خشونت‌ در‌کمین‌کودکان

سعید ایستاده بود و نگاهش می‌کرد؛ بچه‌ها هم سعید را نگاه می‌کردند و منتظر بودند ببینند او چه می‌کند. سعید تصمیمش را گرفت؛ فریادی کشید و به سمت پسر دوید...

***

خشونت پدیده جدیدی نیست، اما امروزه در کشورهای مختلف، مجلات تخصصی، روزنامه‌ها و کتاب‌ها بیش از گذشته به بررسی آن می‌پردازند. همین موضوع نشان می‌دهد این پدیده نسبت به دهه‌های قبل رشد یافته و به عنوان مشکلی جدی در میان کودکان قابل بررسی است. در کشورهای غربی به ‌طور میانگین 15 درصد کودکان در مدارس، گرفتار خشونت هستند، اما هنوز هم اطلاعاتی که والدین درباره این پدیده دارند ناچیز و جزئی است. واژه خشونت همواره باعث ایجاد احساسی ناخوشایند در افرادی می‌شود که طی دوران کودکی مورد تمسخر و بی‌توجهی همبازی‌ها یا همکلاسی‌های خود قرار گرفته‌اند. تمسخری ساده، ممکن است در بچه‌ها و بزرگسالان منجر به واکنش شدیدی شود که دامنه آن از اهانتی لفظی تا خشونت فیزیکی، متغیر است. براساس گزارش جامعه ملی روان‌شناسان مدارس آمریکا، از هر 7 دانش‌آموز آمریکایی یک نفر خشونت‌گرا یا قربانی خشونت است. همچنین قربانیان خشونت احساس می‌کنند که بزرگسالان اهمیتی برای مشکل آنها قائل نیستند و به عبارتی از سوی والدین حمایت نمی‌شوند.

کودکان خشونت‌گرا نیز همواره سعی می‌کنند از طریق خشونت فیزیکی یا لفظی، بر کودکان دیگر مسلط شوند. آنها ممکن است عصبانی، نگران، آزرده و یاناامید باشند، اما قادر به برخورد مناسب با این احساسات خود نباشند یا این‌که رفتارهای خشونت‌آمیز را از الگوهای شخصیتی خاصی آموخته باشند. آنها برای خروج از وضعیت نامطلوب روحی خود از خشونت لفظی و فیزیکی استفاده کرده و دیگران را آزار می‌دهند. متاسفانه کودکان خشن، تیزهوشی شگفت‌آوری در انتخاب قربانیان خود دارند. آنها معمولا قربانیان خود را از میان افراد منزوی و آسیب‌پذیر انتخاب می‌کنند.

خشونت می‌تواند موجب بروز حوادث فاجعه‌آمیزی در میان کودکان شود، در یکی از موارد تاسف‌بار، یک پسر کلاس هفتمی، چون دائما مورد تمسخر قرار می‌گرفت، خودکشی کرد. دیگران او را «لغتنامه متحرک» و «چاقالو» صدا می‌کردند؛ او قبل از کشتن خود، کسی را که بیش از دیگران او را مسخره می‌کرد به قتل رساند. همین یک مورد کافی است که پدرها و مادرها به این نکته توجه کافی داشته باشند.

اما متاسفانه خشونت، اغلب به عنوان نوعی عادت زودگذر کودکانه مورد غفلت و بی‌‌توجهی والدین قرار می‌گیرد. معمولا به کودکانی که مورد تمسخر قرار می‌گیرند، توصیه می‌شود که «نادیده بگیرش»، ولی موضوع به این سادگی‌ها نیست؛ خشونت می‌تواند نقش مخربی در زندگی کودکان داشته باشد. ترس، اضطراب و انزوای اجتماعی قربانیان خشونت، باعث آسیب دیدن آنها در مدرسه و ایجاد ناهنجاری‌های روانی ناشناخته در آنان خواهد شد.

بسیاری از ما در موقعیت‌هایی قرار می‌گیریم که احساس می‌کنیم مورد خشونت قرار گرفته‌ایم. این‌گونه تجربه‌ها اگر مکرر نباشد و گهگاه روی دهد نمی‌توانیم خود را قربانی خشونت بخوانیم، اما این تجربه‌ها به ما کمک می‌کند احساس یک کودک قربانی خشونت را درک کرده و با او برخورد شایسته‌ای داشته باشیم. قربانیان خشونت از نظر فیزیکی ضعیف‌تر از افراد خشونت‌گرا هستند. آنها کودکانی مضطرب و نگران بوده و توانایی ضعیفی در برقراری روابط اجتماعی دارند و به همین دلیل اکثرا منزوی هستند و در فعالیت‌های گروهی شرکت نمی‌کنند. دوست‌یابی و ادامه دوستی یکی از بزرگ‌ترین مشکلات این نوع کودکان است. بسیاری از آنها علاقه‌ای به مدرسه ندارند، چراکه در این محیط بیشتر در معرض تماس با افراد خشونت‌گرا هستند.

اما تمام متخصصان معتقدند قدرت والدین مهم‌ترین عامل بازدارنده خشونت در کودکان است. والدین هم در مدرسه و هم در خانه باید «خشونت‌گرایی» را جدی بگیرند؛ زیرا این مشکل به طور خود به خودی و به مرور زمان از بین نمی‌رود. کودکان قربانی خشونت اغلب از بی‌توجهی والدین خود نسبت به مشکلی که دارند شکایت می‌کنند. در بدترین حالت، والدین به فرزندشان توصیه می‌کنند: «اگر کسی به تو زور گفت، تو هم مقابله به مثل کن.» و در بهترین حالت به فرزندشان می‌گویند: «فراموشش کن.» فراموش کردن رفتاری ناشایست، ممکن است در اصلاح برخی رفتارها موثر باشد ولی در مورد برخورد با خشونت، کارایی ندارد. والدین به جای این‌گونه توصیه‌ها باید الگوهای شخصیتی مناسبی برای فرزندان خود باشند. آنها باید سعی کنند اختلافات خانواد‌گی را بدون استفاده از خشونت حل کنند. کودکانی که از والدین خود کتک می‌خورند عاقبت کودک ضعیف‌تری را خواهند یافت تا او را کتک بزنند.

کتاب «کلیدهای رویارویی با پدیده خشونت در کودکان و نوجوانان» اطلاعاتی را در اختیار والدین قرار می‌دهد تا بتوانند با استفاده از شیوه‌های موثر، در حل پدیده خشونت دخالت کنند.

این کتاب را دکتر مسعود حاجی‌زاده ترجمه کرده و موسسه انتشارات صابرین چاپ یازدهم آن را با قیمت 1900 تومان منتشر کرده است.

کورش اسعدی‌بیگی