کودکان عشق مطالعه

 اگر والدین کتاب بخوانند، احتمالا فرزندانشان نیز اهل خواندن می‌شوند و اگر والدین اهل مطالعه نباشند، احتمالا فرزندانشان نیز اهل مطالعه نخواهند شد و به نظر این بچه‌ها خواندن فعالیتی است که صرفا به مدرسه مربوط می‌شود. پس بسیار ساده است، اگر مایلید فرزندتان در مدرسه موفق باشد و به مطالعه عشق بورزد، اگر می‌خواهید فرزندتان را کتابخوان بار بیاورید، خودتان نیز باید مطالعه کنید.

در واقع برای علاقه‌مند کردن فرزند خود به مطالعه، فرزندتان نیاز دارد که ببیند شما به طور مرتب برای خواندن کتاب وقت می‌گذارید اگر شما وقت بگذارید و مطالعه کنید به طور غیرمستقیم به فرزندتان می‌گویید که خواندن مهم است، اما اگر او را پند و اندرز دهید و برایش موعظه کنید هرگز نمی‌توانید این پیام را به او منتقل کنید.

اصولا بچه‌ها بیشتر با هدف سرگرمی، کتاب می‌خوانند و گاهی از این که می‌توان به منظور کسب اطلاعات نیز مطالعه کرد، بی‌خبرند. اگرچه از کتاب‌های درسی خود در مدرسه اطلاعاتی به دست می‌آورند، اما اگر آنها را به حال خود بگذاریم مطالب علمی را انتخاب نمی‌کنند. بزرگسالان اغلب به منظور کسب اطلاعات مطالعه می‌کنند نه به این دلیل که دوست دارند بلکه چون این مطالب بخش عمده‌ای از کار روزانه آنها را تشکیل می‌دهد، شما به عنوان والدین می‌توانید نقش مهمی در علاقه‌مند ساختن فرزندانتان به مطالعه داشته باشید و برای این امر مهم راه‌های مختلفی وجود دارد. به عنوان مثال اگر اطلاعاتی را که از مطالعه خود به دست می‌آورید با فرزندانتان در میان بگذارید، می‌توانید آنها را برای خواندن به قصد کسب اطلاعات آماده کنید. با این کار شما به بچه‌ها می‌فهمانید که به آنچه می‌خوانید علاقه دارید و دوست دارید آنها نیز به آن علاقه‌مند شوند. حتی می‌توانید فرزندتان را تشویق کنید اطلاعاتی را که از خواندن به دست می‌آ‌ورد با شما در میان بگذارد. یکی از مهم‌ترین کارهایی که می‌توانید برای بچه‌ها انجام بدهید این است که با صدای بلند برایشان کتاب بخوانید. این کار را می‌توانید تا پیش‌دبستانی و حتی سال‌های بعد ادامه دهید. هنگامی که با صدای بلند برای بچه‌ها کتاب می‌خوانید، در واقع به بچه‌ها می‌‌فهمانید که برای کتاب ارزش و اهمیت قائلید و کتاب خواندن بخش مهمی از تعاملات خانوادگی شما را تشکیل می‌دهد.

بررسی‌ها نشان داده‌اند که بین ساختار خانوادگی و موفقیت کودک در خواندن، روابط دوجانبه‌ای وجود دارد که یکی از مهم‌ترین آنها در حیطه روابط با بزرگسالان است. بچه‌هایی که به خانواده‌های گسترده تعلق دارند و به طور مرتب به دیدن اعضای بزرگ‌تر فامیل می‌روند و با بزرگسالان به گردش و مسافرت می‌روند نسبت به بچه‌هایی که دسترسی کمتری به افراد بزرگسال دارند، در خواندن پیشرفته‌ترند. اگر والدین علاقه‌مندند که بچه‌هایی بار آورند که عاشق خواندن و مطالعه باشند، ایجاد ارتباط بین آنها و بزرگسالان دیگر مانند پدربزرگ و مادربزرگ می‌تواند کمی بار را از دوش آنها بردارد. البته در این مورد بچه‌های بزرگ‌تر نیز می‌توانند موثر باشند. هنگامی که روابط بین بچه‌ها در خانواده نسبتا صلح‌آمیز است، بچه‌های کوچک‌تر از صرف وقت با خواهران و برادران بزرگ‌تر خود سود می‌برند. طبق پژوهش‌های انجام شده صرف نظر از وضعیت اقتصادی اجتماعی بچه‌هایی که به خواندن علاقه‌مندند، چند خصوصیت مشترک دارند:

*‌ والدینشان از آنها انتظار تحصیلی بالایی دارند.

