29 بهمن ، ناقوس سقوط

من در آن سال دانشجوی سال سوم دانشکده فنی دانشگاه تبریز بودم. بهمن ماه آن سال مساله مهم برای دانشجویان مسلمان، چگونگی برپایی مراسم اربعین شهدایی بود که در روز نوزدهم دی ماه، در شهر قم به دست ایادی رژیم شاهنشاهی مظلومانه به شهادت رسیده بودند ولی برپایی مراسم چهلم شهدای قم اقدام مهمی بود که از عهده دانشجویان دانشگاه به تنهایی برنمی آمد.

پرچمداری می‌خواست تا نفوذ کلام وی و محبوبیت الهی او، مردم تبریز را به مسجد بکشاند و آنان را مقابل رژیم سلطنتی شاه به حرکت درآورد.

خوشبختانه تبریز از وجود خمینی آذربایجان بهره مند بود. ایشان آیت الله قاضی طباطبایی از شاگردان مجاهد و برجسته حضرت امام خمینی بودند که همراه برخی علمای دیگر تبریز با صدور اعلامیه ای، از مردم دعوت کردند تا برای بزرگداشت شهدای قم در روز شنبه 29 بهمن ماه، با تعطیل کردن خیابان‌ها و بازار در مسجد قزلّی در خیابان فردوسی و در مدخل بازار تبریز گردهم آیند.

من هم برای ساعت حدود 9 صبح، خود را به جلوی مسجد حاجی میرزا یوسف آقا (قزلی) در ابتدای خیابان فردوسی رساندم. مأموران شهربانی رژیم شاه از ترس حضور گسترده مردم در مراسم بزرگداشت شهدای قم، درب‌های مسجد را بسته بودند و مقابل اصرار برخی روحانیون و جوانان برای باز کردن خان خدا به روی خلق خدا، اقدام به اهانت به مسجد و مردم کردند.

سرگرد حق شناس، رئیس کلانتری 6 بازار تبریز با اهانت و پرخاش، خطاب به مردم حاضر در جلوی مسجد، جمله‌ای با این مضمون گفت: چرا می‌خواهید وارد این طویله شوید؟! این سخن، آغاز واکنش خشم‌آلود مردم باغیرت حاضر در جلوی بازار بود. رئیس کلانتری در واکنش به عصبانیت مردم به ناگاه، با اسلحه کلت کمری خود به سوی آقای محمد تجلی یکی از دانشجویان دانشگاه که جلوی در مسجد ایستاده بود، شلیک کرد و او را به شهادت رساند.

بلافاصله پیکر این شهید مظلوم، در جلوی مسجد روی دستان مردم خشمگین و عصبانی قرار گرفت و ناگاه شرایط و اوضاع دگرگون شد. مردم که چنین جسارتی را خود از سوی عوامل رژیم دیکتاتوری دیدند، یاحسین گویان به خیابان‌های شهر سرازیر شدند.

در اولین لحظات شروع اعتراضات، یک موتورسیکلت و یک اتاقک پلیس و یک جیپ شهربانی جلوی بازار از سوی مردم خشمگین به آتش کشیده شد و تا سه چهار ساعت اکثر نیروهای شهربانی از جلوی مردم می‌گریختند و به کلانتری‌های خود فرار کردند. مردم در مسیر خود به هر آنچه مظهر حاکمیت و فرهنگ شاهنشاهی بود، حمله می‌کردند؛ ولی هیچ کس به اموال عمومی صدمه‌ای نمی‌زد، طوری که اسکناس‌های دست نخورده در بانک‌ها باقی می‌ماند. مردم در رفتار خود و در شعارهای خود نشان دادند که چه چیزهایی را نمی‌خواهند و چه آرمان‌هایی دارند و به دنبال چه چیزی هستند.

گرچه از ظهر به بعد علاوه بر ماموران ساواک و کلانتری‌ها، نیروهای ژاندارمری نیز وارد عمل شده و تعدادی از تانک‌های ارتش هم برای اولین بار وارد شهر شدند و بنا به دستور شاه در مقابل مردم قرار گرفتند ولی تا غروب آن روز، شهر عملا در اختیار مردم بود.

در مجموع در قیام مردم تبریز روز 29 بهمن 1356، چهارده نفر به شهادت رسیدند و بیش از یکصد نفر نیز زخمی شدند و نزدیک به یکهزار نفر هم بازداشت شدند و به زندان افتادند. این قیام عظیم، برگزاری مراسم چهلم‌های پی‌درپی را در ایران به یک سنت و روش موفق به منظور براندازی رژیم شاهنشاهی تبدیل کرد و راهگشای قیام‌های بعدی مردم در شهرهای یزد و جهرم و کرمان شد.

قیام 29 بهمن تبریز، حکایت از عمق نفوذ مذهب در بین مردم و ناراحتی عمیق آنها از سلطنت پهلوی داشت و به‌خوبی نشان داد که رژیم شاهنشاهی از کمترین پایگاه مردمی نیز، برخوردار نیست. این قیام موجب شد تا مردم آذربایجان در مسیر نهضت امام خمینی(ره) یک گام بلند برداشته و شوک عظیمی را به رژیم سلطنتی وابسته به آمریکا وارد کنند و ناقوس سقوط او را به صدا درآورند.

قیام گسترده مردم در 29 بهمن، نشان داد که روحانیت قدرت عظیمی است که می‌تواند به خاطر خداوند، مردم را برای انجام تکلیف الهی به خیابان‌ها بکشاند و این قیام که امام خمینی آن را قیام همگانی مردانه در مقابل ظلم و بیداد خواند، نشان داد که این، فقط حضور انبوه آحاد مردم است که می‌تواند عظیم‌ترین هیجانات و حماسه‌ها و نهضت‌ها را در خفقان‌آمیزترین شرایط، خلق کند و آن را تداوم بخشد.

حسین علایی