعی می‌پردازد و از این نظر به توجه بیشتر و بهتری نیاز دارد.