تولید آنتی بیوتیک از گلسنگ ها

محمد سهرابی مجری طرح «مایکو-لیک» (گلسنگ-قارچ) در گفتگو با مهر، زمینه مطالعات خود را بر روی  گلسنگ های بومی ایران ذکر کرد و گفت: گلسنگ ها موجوداتی هستند که ازهمزیستی گروهی از قارچ ها با جلبک ها و سیانوباکتری ها تشکیل می شوند. این رابطه همزیستی و پدیده گلسنگی شدن یکی از پر رمز و رازترین روابط  شناخته شده در جهان خلقت است که هنوز با پیشرفت علم بخش بزرگی از سئوالات دانشمندان زیست شناسی در این ارتباط بی پاسخ مانده است.

وی از لحاظ تخصصی گرایش گلسنگ شناسی را زیر شاخه ای از علم قارچ شناسی دانست و افزود: گلسنگ شناسی به معنی واقعی در ایران قدمت چندانی ندارد و اولین مطالعات در سالهای 1368 تا 70 توسط یکی از دانشجویان زیست شناسی در دانشگاه تربیت معلم تهران انجام شد در عین حال جمع آوری گلسنگ های ایران تاریخی به درازای جمع آوری اولین گیاهان از خاک ایران دارد که در حدود 200  سال پیش بوده است.

این محقق یادآور شد: در خبرنامه گلسنگ شناسان انگلستان مقاله ای چاپ شد که در آن محمد بن زکریای رازی جزء اولین  ایرانی ها بوده که گلسنگ ها را به صورت آنتی بیوتیک استفاده کرده است تا جایی که نام  گلسنگ USNEA را که به ریشه عربی متون نوشته شده در کتاب رازی ربط می دهند. 

تعیین میزان آلودگی های زیست محیطی از طریق گلسنگ ها

مجری طرح مایکو-لیک به بیان اهمیت علم گلسنگ شناسی پرداخت و یادآور شد: گلسنگ ها جزء موجودات نشانگر و بسیار قابل اعتمادی هستند که به وسیله آنها می توان میزان آلودگی های زیست محیطی ناشی از فعالیت بشر را مطالعه کرد به گونه ای که ضریب پاکی هوا براساس مطالعه درصد فراوانی گونه های گلسنگی و شرایط و نیاز اکولوژی آنها برآورد می شود.
 
سهرابی با اشاره به افزایش آلودگی ها در شهرهای بزرگ ایران ، افزود: این امر سبب شده است تا تنوع و فراوانی گونه های مقاوم گلسنگ ها به آلودگی هوا در مناطقی از شهر تهران و اطراف آن در معرض تهدید جدی قرار گیرند و حتی در برخی از نقاط شهر پدیده «بیابان گلسنگ» ایجاد شود.
 
این محقق با اشاره به نقش گلسنگ ها در تخریب آثار باستانی، اضافه کرد: این موجودات نقش مهمی در تولید خاک دارند به این ترتیب که گلسنگ ها در طبیعت بر روی سنگ ها و صخره ها  رشد و نمو می کند و به مرور زمان طی فعل و انفعالاتی آن را  به خاک تبدیل می کنند از این رو زمانی که این موجودات بر روی آثار باستانی رشد می کنند منجر به تخریب آنها می شوند از این رو شناخت این میکروارگانیزم های مخرب حائز اهمیت است.
 
سهرابی همچنین به نقش گلسنگ ها در کاهش خسارات ناشی از سیلابها  و بادها اشاره کرد و افزود: گلسنگ ها  به همراه  خزه ها و گروهی از جلبک ها  یک لایه  نسبتا  سفتی  تشکیل می دهند که به هنگام باران شدید از شستشوی  سطحی  خاک جلوگیری کرده و از تشکیل سیلاب اولیه جلوگیری می کنند ضمن آنکه در برابر باد نیز مقاوم هستند و از روان شدن ماسه های سطحی تا حدودی می کاهند همچنین اگر بذر گیاه بیابانی بر روی این لایه قرار گیرد، امکان جوانه زنی سریع تری را دارد.

تولید آنتی بیوتیک از گلسنگ  

این محقق با بیان اینکه تا کنون قریب به 750 مواد منحصر به فرد موجود در داخل گلسنگ ها در دنیا شناسائی شده که برخی از این ترکیبات در صنعت داروسازی و عطرسازی کاربرد دارد، گفت: گلسنگ ها همچنین حاوی موادی برای تولید آنتی بیوتیک هستند که در این زمینه همواره کشورهای اروپایی و آمریکایی مطالعاتی را به صورت موردی بر روی برخی گونه ها انجام  داده اند.

