بیش حرکتی مفاصل

البته شاید خود شما نیز مفاصلی انعطاف‌پذیر دارید بنابراین اگر شما هم یکی از این افراد باشید حتما تا به حال چیزهای زیادی در مورد این وضعیت کشف کرده‌اید. ممکن است درد مفاصل یا در رفتگی مفاصل را تجربه کرده باشید. در ضمن اگر فرزند شما هم مانند شما انعطاف‌پذیری مفاصل دارد باید تاکنون با نقش ژنتیک در بعضی از انواع این حالت آشنا شده باشید. همانطور که بعضی از شما می‌دانید بیش حرکتی مفاصل وضعیتی است که باعث می‌شود فرد بتواند مفاصل خود را در دامنه بیشتری حرکت دهد. این حالت در صورتی که با تمرین کسب نشده باشد می‌تواند به صورت ارثی به فرزندان شما منتقل شود.

بیماری‌ای که با منعطف بودن بدن اشتباه گرفته می‌شود

بیش حرکتی مفاصل به حالتی گفته می‌شود که تعداد محدود یا همه مفاصل یک فرد، دامنه حرکت بیش از اندازه طبیعی داشته باشند. در صورتی که شما هم دچار این حالت هستید حتما از زمان کودکی به یاد داریـد کـه هـمـیـشـه مفاصل شما انعطاف‌پذیری بیشتری داشتند و می‌توانستند اندام‌های خود را در وضعیت‌های غیرعادی قرار دهید. به این وضعیت شلی یا سستی مفصل هم گفته می‌شود.

اغلب زن‌ها نسبت به مردهای هم‌سنشان انعطاف‌پذیرترند، همچنین بعضی از نژادها انعطاف‌پذیری بیشتری نسبت به سایرین دارند. به طور کلی با افزایش سن انعطاف‌پذیری ما کمتر و کمتر می‌شود اما همیشه استثناهایی وجود دارد و دیده شده است که بعضی افراد حتی تا سن 80 سالگی قادر بوده‌اند بدن خود را به اشکال مختلف تغییر دهند.

چرا دامنه حرکت مفاصل زیاد می‌شود

تاکنون 4 عامل برای این وضعیت شناخته شده است: شکل انتهای استخوان‌‌ها (جایی که در مفصل حرکت می‌کند)؛ رباط‌های ضعیف و یا کشیدگی رباط‌ها به علت مشکلات مربوط به کلاژن و سایر پروتئین‌ها ایجاد می‌شود (رباط‌‌ها باندهای فیبروز و محکمی هستند که مفاصل را در جای خود نگه می‌دارند)؛ تونوس یا همان کشیدگی طبیعی عضله که شل یا سفت نگه داشته شدن مفصل را تعیین می‌کند؛ و در نهایت احساس شما از حرکت مفاصل (این احساس به شما می‌گوید که مفصل شما در چه وضعیتی است و این‌که آیا بیش از اندازه تحت فشار است یا نه، نام دیگر آن حس عمقی است.)

این چهار عامل بر افراد مختلف به درجات متفاوت موثر است که در ادامه با جزئیات بیشتری توضیح داده خواهند شد.

بعضی از مفاصل به طور طبیعی دامنه حرکت زیادی دارند، مانند شانه و لگن. هردوی این مفاصل به صورت گوی و کاسه‌ای هستند. اگر بخش کاسه‌ای‌شکل مفصل شما به طور ارثی کم‌عمق‌تر باشد، دامنه حرکت شما در این مفصل افزایش خواهد یافت. اگر قسمت کاسه‌ای‌شکل مفصل لگن شما بیش از اندازه کم‌عمق باشد آن‌وقت مفصل شما براحتی از جای خود در می‌رود.

رباط‌‌ها از انواع مختلف رشته‌های پروتئینی ساخته می‌شوند. این پروتئین‌ها شامل الاستین‌ که باعث انعطاف‌پذیری می‌شود و کلاژن که استحکام رباط‌ را تامین می‌کند، می‌باشند. با افزایش سن تمایل رشته‌های کلاژن برای اتصال با یکدیگر بیشتر می‌شود و یکی از علت‌هایی که با افزایش سن مفاصل خشک‌تر می‌شوند همین است. این رشته‌ها توسط واکنش‌های بیوشیمیایی در بدن ساخته می‌شوند و اختلال در یکی از این واکنش‌ها می‌تواند روی رشته‌های پروتئینی اثر بگذارد و باعث ضعیف شدن آنها شده و یا باعث شود که به آسانی کشیده شوند.

