پولکی ‌پوش، آسمان گیسو

در چنین لحظاتی گاه به دنبال شعرهایی بودیم که بتوانند آیینه احساس و عواطف ما در آن لحظات باشند. شاید به همین دلیل بود که به سراغ کتاب‌های فریدون مشیری، فروغ فرخزاد، سهراب سپهری، حمید مصدق و... می‌رفتیم، چرا که می‌توانستیم تصویر عشق‌ها و آرزوهای خود را بسادگی در آنها به تماشا بنشینیم. اگرچه این شعرها، شعر نوجوان نبودند، اما سادگی و لطافت زبان، تصویرهای شاعرانه زیبا و رمانتیک و ملموس بودن مضامین و موضوعات آن برای سن و سال ما در آن دوران جاذبه داشت. شاید در دوره حاضر نیز یکی از دلایل عدم استقبال نوجوانان از کتاب‌های شعری که برای آنها منتشر می‌شود، همین امر باشد. یعنی دوری و بیگانگی این کتاب‌ها ـ چه به لحاظ محتوا و مضمون و چه به لحاظ ظاهر ـ از دنیای پررمز و راز نوجوانی. بی‌دلیل نیست که نوجوان امروز هم مثل دوران نوجوانی پدر و مادرش به شعر مشیری، مصدق، سپهری و ... روی می‌آورد.

بدون شک «عشق» قوی‌ترین درجه عاطفه است که در شعر بزرگسال جایگاه اصلی زیباترین اشعار غنایی است. مفهوم «عشق» در معنای ملموس و زمینی آن در شعر نوجوان امروز چندان پررنگ نیست، چرا که «پرداختن به عشق در ادبیات کودک و نوجوان ما به نوعی تابو تبدیل شده که با ایما و اشاره آن هم فقط در قالب نمادها و ضمایر مبهم چندمعنایی میسر است... به طور کلی در شعر نوجوان ما در سال‌های پیش عشق فقط در هیات عرفانی آن مانند دوستی بین دو همجنس، پدر و مادر، معلم، خدا، رهبران دینی، پدیده‌های طبیعت و سرانجام ضمایر سرگردان و بدون مرجع نظیر او، تو و کسی مطرح شده است.»¹‌

در چند سال اخیر اما گویا شاعران نوجوان به ضرورت طرح موضوعات متناسب و نزدیک به دنیای نوجوان پی برده‌اند و در این راستا تلاش‌های ارزشمندی از سوی شاعران پیشکسوت این عرصه از جمله مصطفی رحماندوست صورت گرفته است. رحماندوست با 2 کتاب «ترانه‌های عاشقانه» و «کاش حرفی بزنی» که به طور خاص حاوی شعرهای عاشقانه برای نوجوانان بودند آغازگر این راه بود:

کاش یک روز دلم

با خودش یکدل و یکرنگ شود

تا که اقرار کنم

گاهگاهی دل من

دوست دارد که برای تو فقط تنگ شود!

از کتاب کاش حرفی بزنی ـ مصطفی رحماندوست

گویی این اقدام جسورانه رحماندوست راه را برای سایر شاعران این عرصه گشود و به منزله مجوزی بود برای شکستن کلیشه‌ها و به شاعران پس از او جرات و جسارت گام‌ نهادن در این راه را داد. به گونه‌ای که بعد از آن شاعران دیگری نیز اقدام به سرودن شعرهایی با مضامین رمانتیک و عاشقانه کردند؛ شعرهایی که بصراحت از عشق‌های دوران نوجوانی سخن می‌گویند. بیوک ملکی از دیگر شاعرانی است که در یکی از مجموعه‌ شعرهای نوجوانش با عنوان «بیا بگیر سیب را» چندین سروده را به این مضمون اختصاص داده است. ازجمله در شعری با عنوان «نوبت عاشقی» با نام بردن از اسطوره‌های همیشگی و شناخته‌شده عشق در فرهنگ و ادبیات کهن، مثل لیلی و مجنون و شیرین و فرهاد از زبان یک نوجوان ضرورت وجود و حضور همیشگی عشق را مطرح می‌کند:

پدربزرگ مجنون

عزیز نیز

لیلی

پدر همیشه

فرهاد

و مادرم، عروس خانه

شیرین

چرا چرا نباید

که عاشق تو باشم؟!

