گیلعاد؛ نقبی به تاریخ

در این اثر، با داستانی مواجهیم که ریشه مستند دارد. حضور و نظارت کارشناسان تاریخ معاصر در شکل‌دهی به وقایع و جنبه‌های مفهومی روایت، نیز تاکید و نشانه دیگری بر این رویکرد است. غالبا در این باره که الگوی مطلوب‌ ترکیب واقعیت و تخیل در این گونه تولیدات چگونه می‌تواند باشد، بین صاحب‌نظران اختلاف است. بررسی این مقوله اگرچه نیاز به دیدن بیشتر دارد، اما با این وجود باید سریال را از نظر موضوع واجد ارزش و ضرورت‌هایی دانست که جامعه امروز ما به آن احتیاج دارد.

آنچه به سوژه این اثر جایگاه و صولت بیشتری می‌دهد، نقش‌گذاری بسیار آن در معادلات سیاسی منطقه و جهان و همچنین جریان‌های دینی است.

می‌‌دانیم اسرائیل از همان شروع حیات سیاسی‌اش، در قالب نظامی سیاسی و کشوری مستقل که از طریق اشغالگری صورت گرفت، همواره محل مناقشه سازمان‌های بین‌المللی در کشورهای آمریکا، اروپا، آسیا و بویژه خاورمیانه بوده است. این وضعیت در دوران کنونی و پس از پیروزی انقلاب و استقرار نظام جمهوری اسلامی، در ایران به علت مخالفت کشورمان با اشغالگران صهیونیست، شدت و هیات دیگری یافت.

پیوستگی و ارتباط سیاست خارجی میهن‌مان با سرنوشت فلسطین و مشکل اسرائیل در سطحی است که ما هرگونه موضعگیری در این رابطه مایه ایجاد جریان و تنش‌های گوناگونی می‌گردد.

در چنین فضایی، هر تجربه‌ای که بتواند نقاب از چهره صهیونیست‌های اشغالگر زیاده‌خواه بردارد و ذات غیرانسانی فکری و خصایل سیاسی و آرمانی آمیخته با نژادپرستی و خودپرستی آنها را بنمایاند، می‌تواند تلاش روشنگرانه‌ای باشد برای بیان چرایی، رویکرد مخالفت‌گرایانه کشورمان در برابر نقشه‌ها و مواضع اسرائیل. «گیلعاد» از جهت موضوع،‌نسبت به آثار مشابه دیگر درباره رژیم برآمده از اشغال کشوری دیگر، مزیت دیگری دارد. اگر در آن آثار مظلومیت فلسطینی‌ها و ددمنشی‌های صهیونیست‌ها و مقابله این دو را در خطه‌ای دیگر نظاره‌گریم، در این نمایش مقطعی از چگونگی ارتباط و تعامل این رژیم را با کشورمان در دوران معاصر می‌بینیم. این کوشش از منظری دیگر، می‌تواند به عنوان نمادی محسوب گردد که نشان می‌دهد، در صورت ادامه سلطه و بسط اسرائیل، در دیگر کشورهای منطقه و مسلمان، با چه زیان و بحران‌هایی از نظر فرهنگی و اقتصادی و سیاسی، مواجه می‌گردیم. این رویکرد محتوایی، افزون بر آن نکات، وابستگی کشورمان را در دوران حاکمیت محمدرضا پهلوی، خواهد نمایاند و ما از ورای وقایع آن دوران، درخواهیم یافت که چگونه عرصه کشورمان جولانگاه بیگانگان حتی از کشوری همچون اسرائیل با آن ریشه و زمینه، بوده است.

شیوه‌هایی که شخصیت اصلی یهودی، برای اهداف خود به کار می‌گیرد، همان روش‌های منافقانه و «جبارگرانه» از سوی بدکاران و سیاه‌دلان است که درطول تاریخ به کار گرفته می‌شد. اعتمادسازی و سپس با اتخاذ تمهیداتی کوشش برای چنگ‌انداختن به اهرم‌های اقتصادی یا سیاسی کشوری دیگر همانی است که همفکران و همگامان او در قالب احزاب و گروه و سازمان‌های ترور و سرکوب به هنگام هجوم آغازین به سرزمین فلسطین انجام می‌دادند.

همگام با تلاش استعماری آن شخصیت، مقاومت‌هایی دیده می‌شوند که سازمان یافته نیستند. این وضعیت از نظر مفهومی و همچنین دراماتیکی، زمینه‌های جذابی را می‌توانند بیافرینند. با آن که به روشنی می‌توان یافت موضوع اصلی بیشتر سیاسی است، اما در کنار آن شکل دادن به ماجرایی خانوادگی آمیخته با رگه‌هایی از طنز بیانگر تلاش نویسنده متن، برای طرح غیرمستقیم‌تر اولویت‌های موضوعی و محتوایی، در این حیطه است.

تقابل و تضادهای دخترعمو و پسرعمو و علا‌قه ای که در پسرعمو، نسبت به دخترعمو دیده می‌شود با رفتارهای برگرفته از ادبیات لمپن و کوچه و بازاری در سکانس‌های گوناگون را باید این گونه و از همین پنجره دید.

موضوع فرعی با آن که نسبت به موضوع اصلی بکر به نظر نمی‌آید، اما زمینه‌ای است تا مخاطب عام‌تر را نسبت به درونمایه اصلی‌تر پیوند دهد و از این طریق به آگاهی او در زمینه‌های سیاسی و منطقه‌‌ای بویژه پیرامون اسرائیل عمق دهد. برای این که درباره نحوه پرداخت محتوایی موضوع یا میزان به روز بودن پیام یا عناصر فیلمنامه داوری کنیم باید به انتظار مجال بیشتری بود.

در چند قسمت پخش شده اثر، از نظر دیگر جنبه‌ها نظیر کارگردانی و بازی‌ها و تصویر، اگرچه برجستگی‌ خاصی دیده نمی‌شود، اما در مجموع صورت شکیل، ریتم مطلوب و موقعیتی قابل قبول را داراست.

اثرگذاری عمیق‌تر چنین آثاری آن هنگام خواهد بود که همراه با زیبایی و جلوه‌های هنری، مضمونی مستند با محوریت توصیف، تحلیل و اعلام موضع پیرامون موضوع داشته باشد.

محمدرضا کریمی