زندگی بدون دود؛ شاید وقتی دیگر!

سیگار از 4000 نوع ماده شیمیایی تشکیل شده که در زیر به چند نمونه از این مواد اشاره می‌کنیم.

کادمیم: عنصری فلزی است که تنباکو آن را از خاک مزارع جذب می‌کند. این فلز در ساخت باتری تلفن همراه نیز به کار می‌رود.

فرمالدئید: در دود سیگار وجود دارد و برای سالم نگاه داشتن بدن مردگان تا زمان تدفین استفاده می‌شود.

پروپیلن گیسول: این ماده را به تنباکو اضافه می‌کنند تا از خشک شدن آن جلوگیری شود و مهم‌ترین کار آن بالا بردن سرعت رسیدن نیکوتین به مغز است.

تربانتین: اسانس سیگارهای نعناعی است. از این ماده در نقاشی برای رقیق کردن رنگ استفاده می‌شود.

بنزن: این ماده در دود سیگار وجود دارد. همچنین این ماده در حشره‌کش‌ها و گازوئیل نیز یافت می‌شود.

استون: این ماده حاصل از سوختن سیگار است. در صنایع از آن به عنوان حلال شیمیایی استفاده می‌شود.

آمونیاک: در سیگار برای بالا بردن جذب نیکوتین استفاده می‌شود. این ماده در جرم‌گیر‌های مخصوص شستشوی توالت و دستشویی به کار می‌رود.

سیگار در بازار با نام و مارک‌‌های مختلفی وجود دارد. برخی از شرکت‌های تولیدکننده سیگار ادعا می‌کنند سیگار تولیدی آنها سبک یا به اصطلاح Light هستند و میزان تولید دود این سیگارها نسبت به دیگر مارک‌ها کمتر است و این یک ادعای کذب و دروغ است. در واقع این شرکت‌ها با ایجاد سوراخ‌‌هایی در اطراف فیلتر مقدار دود را کمتر می‌کنند، اما این سوراخ‌ها توسط انگشتان دست مسدود می‌شود و از آنجا که فرد سیگاری نمی‌تواند به اندازه کافی دود از این سیگار دریافت کند بیشتر و عمیق‌تر دود را استنشاق می‌کند و آن را به انتهای ریه خود می‌فرستد، در نتیجه دود به جایی از ریه می‌رود که بیشتر آن خارج نمی‌شود.

مصرف قلیان در جامعه ما به سال‌های بسیار دور برمی‌گردد و این پدیده تاکنون ادامه دارد. در بین مردم چنین جا افتاده که مصرف قلیان نسبت به سیگار ضرر کمتری دارد و غیر قابل اعتیاد است، چرا که فکر می‌کنند آب موجود در قلیان موجب تصفیه دود ناشی از سوختن تنباکو می‌شود در حالی که رطوبت باعث افزایش میزان جذب ریوی می‌شود. مواد سمی موجود در تنباکوی قلیان نه‌تنها کمتر از سیگار نیست بلکه مواد خطرناک‌تر و بیشتری از سیگار دارد. با مصرف قلیان بیش از 600 ماده سمی و مهلک وارد ریه فرد می‌شود. همچنین مقدار تنباکوی مصرفی در یک قلیان معادل 20 تا 50 نخ سیگار است. نامرغوب‌ بودن تنباکوی قلیان، درجه گرمای بالا، تولید گاز منواکسیدکربن ناشی از سوختن ناقص زغال آتشدان، احساس گیجی بعد از مصرف تنباکو که افراد آن را نشانه مرغوب بودن تنباکو می‌دانند و در واقع از گاز منواکسیدکربن است و مکش‌های ریوی عمیق و رطوبت حاصل از آب، باعث بروز بیماری‌های ریوی، سرطان‌های مختلف ازجمله سرطان لب، ریه، معده و مثانه می‌شود.