در صورتی که بیش‌حرکتی مفاصل شما به علت تغییر در رشـتـه‌هـای کلاژن باشد، خصوصا در ناحیه زانو و شست دچار انعطاف‌پذیری می‌شود و در سیستم نمره‌دهی بیگتون نمره بالایی کسب می‌کنید. این پروتئین‌ها اثرات دیگری هم دارند. می‌دانیم که زن‌ها نسبت به مردان همسن خود انعطاف‌پذیری بیشتری دارند. این نشان می‌دهد که هورمون‌های جنسی زنانه بر پروتئین‌های کلاژن اثر می‌گذارد. زن‌ها به طور کلی کمی قبل از عادت ماهیانه انعطاف‌پذیری بیشتری احساس می‌کنند و این انعطاف‌پذیری در مراحل آخر بارداری بیشتر هم می‌شود. این حالت به خاطر تاثیر هورمونی است که ریلاکسین نام دارد. این هورمون به لگن اجازه اتساع بیشتری می‌دهد تا سر کودک به آسانی بتواند از آن عبور کند.

نژادهای مختلف در میزان حرکت مفاصل خود با هم متفاوتند که به علت اختلاف در ساختار کلاژن آنها با هم است. به عنوان مثال هندی‌ها دستان انعطاف‌پذیرتری نسبت به اروپایی‌ها دارند.

تونوس ماهیچه‌ای توسط سیستم عصبی کنترل می‌شود و بر دامنه حرکت مفاصل تاثیر می‌گذارد. بعضی از مردم از تکنیک‌های مختلفی برای افزایش تونوس ماهیچه و افزایش انعطاف‌پذیری خود استفاده مـی‌کـنـنـد، بـه عـنوان مثال یوگا موجب ریلکس شدن عضلات و انعطاف‌پذیرتر شدن مفاصل می‌شود. ژیمناست‌ها و ورزشکاران با تمرین می‌توانند دامنه حرکت برخی از مفاصل خود را افزایش دهند.

اگر برایتان مشکل است که وضعیت دقیق مفاصل خود را با چشم‌های بسته تشخیص دهید، ممکن است دچار بیش حرکتی مفاصل شوید.

بیش حرکتی چگونه خود را نشان می‌دهد؟

اگر به هر یک از علل فوق، بیش‌حرکتی مفاصل دارید پس می‌توانید هر یک از نشانه‌های زیر را داشته باشید. شایع‌ترین نشانه درد است. درد معمولا پس از کار شدید یا ورزش رخ می‌دهد. علت آن این است که وقتی مفاصل شل هستند ماهیچه‌ها باید بیشتر کار کنند و در نتیجه ماهیچه‌های اطراف مفصل بیش از اندازه کار می‌کنند. به نظر می‌رسد که درد از خود مفصل ناشی می‌شود ولی در واقع این درد مربوط به ماهیچه‌های اطراف مفصل است که بیش از ظرفیت واقعی خود فعالیت کرده‌اند. گاهی اوقات در داخل مفصلی که بیش‌حرکتی دارد مایع جمع می‌شود و باعث احساس سفتی مفصل می‌شود. این کار مکانیسم دفاعی بدن برای جلوگیری از آسیب بیشتر است. درد شما در طول روز بتدریج پیشرفت می‌کند و با استراحت در شب بهبود می‌یابد البته گاهی اوقات شب‌ها نیز درد ایجاد می‌شود.

در صورتی که علت بیش‌حرکتی مفاصل شما تغییرات پروتئین کلاژن باشد، آن وقت کلاژن سایر نواحی بدن شما نیز ضعیف خواهد بود. این خود موجب بروز فتق یا واریس می‌شود. همچنین ممکن است کف پای شما صاف باشد و این موجب پادرد با ایستادن طولانی می‌شود. کمردرد می‌تواند در صورتی که بستر ستون‌مهره‌هایتان شل شده باشد بروز کند. این مشکلات بدین معنی نیست که شما به بیماری مبتلا هستید، بلکه آنها فقط پیامدهای ناخوشایند مفاصلی است که بیش از مقدار طبیعی انعطاف‌پذیری دارند.

باید تاکید کنیم که فقط بعضی از افرادی که بیش‌حرکتی مفصل دارند دچار این نشانه‌ها می‌شوند به عللی که هنوز مشخص نشده است تعداد زیادی از افرادی که بیش‌حرکتی مفصل دارند هیچ‌مشکلی ندارند.

