ییلاقی خوش برای حیات وحش

این تنوع اقلیمی به همراه اختلاف در ارتفاع و بارندگی و دما در بخش‌های مختلف منطقه، تنوعی بی‌نظیر از جانوران و گیاهان را در خوش‌ییلاق فراهم کرده است.

مسیر اصلی سفر به خوش‌ییلاق استفاده از جاده شاهرود به آزادشهر است که ورودی این پناهگاه حیات‌وحش تقریباً در میانه‌های این مسیر قرار دارد. در جاده میامی به جاجرم و مینودشت هم راه‌های فرعی خاکی‌ای وجود دارد که از بخش‌های شمالی خوش‌ییلاق می‌گذرد.

قسمت دشتی خوش‌ییلاق به طور تاریخی یکی از بهترین زیستگاه های آهو ویوزپلنگ در ایران بوده‌ است. تا دهه چهل و پنجاه شمسی مشاهده یوزپلنگ در این منطقه بسیار عادی بود. بهترین تصاویری که از یوز ایرانی موجود است هم در همین منطقه گرفته شده‌است. بخش‌های کوهستانی آن هم جمعیت بزرگی از قوچ، میش، کل و بز را در خود جای داده بود که تعداد آنها تا سال ۱۳۵۶ به ۱۶ هزار رأس می رسید، مارال (گوزن)، خرس و پلنگ هم در بخش‌های جنگلی و کوهستانی جمعیت مناسب و خوبی داشت. البته هنوز هم جمعیت پلنگ، خرس، گراز، قوچ و میش در منطقه مناسب است و مشاهده گراز و قوچ و میش برای بازدیدکنندگان بسادگی میسر است.

کل مساحت خوش‌ییلاق در شمال شهرستان شاهرود بیش از ۱۵۰ هزار هکتار (۱۵۰۰ کیلومتر مربع) است و گرد آمدن چنین تنوعی از جانوران و گیاهان در این وسعت جای شگفتی دارد.

با وجود این قابلیت‌های بی‌نظیر طبیعی خوش‌ییلاق و وفور حیات‌وحش در آن، در سال‌های بعد شکار بی‌رویه، بسیاری از جانوران منطقه را نابود کرد و از جمله یوزپلنگ در عرض چند سال منقرض شده و از سال ۱۳۶۳ به بعد دیگر در این منطقه دیده نشد تا این‌که چندی پیش در آغازین روزهای تیرماه ۱۳۹۰ محیط‌بانان منطقه با مشاهده 2 یوز جوان و تصویربرداری از آنها مشخص کردند که یوز پس از 30 سال به مناسب‌ترین خانه خود برگشته است. یوزهایی که احتمالا از پارک ملی خارتوران یا پناهگاه حیات‌وحش میاندشت که در نزدیکی خوش‌ییلاق قرار دارند، به این منطقه آمده‌اند.

۹۳ گونه پرنده هم در این منطقه شناسایی شده که از مهم‌ترین آنها کبک، کبک دری، تیهو، ابیا، هوبره، قرقاول، باقرقره، زاغ بور، انواع عقاب، شاهین، بلدرچین، هدهد، چک‌چک، جغد کوچک، شاه‌بوف، انواع چکاوک و سینه‌سرخ است.

۲۵ گونه خزنده، از جمله چند نوع لاک‌پشت، مار افعی، مار جعفری، مار شاخدار ایرانی، مار پلنگی، تیرمار، مار آتشی، گرزه مار، بزمجه و انواع مارمولک و سوسمار هم در منطقه زندگی می‌کنند.

۵ نوع دوزیست هم در منطقه خوش‌ییلاق دیده شده که وزغ سبز تورانی، وزغ معمولی، وزغ سبز خراسانی و قورباغه درختی از جمله آنهاست.

در گذشته گورخر ایرانی هم در این منطقه زندگی می‌کرده که البته مدت‌هاست نسل آن منقرض شده‌ است. هرچند با توجه به وجود گورخر در خارتوران در صورت بهبود وضعیت حفاظتی و پوشش گیاهی منطقه قطعا گورخر هم مثل یوز به این منطقه باز خواهد گشت.

پوشش گیاهی خوش‌ییلاق هم بسیار متنوع است. این منطقه در مرز مناطق معتدل مرطوب شمالی کشور و نواحی خشک و بیابانی مرکزی قرار گرفته است. این ویژگی منحصر به‌فرد به همراه اختلاف ارتفاع و بارندگی و دمای هوا در بخش‌های مختلف منطقه، موجب شده تا انواع متفاوتی از گیاهان امکان رویش در هر یک از بخش‌های خوش‌ییلاق را پیدا کرده‌ و چشم‌انداز متنوعی را به آن ارزانی کنند.

مسافران خوش‌ییلاق در مجموع ۲۵۱ گونه گیاهی متفاوت را در این منطقه می‌توانند مشاهده کنند؛ در بخش‌های شمال غربی و غربی منطقه جنگل‌های پهن برگ خزری با درختانی چون افرا، بلوط، راش، ولیک، ممرز، زبان گنجشک، نم‌دار، بلندمازو و مازو را می‌توان دید و در قسمت‌های شرق که از پوشش گیاهی استپی و نیمه استپی برخوردار است بوته‌ها و درختچه‌ها را می‌توان مشاهده کرد.

از زیباترین قسمت‌های خوش‌ییلاق که یکی از چشم‌نوازترین مناظر را در خود دارد، دشت زردابه در مرکز منطقه است که منطقه‌ای مرتعی و پوشیده از انواع گل‌هاست و از نظر ظاهری تفاوت قابل توجهی با دیگر بخش‌های پناهگاه حیات‌وحش دارد. دشت زردابه از مهم‌ترین زیستگاه‌های حیات‌وحش منطقه نیز به شمار می‌رود و در صورتی که به مشاهده جانورانی چون قوچ و میش، یوز پلنگ و آهو تمایل داشته باشید، یکی از گزینه‌های اصلی بازدید از این قسمت زیبای منطقه است. همچنین دره گل‌سرخ که در همسایگی دشت زردابه قرار دارد هم از بخش‌های زیبای منطقه است که سفر به آن به علاقه‌مندان مشاهده خرس و پلنگ توصیه می‌شود.

بازدیدکنندگان خوش‌ییلاق بهتر است دیدار از منطقه کال‌پوش در شمال شرق خوش‌ییلاق را هم از دست ندهند، این منطقه از هزاران هکتار جنگل، مرتع وزمین‌های کشاورزی تشکیل شده و در فاصله پارک ملی گلستان و منطقه خوش‌ییلاق قرار گرفته ‌است. 2 جاذبه اصلی دشت کال‌پوش گل‌های شقایق و آفتابگردان است. در فصل بهار زمین‌های‌ کال‌پوش توسط شقایق‌ها سرخرنگ شده و در فصل تابستان با آفتابگردان‌ها به رنگ طلایی درمی‌آید.

محسن کاظم‌پور