بادگیرهای یزد بر باد می‌روند

به گزارش مهر، زندگی ماشینی در روزمرگی انسانها تا جایی پیش رفت که امروز حتی نمادهای شهرها نیز دستخوش این نوع از زندگی شده اند و بر فراز بام خانه های یزد دیگر اثری از بادگیر نیست.

بادگیرها در واقع برج هایی هستند که برای تهویه بر بام خانه ها ساخته می شد و علاوه بر خانه ها در بالای آب انبارها و دهانه معدن ها نیز کاربرد داشت.

در خانه ها هوای خنک از بادگیر که نوع ابتدایی تهویه مطبوع به شمار می رود، به اتاق های طبقه هم کف یا زیرزمین ها فرستاده می شود.

بادگیرها بر فراز آب انبارها برای تهویه هوا و خنکی آب ساخته می شد که نمونه های آن در یزد بسیار است

اولین بادگیرها که نماد معماری ایرانی به شمار می روند در یزد و کرمان خودنمایی کردند و پس از آن شهرهایی که آب و هوای مشابه کرمان و یزد داشتند به تدریج از بادگیر برای تهویه هوا استفاده کردند و امروز زیباترین، بلندترین و قدیمی ترین بادگیرها در باغ دولت آباد یزد، بازار بزرگ کرمان، سیرجان و بندرعباس، لارستان، قشم و چابهار قابل مشاهده هستند.

شهر تاریخی یزد به شهر بادگیرها معروف است و به تحقیق، نسبت به سایر شهرهای مرکزی ایران دارای بیشترین تعداد بادگیر است.

در این شهر، مرتفع ‌ترین بادگیر جهان یعنی بادگیر باغ دولت آباد به ارتفاع ۳۳٫۸ متر وجود دارد که این بادگیر شهرتی جهانی دارد.

گرچه بادگیرها به دست استاد بناهای قدیمی ساخته شده اند اما تحقیقات یک گروه دانشگاهی در یزد نشان داده که ساخت بادگیرهای یزد کاملا مهندسی است و مساحت زیربنای خانه، مساحت حیاط، اندازه حوض درون حیاط، عمق قنات و زیر زمین خانه، پشت یا رو به آفتاب بودن ساختمان و موقعیت جغرافیایی ساختمان در اندازه، ارتفاع و پهنی بادگیر ساخته شده اهمیت داشته و هیچ بادگیری بدون توجه به این عوامل ساخته نمی شد.

این سازه های مهندسی و مفید که زمانی پناهگاه ظهرهای گرم تابستان و بهانه ای برای دور هم جمع شدن اهالی خانه های سنتی یزد بود، این روزها به دلایل مختلفی در حال تخریب هستند و حتی در بافت تاریخی یزد بادگیرها هر روز به تلی از خاک تبدیل می شوند.

بادگیرها قربانی معماری وارداتی می شوند

سازندگان بناهای امروزی بنا به درخواست مالکان به ساخت بناهای رومی روی آورده اند که البته این نوع از بناها نیز سالهاست که به گذر زمان سپرده شده و به اصطلاح عوام "دمده" شده اما معلوم نیست چرا اغلب صاحبان خانه های تاریخی یزد به ساخت این نوع از نماها اقبال نشان می دهند و یک به یک سر بادگیرها را می برند و قربانی معماری وارداتی می کنند.

یکی از کارشناسان میراث فرهنگی در این زمینه اظهار داشت: رطوبت و تمایل صاحبان خانه های دارای بادگیر هم اکنون یکی از اصلی ترین عوامل تخریب بادگیرهای شهر یزد است.

امیرحسین ترک زاده در این زمینه اظهار داشت: رطوبت با وارد کردن آسیب به دیواره بادگیرها، موجب سستی و تخریب تدریجی آن می شود و صاحبان املاک نیز برای رهایی از خطر ریزش این سازه بلند آن را یکباره تخریب می کنند.

وی افزود: علاوه بر این، تخریب هر یک از خانه های بافت تاریخی که در جوار یک بادگیر باشد، موجب سستی پایه آن خواهد شد و در نهایت به تخریب بادگیر نیز منتهی می شود.

ترک زاده یادآور شد: در خانه های قدیمی و بعضا تاریخی یزد به دلیل نوع خاص معماری از ناودان استفاده نمی شود و به همین دلیل از نوعی تغار بر روی پشت بام برای جمع کردن آب باران استفاده می شود که در هنگام بارانهای شدید، پر و سر ریز شدن این تغار موجب ایجاد آسیب به دیوار بادگیر می شود.

وی با برشمردن عوامل تخریب بادگیرهای شهر یزد اظهار داشت: رطوبت موجود در جداره بالایی سازه بادگیر اگر در نهایت به پی برسد، کل بادگیر را فرو خواهد ریخت، علاوه بر این تخریب دیواره پشت بند بادگیر نیز موجب ریزش بادگیر خواهد شد.

آمار دقیقی از تعداد بادگیرهای یزد در دست نیست

گرچه بادگیرها به دلیل تعدد در شهر یزد،‌ این شهر را به شهر بادگیرها معروف کرده است اما با این همه، آمار دقیقی از تعداد بادگیرهای موجود در این شهر در دست نیست.

چندی پیش طرح شمارش بادگیرها در یزد آغاز شد اما فرجامی نامعلوم داشت و در اجرای آن توقفی چهار ساله حادث شد و تاکنون نیز هنوز خبری از ادامه اجرای آن نیست.