خطر آسیب به مفاصل جدی است

در صورتی که مفاصل انعطاف‌پذیر بیش از اندازه تحت کشش قرار گیرند احتمال آسیب دیدن آنها افزایش می‌یابد. گاهی اوقات این کار باعث در رفتن مفصل می‌شود. این حالت خصوصا در مفصل شانه شایع است و در صورت وقوع باید به پزشک مراجعه کنید تا آن را برای شما جا بیندازد. بعضی از افراد به مرور خودشان یاد می‌گیرند که چگونه مفاصل در رفته خود را با دستکاری جا بیندازند.

شما می‌توانید با انجام نرمش‌های مخصوصی ماهیچه‌های اطراف مفاصل را قوی کنید تا علایم شما بهبود یابند. برای نوع نرمش‌هایی که می‌توانید انجام دهید، بهتر است با یک فیزیوتراپ مشورت کنید. نکته‌ای که مهم است این است که باید این نرمش‌ها را به طور منظم انجام دهید و در آنها زیاده‌روی نکنید ودر صورت لزوم از وزنه‌های سبک استفاده کنید. در هنگام حرکت می‌توانید برای جلوگیری از در رفتن مفاصل از اسپیلنت‌های مخصوص استفاده کنید یا می‌توانید از باندهای کشی مخصوص در اطراف مفصل استفاده کنید تا آن را از در رفتگی محافظت کند.

درمان‌های مختلف بیش‌حرکتی مفاصل

در صورتی که استراحت و فیزیوتراپی در کنترل نشانه‌های شما موثر نبود، پزشکتان از داروهای ضددرد استفاده خواهد کرد. در صورتی که مفاصل شما دچار تورم می‌شوند استفاده از داروهای ضدالتهابی غـیـراسـتـروئـیـدی)NSAIDS( مـفـیـد خـواهـد بـود. شـمـا مـی‌تـوانید از ضددردهایی که به صورت افشانه یا پماد وجود دارند نیز استفاده کنید.

توجه کنید که باید سعی کنید تا جایی که می‌توانید از جراحی دوری کنید. زیرا مفاصل انعطاف‌پذیر همیشه به سرعت ترمیم نمی‌شوند. همچنین بعضی از افرادی که بیش حرکتی مفصل دارند به راحتی دچار خون‌مردگی می‌شوند و در هنگام عمل به خون بیشتری نیاز پیدا می‌کنند. هرچند اگر بدشانسی آوردید و دچار پارگی تاندون شدید مجبورید برای درمان به جراحی روی بیاورید. از اعمال جراحی چون برداشتن کشککی که بکرات دچار دررفتگی می‌شود یا پایدارسازی مفصلی که شل است با گیره باید اجتناب کرد، زیرا احتمال استئوآرتریت را بالا می‌برد. در حال حاضر تحقیقاتی در حال انجام است که بتوان با لیزر مفاصل را محکم‌تر نمود. به نظر می‌رسد که این روش در کوتاه‌مدت موجب پایداری مفصل می‌شود، اما اثرات و عوارض طولانی‌مدت آن هنوز شناخته نشده است. در حال حاضر این تکنیک فقط در مراکز خاصی انجام می‌شود.

از خطرات استئوآرتریت آگاه باشید

بیشتر پزشکان تصور می‌کنند بیش حرکتی مفاصل با استئوآرتریت زودرس مرتبط است. در یک مفصل طبیعی انتهای استخوان‌ها توسط یک لایه نرم و لغزنده به نام غضروف پوشیده می‌شود که به تعدیل فشار وارده به مفصل کمک می‌کند و به انتهای استخوان‌ها اجازه می‌دهد تا آزادانه در کنار هم حرکت کنند. استئوآرتریت موجب نازک و خشن شدن مفصل می‌شود که درد و سفتی مفصل را در پی دارد. اگر بیش حرکتی شما به علت سطوح استخوانی بدشکل یا حس عمقی غیرطبیعی مفصل است احتمال آن که دچار استئوآرتریت شوید بیشتر است.

بایدها و نبایدهای بیش حرکتی مفاصل

همان‌طور که قبلا توضیح داده شد بعضی از ورزش‌ها موجب بدتر شدن علایم شما خواهند شد. ورزش‌های کم برخورد برای شما مناسب‌ترند. برای مثال شما نباید اسکواش بازی کنید زیرا حرکت‌های پیچشی مفصل در آن زیاد است.

بچه‌ها نباید از فعالیت فیزیکی منع شوند. مهم این است که از کشیده شدن بیش از حد مفصل جلوگیری شود. شنا کردن مفید است زیرا وزن بدن توسط آب نگه داشته می‌شود؛ رکاب‌زنی نیز این‌گونه است. نرمش‌هایی که توسط فیزیوتراپ تجویز می‌شوند نیز مفیدند.