امروزه تنباکوهایی با نام‌های میوه‌ای، عطری و اسانس‌دار وارد بازار شده که نه‌تنها بی‌ضرر نیستند بلکه عوارض بیشتری نسبت به تنباکوی ساده دارند، زیرا مواد آروماتیک موجود در آنها بر اثر حرارت زیاد، خاصیت سرطان‌زایی و سمی پیدا می‌کنند. این تنباکو با استقبال زیادی بخصوص از سوی جوانان و نوجوانان به دلیل طعم خوشایند و سادگی در مصرف روبه‌رو شده که این زنگ خطری برای خانواده‌ها و مسوولان مربوط است. یکی از ویژگی‌های مصرف قلیان، استفاده از آن به صورت مشترک و مصرف آن در مکان‌های سرپوشیده مثل سفره‌خانه‌ها و قهوه‌خانه‌هاست که همین امر مضرات آن را دوچندان می‌کند و مصرف قلیان به صورت مشترک خطر انتقال بیماری‌های عفونی را در پی خواهد داشت. مصرف یک قلیان در مدت 30 تا 60 دقیقه معادل مصرف یک پاکت سیگار است.

سیگار عامل قطعی یا احتمالی تقریبا 25 نوع بیماری است و حتی سازمان بهداشت جهانی می‌گوید که تاثیر واقعی آن بر سلامت مردم جهان هنوز به درستی ارزیابی نشده است. در اینجا به برخی بیماری‌های مرتبط با مصرف سیگار اشاره می‌کنیم.

سیگار و بیماری‌های ریوی: کشیدن سیگار عامل اصلی بیماری ریوی COPD شامل برونشیت مزمن و آمفیزم ریه است. حدود 90 درصد بیماران مبتلا به COPD سیگاری هستند و این بیماری چهارمین علت مرگ ناشی از استعمال دخانیات در آمریکاست. تخمین زده می‌شود تا سال 2020 این بیماری سومین علت مرگ در ایالات متحده باشد. میزان شیوع COPD در کشورهای توسعه یافته بین 17 ـ 3 درصد و در کشورهای کمتر توسعه یافته 27 ـ 13 درصد است. استفاده طولانی‌مدت از سیگار باعث اختلال حرکت مژک‌های تنفسی، آسیب به سلول‌های ریوی و افزایش مقاومت مجاری هوایی و کاهش ظرفیت ریوی می‌شود. با توجه به این که سن متوسط شروع استعمال سیگار بین 16 ـ 12 سالگی است، بیماری‌های وابسته به سیگار ازجمله COPD هنگامی رخ می‌دهد که افراد سیگاری در سنین بهره‌دهی به جامعه یعنی 30 سال و بیشتر هستند.

دود حاصل از سیگار نه‌تنها برای فرد سیگاری، بلکه برای اطرافیان وی بخصوص کودکان و نوجوانان بسیار مخاطره‌آمیز است. سیگار کشیدن والدین موجب افزایش بیماری‌های مجرای تنفسی، مانند برونشیت و التهاب ریه در کودکان بویژه در چند سال اول زندگی آنها می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد که شیوع مشکلات تنفسی مانند سرفه، خلط و خس‌خس سینه در کودکان افراد سیگاری بیشتر است و کودکانی که هر دو والد آنها سیگاری هستند، در معرض خطر بیشتری هستند. مواجه شدن با دود حاصل از استعمال دخانیات موجب تشدید آسم قبلی و شروع آسم جدید در میان کودکان و نیز بزرگسالان می‌شود. خطر عمده دیگری که سیگاری‌ها با آن مواجه‌اند، ابتلا به سرطان ریه است که هر ساله جان بسیاری را در جهان می‌گیرد. مطالعات نشان می‌دهد که خطر مرگ بر اثر ابتلا به سرطان ریه در مورد مردان سیگاری 22 بار و در مورد زنان سیگاری 12 بار بیش از افراد غیرسیگاری است. معالجه سرطان ریه بسیار دشوار و طولانی است و احتمال بهبود آن بسیار کم است.