* والدین یا خواهر و برادر بزرگ‌ترشان در انجام تکالیف مدرسه به آنها کمک می‌کنند.

* والدین آنها با صدای بلند کتاب و دیگر مطالب را برایشان می‌خوانند.

* آنها در خانه کتاب دارند.

وقتی صحبت از مطالب خواندنی برای بچه‌ها می‌شود هرقدر بر اهمیت در دسترس بودن کتاب تاکید کنیم، باز هم کم است. سعی کنید کتاب‌ها را در دسترس بچه‌ها قرار دهید؛ چرا که بچه‌ها برای علاقه‌مند شدن به مطالعه باید بتوانند به کتاب دسترسی پیدا کنند، به آنها دست بزنند، آنها را ورق بزنند و بخوانند. اگر شما کتاب‌های جلد اعلاء را در قفسه‌های شیشه‌ای نگهداری کنید و آنها را از دور تحسین کنید، هیچ فایده‌ای به حال فرزندتان نخواهند داشت و به جای تشویق بچه‌ها به کتابخوانی، بچه‌ها را از این رفتار منصرف می‌کنید.

همیشه با خود کتاب داشته باشید

سعی کنید به هر جا که می‌روید همراه خود کتاب داشته باشید، چرا که اصولا بچه‌ها از انتظار کشیدن متنفرند. مثلا اگر مطب دندانپزشکی بیش از حد شلوغ باشد، حتی خوش‌خلق‌ترین بچه‌ها نیز رفتاری از خود نشان می‌دهند که والدین را به ستوه می‌آورد. تنها راه علاج این است که خود را با سرگرمی‌های گوناگون برای موقعیت‌های اضطراری مجهز کنید. پس هر جا که می‌روید اسباب‌بازی و کتاب را بخشی از اثاثیه خود قرار دهید و قبل از این‌که از خانه خارج شوید از فرزندتان بخواهید کتاب یا مجله مورد علاقه خود را بیاورد. از دیگر راه‌های مهم برای تشویق بچه‌ها به مطالعه این است که به عنوان پاداش به فرزندتان کتاب بدهید. بچه‌ها به خاطر گرفتن نمره‌های خوب در مدرسه مستحق پاداش و تشویقند پس بد نیست چیزهایی را به آنها بدهیم که می‌خواهیم برایش ارزش قائل شوند. وقتی از مطالب خواندنی به عنوان پاداش استفاده می‌کنید، این مفهوم را نزد بچه‌ها تقویت می‌کنید که کتاب، مجله و حتی مجلات مصور کودکان، فی‌نفسه باارزشند. از دیگر راه‌های علاقه‌مند کردن بچه‌ها به کتابخوانی این است که در خانواده «داستان‌های تجربه زبانی» خلق کنید. داستان تجربه زبانی، داستانی است که کودک براساس تجربه خود و به زبان خود بیان می‌کند. اصولا بچه‌هایی که تازه خواندن را می‌آموزند برای خواندن مطلبی درباره زندگی خود انگیزه زیادی دارند. به همین دلیل این دسته از داستان‌ها در سال‌های اولیه دبستان برای آموزش خواندن بسیار مفیدند. سعی کنید مراجعه به کتابخانه را جزو برنامه‌های خانوادگی خود قرار دهید. جین چال، کارشناس خواندن معتقد است که خواندن سه پیش نیاز دارد:

قابلیت دسترسی، قابلیت خواندن و علاقه. در واقع مراجعه مکرر به کتابخانه هر سه پیش نیاز را فراهم می‌کند. والدینی که رفتن به کتابخانه را جزو برنامه زندگی خود قرار می‌دهند به کودکان خود خدمت بزرگی می‌کنند. والدین می‌توانند فرزندان را یاری کنند تا در کتابخانه مطالبی را پیدا کنند که با سن و توانایی خواندنشان هماهنگی دارد و از این طریق خواندن را به صورت یک عادت مشترک خانوادگی در آورند. شاید بسیاری از خانواده‌ها قادر به خرید کتاب یا مجله دلخواه فرزندانشان نباشند، به این ترتیب مراجعه منظم به کتابخانه می‌تواند به آنها در این مورد کمک کند. همچنین والدین می‌توانند بچه‌‌ها را به نمایشگاه‌های کتاب ببرند و به‌ آنها اجازه بدهند در غرفه‌های مخصوص کودکان گردش و در فعالیت‌های جنبی بخش کودکان نیز شرکت کنند. بسیاری اوقات وقتی مردم درباره «سواد فرهنگی» صحبت می‌کنند منظورشان دانش ما از مجموعه فرهنگ است که مردم جامعه به صورت مشترک از آنها استفاده می‌کنند. داستان‌های پریان اروپایی بخشی از دانش مشترک بچه‌های آمریکایی را تشکیل می‌دهد. بچه‌ها باید کلیت داستان شازده کوچولو، زیبای خفته و بسیاری از داستان‌های دیگر را بدانند. برای این که فرزندتان از این داستان‌ها و فیلم‌ها بهترین استفاده را بکند، بهتر است کتاب را قبل از دیدن فیلم به فرزندتان بدهید. به این ترتیب بچه‌‌ها ابتدا فرصت می‌کنند شخصیت‌ها و حوادث را پیش خود تصور کنند و سپس آنها را با تصور فیلمساز مقایسه کنند. سعی کنید برای تابستان بچه‌ها یک برنامه مطالعه آزاد تنظیم کنید؛ چرا که مهارت خواندن در بچه‌هایی که در خانه مطالعه نمی‌کنند ممکن است در طول تابستان به اندازه یک سال تحصیلی یا بیشتر پسرفت کنند. خواندن هم مانند اغلب مهارت‌های دیگر است که اگر از آن استفاده نکنید آن را از دست می‌دهید. بچه‌هایی که در طول تابستان مطالعه می‌کنند در ابتدای هر سال تحصیلی بسیار جلوتر از پایان سال تحصیلی گذشته‌اند. پس اگر فرزندانتان اجتماعی و اهل رقابتند، شاید برنامه مطالعاتی کتابخانه همان چیزی باشد که بتواند خواندن آنها را در سراسر تعطیلات مدرسه تضمین کند.

اصلاح رفتار بچه‌ها در ارتباط با مطالعه

همیشه در ارتباط با علاقه‌مندی فرزندتان به مطالعه شما باید اطمینان حاصل کنید که فرزندتان برای خواندن آمادگی دارد. وقتی فرزند شما به کلاس اول می‌رود با بچه‌هایی همکلاس می‌شود که ممکن است حدود یک سال با هم اختلاف سن داشته باشند. تفاوت سنی در این مرحله یعنی رشدجسمی، عاطفی و ذهنی. البته سن تقویمی کودک نسبت به عواملی چون جنسیت، درک تصویری و شنیداری، سلامت جسمی، توانایی زبانی و علاقه به خواندن در آمادگی او برای مطالعه تاثیر کمتری دارد. معمولا دخترها زودتر از پسرها برای خواندن آمادگی پیدا می‌کنند. اما آمادگی بیشتر دخترها به این واقعیت ربط دارد که دخترها اغلب زودتر از پسرها زبان باز می‌کنند و هنگام ورود به دبستان از دایره لغات گسترده‌تری برخوردارند.

اطلاعات زمینه‌ای بچه‌ها، یعنی تجربیاتی که کودک با خود به مدرسه می‌آورد و در آمادگی‌ آنها برای خواندن عاملی کلیدی محسوب می‌شود. درک تصویری در بچه‌ها با سرعت متفاوتی رشد می‌کند. همچنین درک شنیداری در آمادگی برای خواندن به توانایی کودک برای تشخیص تفاوت صدای حروف یا تشخیص کلمات همصدا مربوط می‌شود. کودکانی که مهارت‌ آنها برای تشخیص تفاوت صداها به قدر کافی رشد نکرده، ممکن است نتوانند کلمات هم وزن را تشخیص بدهند یا صدای ب و پ را با هم اشتباه بگیرند. همچنین مشکلات جسمی مانند ضعف بینایی یا شنوایی و ضعف در مهارت‌های حرکتی می‌تواند بچه‌ها را از خواندن باز دارد.

گاهی ناتوانی در تمرکز به مشکلات جسمی مانند کم‌خونی،‌کمبود خواب و سوءتغذیه برمی‌گردد و نه مشکلات عاطفی. عامل موثر دیگر، درک درونی کودک از ساختار و دستور زبان است. اگر کودک بتواند درک درونی داشته باشد، مسلما آنچه را می‌خواند بهتر می‌فهمد.