رژیم غذایی خاصی برای کمک به بیش حرکتی مفاصل توصیه نمی‌شود، اما هدف شما باید مصرف غذاهای سالم و متعادل باشد تا وزن خود را تحت کنترل داشته باشید.

تغییرات آب و هوایی (تغییرات دما و رطوبت)‌ روی نشانه‌های شما بی‌تاثیر است.

داشتن مفاصل انعطاف‌پذیر بی‌فایده هم نیست

بیش حرکتی مفاصل مزایای خاص خود را دارد. این گونه مفاصل می‌توانند در ورزش‌هایی چون ژیمناستیک و شیرجه مفید باشند. دوندگان دوی با مانع باید دامنه حرکت بالایی در مفصل لگن داشته باشند و شناگران، به‌خصوص آنهایی که شنای پروانه انجام می‌دهند نیازمند شانه‌هایی با دامنه حرکت بیشتر هستند.

انگشتان انعطاف‌پذیر برای نوازندگان کیبرد و ساز‌های زهی کارآمد است.

بسیاری از پیانیست‌ها و ویولونیست‌های مشهور از انعطاف‌پذیری خیره‌کننده‌ای در انگشتانشان برخوردارند.

همان‌طور که دیدید بیش حرکتی مفاصل علاوه بر مشکلاتی که می‌تواند برای شما پیش آورد مزایایی هم دارد. به یاد داشته باشید در صورتی که بیش حرکتی برای شما مشکل خاصی را پدید نیاورده است نیاز به اقدامات درمانی نمی‌باشد و فقط کافی است که احتیاطات لازم را رعایت کنید و با همکاری انعطاف‌پذیری بیش از حد مفصل خود دیگران را حیرت‌زده کنید!

منبع: www.arc.org.uk

سیستم نمره‌دهی بیگتون

روشی برای اندازه‌‌گیری بیش‌حرکتی مفاصل

تفاوت بین افراد مختلف، اندازه‌‌گیری بیش‌حرکتی مفاصل را دشوار می‌سازد. برای سال‌ها مشهورترین سیستمی که مورد استفاده قرار می‌گرفت، سیستمی بود که توسط کارتر و ویلکینسون طراحی و توسط پروفسور پیتر بیگتون تکمیل شده بود. این سیستم اغلب با عنوان سیستم نمره‌دهی بیگتون شناخته می‌‌شود و هنوز هم از آن استفاده می‌شود.

در این روش فرد 5 حرکت مختلف را انجام می‌دهد که 4 تا از این حرکات در هر دوسمت بدن انجام می‌گیرد و به ازای هر یک از حرکاتی که می‌‌تواند انجام دهد یک امتیاز دریافت می‌کند. بدین ترتیب حداکثر امتیاز 9 خواهد بود. امتیاز بیشتر افراد کمتر از 2 می‌باشد و فقط حدود 3 یا 4 نفر از هر 1000 فرد سالم امتیاز 4 یا بالاتر می‌گیرند. اگر امتیاز 4 یا بالاتر کسب کردید و در عین حال برای مدت بیش از 3 ماه در 4 مفصل یا بیشتر درد داشتید، احتمال این‌که بیش حرکتی داشته باشید زیاد است اما هنوز باید با پزشک مشورت کنید تا مطمئن شوید علت نشانه‌های مفصلی شما بیش حرکتی است و چیز دیگری دلیل درد مفاصل نیست.

با وجود این‌که امتیازدهی بیگتون روش مناسبی است، پزشکان فاکتورهای دیگری را نیز برای قطعی کردن تشخیص بیش‌حرکتی مفاصل مد نظر قرار می‌دهند. معیار بریگتون 1998 موارد دیگری را نیز مد نظر قرار داده است. مانند این مساله که بعضی از مردم دارای بیش‌حرکتی مفاصل در کمتر از 4 مفصل هستند و این‌که بیش‌حرکتی می‌تواند جدای از مفاصل، سایر قسمت‌های بدن را نیز تحت‌تاثیر قرار دهد. پزشکان برای قطعی کردن مفاصل به جدولی مراجعه می‌کنند که حاوی دو دسته معیار حداقلی و حداکثری (ماژور و مینور) است. در صورتی تشخیص بیش‌حرکتی مفاصل برای پزشک قطعی می‌شود که هریک از موارد زیر وجود داشته باشند:

دو معیار ماژور، یا یک معیار ماژور به همراه دو معیار مینور، 4 معیار مینور و یا دو معیار مینور به همراه ابتلای قطعی یکی از بستگان درجه اول (والدین، فرزند، برادر یا خواهر) به بیش‌حرکتی مفاصل.

دکتر امیر شیروانی