سیگار و بیماری‌های قلبی ـ عروقی: مطالعات نشان می‌دهد که احتمال حمله قلبی در افراد سیگاری در فاصله سنی 30 تا 50 سالگی 5 برابر افراد غیرسیگاری است. استعمال سیگار می‌تواند باعث بیماری‌های قلبی مزمن شود. نیکوتین و منوکسیدکربن موجود در دود سیگار، دیواره شریان‌ها را تخریب و موجب ورود مواد چربی به داخل دیواره شده و همین امر باعث ضخیم شدن و تنگی و در نهایت انسداد کامل شریان می‌شود. همچنین ضربان قلب و فشار خون افزایش پیدا می‌کند. بنابراین نیکوتین و منوکسید کربن با افزایش کار قلب، سبب افزایش نیاز به اکسیژن در عضله قلبی شده و از سوی دیگر ظرفیت حمل اکسیژن توسط خون را کاهش می‌دهد و سبب تشدید ناتوانی و اختلال عملکرد قلب می‌گردد و زمینه برای بروز آریتمی‌های قلبی مستعد می‌شود.

با توجه به تنگ شدن دیواره رگ در نتیجه استعمال دخانیات، جریان خون از خلال این عروق تنگ، ناگهان لخته و سبب آسیب جدی به عضله قلب می‌شود و همین لخته شدن خون در عروق کرونر علت مرگ در مردان و زنان است. بیماری عروق کرونر به میزان مصرف، سن شروع و درجه استنشاق سیگار وابسته است. ادامه سیگار کشیدن بعد از یک حمله قلبی، شانس بیمار را برای حمله دوم افزایش می‌دهد.

سیگار و آب مروارید: افراد سیگاری 40 درصد بیشتر از افراد دیگر در معرض ابتلا به آب مروارید و نهایتا نابینایی هستند.

سیگار و چین و چروک پوست: دیگر اثر مخرب سیگار، چین و چروک پوست و بویژه پوست صورت است. دود سیگار از روش‌های مختلفی موجب پیدایش چین و چروک زودرس پوست می‌شود. کاستن اکسیژن خون و تولید رادیکال‌های آزاد از جمله علل مهمی است که سیگار از طریق آنها کلاژن‌سازی پوست را مختل کرده و باعث آسیب به سلول‌های پوست می‌شود. اگر به چهره افراد سیگاری دقت کنید و پوست آنها را با افراد همسن و سال خودشان مقایسه نمایید، متوجه تفاوت فاحش چین و چروک صورت در دور دهان و دور چشم آنها خواهید شد. پس اگر به جوانی پوست خود علاقه‌مندید، بهتر است همین امروز مصرف سیگار را کنار بگذارید. برخی خانم‌ها برای کاهش وزن به استعمال سیگار روی می‌آورند، حال آن که این افراد فراموش کرده‌اند اندام متناسب برازنده چهره‌ای جوان است نه چهره‌ای چروکیده و زرد و کدر.

پس بهتر است برای کاهش وزن و برخورداری از هیکلی متناسب از ورزش‌های مفید و رژیم‌های لاغری علمی و زیر نظر متخصصان تغذیه بهره برد و سیگار کشیدن را با هزاران سم خطرناک آن کنار بگذارید. همچنین افراد سیگاری 2 برابر بیشتر از افراد غیرسیگاری در معرض خطر ابتلا به سرطان پوست هستند.

سیگار و پوکی استخوان: پوکی استخوان یا استئوپروز بیماری‌ای است که در آن استخوان شکننده شده و احتمال شکستگی با ضربات کوچک افزایش پیدا می‌کند. افراد سیگاری و همنشینان آنها بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند و زنانی که سیگار می‌کشند دچار پوکی استخوان شدیدتری می‌شوند. همچنین زمان التیام یافتن و جوش خوردن آنها پس از شکستگی تا 80 درصد افزایش پیدا می‌کند.

سیگار و زخم معده: استعمال دخانیات مقاومت معده را در برابر باکتری‌ها پایین می‌آورد. همچنین باعث تضعیف معده در خنثی‌سازی اسید معده بعد از غذا خوردن و بر جای ماندن باقیمانده اسید در معده و در نتیجه تخریب دیواره آن می‌شود. زخم معده افراد سیگاری بسختی درمان می‌شود.