در واقع تمایل کودک برای خواندن تابع 2 چیز است: اول، رشد عاطفی او و دوم، برخوردهایی که در خانه می‌بیند. اگر شما با صدای بلند برای کودکتان کتاب می‌‌خوانید و به او نشان داده‌اید که خواندن کار با ارزشی است، کودکتان با علاقه برای یادگیری به کلاس درس می‌رود.

در هر گروهی از بچه‌های کلاس اول هم بچه‌هایی پیدا می‌شوند که می‌توانند کمی بخوانند و هم بچه‌هایی هستند که با کمی تلاش برای کسب آمادگی خواندن را می‌آموزند و هم بچه‌هایی وجود دارند که تا یکی دو سال بعد هم آمادگی واقعی را به دست نخواهند آورد. در اینجا کار معلم سخت است و سخت‌تر از آن احساس ناکامی والدین است که فرزندانشان در گروه سوم قرار می‌گیرند. درحقیقت هر بچه‌ای با بچه‌های دیگر تفاوت دارد. تشخیص این تفاوت‌ها به شما کمک می‌کند با فرزندتان که با سرعت خاص خود برای خواندن آماده می‌شود، کنار بیاید. کارهایی هست که شما می‌توانید برای آماده کردن فرزندتان برای خواندن انجام دهید، اما به یاد داشته باشید که به زور نمی‌توان او را وادار به رشد کرد. اگر قبل از این که کودک آمادگی پیدا کند، او را وادار به خواندن کنید ممکن است توانایی خواندن داشته باشد، اما از خواندن لذتی نمی‌برد.

خواندن فعال را تشویق کنید

خوانندگان و شنوندگان فعال نسبت به خوانندگان و شنوندگان منفصل مطلب را بهتر می‌فهمند. شما نیز وقتی هوشیار هستید و سوال می‌کنید و درباره روایت شخص مقابل اظهارنظر می‌کنید، گفتگو را بهتر از حالتی که فقط سخنان گوینده را می‌شنوید، دنبال می‌کنید و به خاطر می‌آورید. در واقع یادگیری فعال یک مهارت است که بچه‌ها لزوما به صورت خود به خود به آن دست نمی‌یابند و باید این نوع یادگیری را به آنان بیاموزید، مثلا زمانی که داستانی را برای کودکتان می‌خوانید درباره شخصیت‌ها و وقایع داستان سوالاتی را از او بپرسید و نظر وی را درباره تصاویر، شخصیت‌پردازی و طرح داستان بپرسید.

از بچه‌ها بخواهید پس از شنیدن داستان، آن را دوباره تعریف کنند.

تعریف کردن یکی از مهارت‌های مهم تفکر انتقادی است. ممکن است ساده به نظر برسد، ولی واقعا پیچیده است. کودکی که می‌خواهد یک قصه را تعریف کند، باید اصول ترتیب، شخصیت‌پردازی، طرح و درونمایه را درک کند. بچه‌هایی که می‌توانند داستانی را به ترتیب از اول تا آخر و با حذف جزییات زاید، اما با حفظ مفاهیم اصلی تعریف کنند، از مهارتی مفید و کاربردی برخوردارند. اگر می‌خواهید به فرزندتان کمک کنید این مهارت را به دست آورد، او را تشویق کنید داستان‌های آشنای خود را از بر تعریف کند یا هنگام صرف غذا از فرزندتان بخواهید خلاصه یکی از کارهایی را که در مدرسه انجام داده، بازگو کند.

بچه‌ها را تشویق کنید با شخصیت‌ها همانندسازی کنند

تجربه نشان داده است که داستان‌هایی می‌توانند ما را عمیقا تحت تاثیر قرار دهند که بتوانیم با شخصیت‌های آنها ارتباط برقرار کنیم، چه داستان تخیلی باشد و چه واقعی. شخصیت‌های داستانی می‌توانند در ارائه الگوی رفتاری خوب برای بچه‌ها نقش موثری داشته باشند. همان طور که در قصه‌های سنتی نمونه‌های اخلاقی فراوان است و مثلا می‌توانید آنها را در حکایت‌های سعدی پیدا کنید.