از کتاب بیا بگیر سیب را ـ بیوک ملکی

اسدالله شعبانی، از شاعران مطرح و شناخته‌شده شعر کودک و نوجوان نیز بتازگی یک مجموعه مستقل با مضامین عاشقانه با عنوان: «یک نفر رد شد از کنار دلم» برای نوجوانان منتشر کرده است. او در مقدمه کتاب می‌نویسد: به نظر می‌رسد که در نظام آموزشی کشور، عشق و دلبستگی‌های عاطفی دختر و پسر مساوی با ابتذال قلمداد شده است. درنتیجه با حذف صورت مساله نه‌تنها نتیجه‌ای حاصل نشده بلکه این کارها زمینه را برای گرایش هرچه بیشتر نوجوانان به آثار مبتذل فراهم آورده است. پناه بردن به دنیای مجازی و آلوده شدن به عشق‌های اینترنتی ـ که جز سرگردانی و افسردگی چیزی در بر ندارد ـ خود نتیجه همین بی‌توجهی است.² شعبانی در این کتاب کوشیده است با زبانی ساده، مضمون‌های عشقی را ساده‌تر و دست‌یافتنی‌تر بیان کند و در این راه از نمادهای فرهنگی و ادبی شناخته‌شده در ادبیات کشورمان هم بهره‌گیری کرده است.

پری چشمه‌‌های دالاهو

پولکی‌پوش، آسمان‌گیسو

در نگاهش ترانه خورشید

بر لبانش شکوفه‌های هلو

گاه در شکل دختری کوچک

گاه در نقش و نام یک بانو

تاق بستان، نشانی از هنرش

بیستون بازتاب جلوه او

بسته پیوند دوستی با من

همچو سمینه رود باقره سو

راه ما تا همیشه دریا

دل ما کوله‌بار راز مگو...

از کتاب یک نفر رد شد از کنار دلم

در سروده‌های برخی دیگر از شاعران نوجوان مثل ناصر کشاورز، جعفر ابراهیمی، آتوسا صالحی و... نیز به نمونه‌های خوب و موفقی از این‌گونه اشعار برمی‌خوریم.

به هر تقدیر راهی که چند سالی است در شعر نوجوان آغاز شده و تلاش‌هایی که در این راستا صورت گرفته است، قابل تحسین و ارزشمند است و آن را باید به فال نیک گرفت؛ اما این جریان نیز مثل هر حرکت دیگری که در ابتدای راه است، نیاز به آسیب‌شناسی دارد؛ چراکه جریانی نوپا و ظریف است و از حساسیت ویژه‌ای برخوردار است.

شیوه‌های مناسب و نوین برای طرح مضامین اینچنینی، استفاده از نمادها و اسطوره‌های کهن، ضرورت و نیاز به خلق و آفرینش نمادها و اسطوره‌های جدید متناسب با دنیای امروز و علایق نوجوانان عصر حاضر، از جمله مسائلی است که باید مورد توجه و تامل شاعران کودک و نوجوان که در این عرصه گام می‌نهند، قرار بگیرد. از سوی دیگر مراقبت و حساسیت شاعران برای پرهیز از تبدیل شدن این مضامین به کلیشه و نیز دوری از ابتذال و انحراف این جریان، مسوولیت خطیر دیگری است که بر دوش این شاعران نهاده شده است.

گذشت زمان و تنوع آثار چاپ شده در این زمینه نیز خواهد توانست واکنش و بازخورد مخاطبان را در مواجهه با این آثار نشان دهد.