وی با تاکید بر اینکه تولید آنتی بیوتیک و مصارف پزشکی از گلسنگ ها در دنیا در فاز آزمایشگاهی است، اضافه کرد: این مواد تاکنون وارد بخش صنعت نشده است اما مطالعه در این زمینه همچنان ادامه دارد.

مجری طرح میکو-لیک، با اشاره به مزایا و مضرات مختلف این موجودات خاطرنشان کرد: از این رو پروژه تحقیقاتی با عنوان «پروژه  آنلاین سازی مایکوتای گلسنگی ایران» معرفی شد که در حال اجرا است این پروژه دو هدف عمده توسعه و بومی سازی مطالعات قارچ شناسی-گلسنگ شناسی در کشور و تشویق دانشجویان ایرانی علاقه مند به یادگیری آسان گلسنگها را دنبال می کند.
 
سهرابی با اشاره به جزئیات این پروژه، یادآور شد: در حال حاضر این پروژه در فاز مطالعاتی و پیشرفت است که موفق به تهیه فهرست بیش از 720 گونه گلسنگ و قارچ گلسنگ زی شدیم اما برآوردها و مقایسه مایکوتای ایران با مناطق نسبتا شناخته شده دنیا نشان می دهد که بیش 1200تا 1500 گونه گلسنگی و 300 تا 500 گونه قارچ گلسنگزی در کشور احتمالا در آینده شناسایی شود.

تدوین فهرست استانی گلسنگ ها 

وی همچنین به تدوین فهرست  گلسنگ ها در سطح استانی خبر داد و توضیح داد: بر اساس دانش موجود در این فهرست ها، در حال حاضر بیشترین تنوع گلسنگ های شناخته شده در کشور متعلق به استان های گلستان، آذربایجان شرقی و مازندران است اما متاسفانه فهرست گونه های موجود در استان های قم، قزوین و یزد تاکنون به یک تا دو گونه  نرسیده است که لازم است مطالعاتی در این زمینه انجام شود. این فهرست ها در هر 6 ماه به روز می شود و ممکن است در یک زمان در یک استان نتایج تحقیقات  چشمگیری به دست آید.
 
مجری طرح شناسایی گلسنگ های ایران بدترین و جبران ناپذیر ترین خسارات بیولوژیک کتیبه های باستانی و آثار سنگی کشور را ناشی از عملکرد گلسنگ ها دانست و گفت: متاسفانه تاکنون فهرست جامعی از گلسنگ های مخرب از طرف سازمان میراث فرهنگی کشور تهیه نشده است.
 
سهرابی از مذاکراتی با سازمان میراث فرهنگی در زمینه شناسایی گلسنگ ها خبر داد و اضافه کرد: در این خصوص مکاتباتی با برخی مسئولان تخت جمشید و پاسارگاد در زمینه تهیه فهرستی از گلسنگ های مخرب آثا باستانی در حال انجام است.
 
به گفته وی ، این فهرست می تواند راهنمای موثری برای گسترش دانش گلسنگ ها بین مرمت کاران و ارتقای علم حفاظت از آثار سنگی در مواجهه با  کنترل تخریب بیولوژیک در بین علاقمندان و محققان باشد.
 
گلسنگ ها موجوداتی هستند که در طبیعت رشد می کنند و ضمن اثرات مثبتی که در کاهش خسارت ناشی از سیلاب و کاهش آلودگی های زیست محیطی دارند، در سایه غفلت مسئولان در حال وارد کردن خسارات جبران ناپذیر بر آثار باستانی هستند از این رو به تازگی پژوهشگران کشور اقدام به شناسایی گونه های بومی آنها کرده اند.

گلسنگ متشکل از قارچ ها و جلبک ها هستند این موجودات با سرعت خیلی کم رشد می کنند اما می توانند در زیستگاه های نامناسب مثل کویر و نواحی قطب جنوب زنده بمانند بسیاری از گونه های این قارچ های همزیست بر روی سنگ ها می رویند و مواد معدنی آنها را از بستر جذب می کنند بعضی از گل سنگ ها در طول سال فقط 1 میلیمتر رشد می کنند این گیاه می تواند تا 4000 سال عمر کند.

در حال حاضر بیش از 700 گونه از گلسنگ در ایران شناسایی شده است که با توجه به فواید و مضراتی که این موجودات دارند لزوم مطالعه و شناسایی گونه های بومی کشور بسیار حائز اهمیت است این اهمیت زمانی آشکار می شود که با مطالعه موردی میزان خسارات جبران ناپذیری که این موجودات بر روی میراث فرهنگی و آثار سنگی تاریخی کشور بر جای گذاشته است را برآورد کنیم.