شقایق‌ها کی گل می‌دهند؟

حتما شما هم شنیده‌اید که ماده اولیه بسیاری از داروها بخصوص داروهای نارکوتیک (ضددرد) و ترک اعتیاد از مواد مخدر تولید می‌شود، یکی از گیاهانی که می‌توان با کشت آن، مورفین موردنیاز برای تولید این داروها را استخراج کرد شقایق اولیفراست که تنها شمار اندکی از کشورهای دنیا مجوز لازم برای کشت آن را دارند.

در کشور ما هم هر چند براساس ماده یک قانون مبارزه با موادمخدر، مصوب سال 1376 مجمع تشخیص مصلحت نظام، کشت خشخاش مطلقا ممنوع است، به استناد ماده 41 همان قانون که تولید هرگونه مواد ممنوع را برای مصارف پزشکی با مجوز وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از شمول ممنوعیت‌های مندرج در قانون مذکور مستثنا کرده است، کشت شقایق اولیفرا زیرنظر دولت کاملا قانونی است با این حال کشت این گیاه در کشورمان با وجود نیاز شدید به آن، هنوزبه مرحله انبوه نرسیده است.

چگونه محروم شدیم؟

از همان سال‌های آغازین پیروزی انقلاب اسلامی، در پی تاکید بنیانگذار جمهوری اسلامی بر مبارزه جدی با قاچاق مواد مخدر و درمان و بازتوانی معتادان در سراسر کشور آغاز شد اما کم‌تجربگی و گاه ناآگاهی برخی از مسوولان در این حوزه سبب شد تصمیم‌هایی نادرست نیز در این حوزه اجرایی شوند که از آن جمله می‌توان به توقف کشت شقایق اولیفرا اشاره کرد.

طه طاهری، جانشین دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر در گفتگو با جام‌جم درباره دلایل توقف این ماده می‌گوید: بی‌تدبیری و برخی از تعصبات در آن سال‌ها باعث شد این گیاه به منزله ماده مخدر تلقی شود و ازکشت آن ممانعت به عمل آید و با ادامه این روند، ایران از حق قانونی‌اش در این زمینه محروم شود.

با توقف کشت شقایق اولیفرا در آن سال‌ها، مجوز کشورمان در سازمان جهانی نظارت بر کشت قانونی مواد مخدر به منظور تولید مواد دارویی، به تعلیق درآمد و در پی آن ایران حدود 3 دهه ناچار شد میلیون‌ها دلار هزینه صرف خرید مواد اولیه دارویی کند که سال‌ها پیش آن را تولید می‌کرد. این مقام مسوول در اثبات این که شقایق اولیفرا مورد استفاده‌ای به عنوان ماده مخدر ندارد توضیح می‌دهد: شقایق اولیفرا صمغ ندارد و با تیغ زدن گرزش، ماده مخدری از آن به‌دست نمی‌آید و فقط در مراکز صنعتی می‌توان از آن استفاده کرد.

ما دوباره تصمیم گرفتیم اما...

از ابتدای دهه 80 بار دیگر لزوم کشت شقایق اولیفرا در محافل علمی و نشست‌های تخصصی متولیان مبارزه با مواد مخدر مطرح شد و سرانجام از سال 1384 ایران بار دیگر تصمیم گرفت کشت شقایق اولیفرا را آغاز کند، اما گذشت این سال‌های سبب شده بود مجوز ایران در سازمان ملل به دست فراموشی سپرده شود و بنابراین همکاری‌های جهانی با کشورمان در این زمینه به حداقل برسد، هر چند فراموشی تنها دلیل این تصمیم نبود و شواهد نشان می‌داد بی‌نیاز شدن ایران از واردات این محصول، خواسته برخی از کشورهای جهان نیست و همین امر سبب شد تلاش ایران برای کشت این گیاه تنها در سطحی آزمایشی و بسیار محدود از ابتدای سال جاری در برخی نقاط مرکزی ایران به سر انجام برسد.

ایران در خطر

اسماعیل احمدی‌مقدم، دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر پیش‌تر در گفتگو با «جام‌جم»، درخصوص مشکلات ایران برای پرورش دوباره شقایق اولیفرا گفته بود: پس از صدور مجوز کشت این گیاه از سوی ستاد مبارزه با مواد مخدر، قرار شد وزارت کشاورزی کار را در حد پژوهش آغاز کند، اما در گام اول دچار مشکل شد و نتوانست بذر تهیه کند، چراکه برای تهیه بذر نیازمند کمک کشور‌های تولید‌کننده این گیاه بودیم، اما همکاری لازم از سوی آنان صورت نگرفت.

به گفته احمدی‌مقدم مهم‌ترین دلیلی که باعث شده سیاستگذاران مبارزه با مواد مخدر بر تولید داخلی این ماده پافشاری کنند، وابستگی ایران به کشور افغانستان در تهیه مواد اولیه حاصل از این گیاه است که سال‌ها پیش، یعنی زمانی که طالبان امور سیاسی افغانستان را عهده‌دار شدند، به واسطه افزایش قیمت آن به اقتصاد ایران بشدت ضربه خورد و نمی‌توان از رخ ندادن دوباره چنین حادثه‌ای در آینده اطمینان داشت.

طه طاهری درباره وضعیت کنونی ایران می‌گوید: هنوز هم با همان مشکلات قبلی در کشت دوباره شقایق اولیفرا مواجهیم و حدود 2 سال است که در حال رایزنی با سازمان ملل، برای احیا کردن مجوزمان هستیم. جانشین دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدرتاکید می‌کند: شرایط آب و هوایی کشورمان، آن را به یکی از مناسب‌ترین مناطق برای کشت این گیاه تبدیل کرده است و در صورت احیای مجوز کشت آن، ایران می‌تواند به یکی از صادرکنندگان مهم فرآورده‌های این گیاه نیز تبدیل شود.

ایران نیازمندتر از دیگر کشورهای دنیا

سهل‌انگاری مجامع جهانی به احقاق حقوق ایران برای کشت دوباره شقایق اولیفرا در شرایطی صورت می‌گیرد که داروهای ضد درد ساخته شده از مورفین این گیاه به شدت مورد نیاز همه کشورهای دنیاست و بویژه در بروز بلایای طبیعی و جنگ، در صدر فهرست مواد مورد نیاز هر کشور قرار می‌گیرد، اما اهمیت این ماده برای ایران تنها از این لحاظ نیست، بلکه ارزش شقایق اولیفرا در تولید داروهای ترک اعتیاد برای کشورمان که براساس آمارهای رسمی یک میلیون و 200 هزار معتاد دارد و براساس گزارش‌های پیشین سازمان ملل بزرگترین مصرف‌کننده مواد مخدر در جهان است، باعث شده بیش از دیگر کشورهای دنیا، به آن نیاز داشته باشیم.

مریم یوشی‌زاده