پیاژه می‌گوید که توانایی کودک برای گذاشتن خود در جای دیگران، یکی از قدم‌های مهم رشد اوست. خواندن داستان‌های خوب که شخصیت‌های آنها خوب پرداخته شده‌اند، به بچه‌ها کمک می‌کند این قدم مهم را بردارند و به سوی بزرگسالی حرکت کنند. شما نیز می‌توانید با بچه‌های بزرگ‌تر درباره داستان‌های واقعی صحبت کنید. درباره مردم، رفتارها، احساسات آنها و این که آیا رفتارشان درست بود یا نه. بچه‌ها از این طریق نسبت به احساسات و اعمال دیگران آمادگی بیشتری پیدا می‌کنند و به این ترتیب در زندگی واقعی خود می‌توانند با دیگران نیز بهتر رابطه برقرار کنند.

نتیجه‌گیری

سعی کنید فضایی ساکت، راحت و روشن برای مطالعه فرزندتان فراهم آورید و زمان کافی را در اختیار او قرار دهید تا بتواند فارغ از کار خانه، گفتگو با اعضای خانواده و فعالیت‌های دیگر بدون مزاحمت به مطالعه بپردازد و در بطن کتاب فرو رود و با آن کاملا درگیر شود.

برای تماشا کردن تلویزیون، محدودیت تعیین کنید؛ چراکه وقتی فرزندتان مشغول تماشای تلویزیون است، کتاب نمی‌خواند. بد نیست این واقعیت را بدانیدکه 75 درصد از بچه‌هایی که خواندن آنها پایین‌تر از سطح متوسط است، قبل از رفتن به مدرسه تلویزیون تماشا می‌کردند.

با معلم فرزندتان همکاری کنید. روش درست این است که رابطه‌ای با معلم فرزندتان برقرار کنید تا بتوانید براحتی با او صحبت کنید. معلم باید بتواند بدون گرفتن موضع دفاعی از سوی شما درباره ضعف‌های فرزندتان صحبت کند و شما نیز باید بتوانید توصیه معلم را درباره مطالب خواندنی جویا شوید.

تفاوت‌های بین بچه‌ها را به رسمیت بشناسید، چراکه به رسمیت شناختن و احترام گذاشتن به این تفاوت‌ها می‌تواند شما و فرزندانتان را از ناراحتی‌های زیادی در امان دارند. برخی از والدین به سختی می‌توانند قبول کنند که رشد شخصیتی یکی از بچه‌ها سریع‌تر از رشد شخصیتی دیگری صورت می‌گیرد. حتی بچه‌هایی که در ظاهر هیچ مشکلی در یادگیری ندارند و دانشمندترین والدین دنیا را دارند، ممکن است کارهای دیگری را به خواندن ترجیح دهند.

اگر فرزندتان نمی‌تواند با موفقیت بخواند، طبیعی است که مضطرب می‌شوید؛ اما لازم است آرامش خود را حفظ کنید و به علل عدم موفقیت فرزندتان بیندیشید. سعی کنید به فرزندتان تکالیف اضافی ندهید، اگر نمره پایین گرفت، دعوا راه نیندازید و طوری رفتار نکنید که فرزندتان هرگز به خواندن عشق نورزد.

انتظارات بالایی داشته باشید. یکی از مهم‌ترین قدم‌هایی که می‌توانید بردارید، این است که به فرزندتان بفهمانید که از او انتظارات بزرگی دارید. طبق تحقیقی که انجام شده، بچه‌هایی که در خانواده‌های کم‌درآمد زندگی می‌کردند، اما در خواندن موفق بودند، والدینی داشتند که از آنها انتظار رفتن به دانشگاه را داشتند. در واقع طرز برخورد والدین با امور آموزشی و موفقیت‌های بچه‌ها، بسیار مهم‌تر از موقعیت اقتصادی اجتماعی خانواده آنهاست. هر چه می‌توانید به فرزندانتان بدهید. از نیازهای اساسی آنها یعنی غذا، لباس، سرپناه، عشق و باور به توانایی‌های آنها شروع کنید و این نعمت آخر، یعنی باور به توانایی‌های آنهاست که بچه‌ها را از وضعیت متوسط بالاتر می‌برد و به آنها کمک می‌کند که از موانعی چون محیط بد‌ آموزشی، امکانات ناکافی و محیط غیردوستانه عبور کنند و به عنوان دانش‌آموز و بزرگسالانی توانا، تمام استعدادهای بالقوه خود را شکوفا کنند.

معصومه اسدی