سیگار و بارداری: مصرف سیگار در دوره بارداری خطر سقط جنین را بشدت افزایش می‌دهد و گاهی باعث تولد نوزاد نارس می‌شود.

سیگار و ناباروری در مردان: استعمال دخانیات باعث کاهش تعداد اسپرم و کاهش جریان خون در آلت تناسلی مردان و ناتوانی جنسی در این افراد می‌شود و به دنبال آن ناباروری در مردان را در پی خواهد داشت.

سیگار و سرطان: بیش از 40 عنصر سرطان‌زا در دود سیگار وجود دارد. طبق تحقیقات افراد سیگاری شانس ابتلا به سرطان‌های زبان، دهان، غدد بزاق و حلق، سرطان بینی، گلو، مری، حنجره، معده، کلیه، آلت تناسلی، لوزالمعده و مقعد را بیش از افراد غیرسیگاری خواهند داشت.

افرادی که تنها روزی چند نخ سیگار می‌کشند، راحت‌تر و بدون دردسر کمتری می‌توانند سیگار را ترک کنند، اما به هر حال هر فرد سیگاری می‌تواند سیگار را ترک کند منتهی اگر خودش بخواهد. برای شروع ترک، این افراد نیاز به تحول روحی و روانی دارند. برای ترک باید ایجاد انگیزه کرد و انگیزه یعنی تلاش برای رسیدن فرد سیگاری به این که خود بخواهد سیگار را ترک کند نه دیگران. به عبارت دیگر اطرافیان تنها می‌توانند در ایجاد انگیزه کمک کنند و این خود فرد است که باید انگیزه را در خود ایجاد کند. ابتدا با تهیه فهرستی از معایب سیگار و فواید ترک آن می‌توان اولین گام را برای ایجاد انگیزه برداشت. اگر فرد سیگاری بداند که پس از ترک سیگار، مزه غذاها را بهتر درک می‌کند، بوی بددهان،‌ سرفه، تنگی نفس، سردرد، دندان‌های زرد و پوست تیره و چروکیده‌اش جای خود را به ظاهری زیباتر و سالم‌تر می‌دهد، از ابتلا به انواع بیماری‌های مهلک نجات می‌یابد، حتما برای ترک مصمم‌تر خواهد شد. وقتی یک فرد سیگاری اعلام کرد که تمایل به ترک سیگار دارد، بهتر است تاریخی را برای ترک تعیین کند.

سپس فرد سیگاری باید به اعضای خانواده، همکاران و دوستانش اعلام کند که مثلا در فلان تاریخ می‌خواهم سیگار را کنار بگذارم و اعضای خانواده نیز این تاریخ را به خاطر بسپارند و به فرد یادآوری کنند و سعی شود که این تاریخ در آینده دور نباشد. با مراجعه به پزشک از او بخواهید برای شما توضیح دهد که به دنبال ترک سیگار، چگونه می‌توانید بر علائم کوتاه‌مدت ناشی از ترک سیگار مثل اختلالات خواب یا بی‌قراری و ... غلبه کنید. همچنین شما را با اثرات درازمدت ترک سیگار آشنا نماید. ترک سیگار باعث افزایش وزن می‌شود، زیرا اشتها افزایش می‌یابد. در برخی افراد افزایش وزن ناشی از ترک سیگار، منجر به شروع مجدد مصرف آن می‌شود. پس باید پیشاپیش به کمک پزشک برای این مساله راه‌حلی پیدا کرد. موقعیت‌هایی که امکان شکست را برای شما ایجاد می‌کند شناسایی کنید. مثلا برخی دوستان که سیگاری هستند و به احتمال زیاد به شما هم تعارف می‌کنند، گاهی حتی دیدن زیرسیگاری و قرار گرفتن در شرایط روحی نامناسب می‌تواند به صورت یک تحریک‌کننده قوی عمل کند و سبب گرایش مجدد شما به استعمال سیگار شود. پس بکوشید از این موقعیت‌ها جدا پرهیز کنید.

دکتر مریم محمدی