هشدار! بازگشت قاتل خاموش

درحالی‌که با آغاز فصل پاییز و مهرماه، مردم انتظار ورود هوای سرد و آغاز بارش‌ها را داشتند.اما در عین ناباوری هوا نه‌تنها گرم بود بلکه گاهی برخی اقدام به روشن‌کردن لوازم سرمایشی می‌کردند. با نزدیک‌شدن به ماه آبان، روزها هنوز گرم بود، ولی شب‌ها خنکی هوا حس می‌شد؛ آن‌قدر هم سرد نبود که روشن‌کردن بخاری و شومینه، جان کسی را بامسمومیت گازCOبگیرد.هرچند بر اساس آمار سازمان اورژانس کشور، موارد مسمومیت با مونوکسیدکربن در نخستین ماه پاییز امسال، افزایشی نگران‌کننده را نسبت به سال گذشته نشان می‌دهد.

۱۱ قربانی در مهر‌ماه 
در مهرماه ۱۴۰۴، با وجود این‌که هوا هنوز خیلی سرد نشده بود، شمار مسمومین به ۲۲۱ نفر رسید. از این تعداد، ۱۶۹نفر به بیمارستان‌ها منتقل شدند، ۴۱ نفر درمحل حادثه تحت درمان قرارگرفتندومتأسفانه ۱۱نفر نیز جان‌باختند. این درحالی‌است که آمار مشابه در مهرماه سال گذشته (۱۴۰۳)، از ۱۶ مورد مسمومیت حکایت داشت که طی آن ۱۳۷نفر به مراکز درمانی اعزام شدند، ۲۴ نفر در محل تحت درمان قرار گرفتند وسه نفر هم فوت کردند. این مقایسه نشان می‌دهد که رعایت نکات ایمنی برای پیشگیری از مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن، حتی در روزهای گرم‌تر ابتدای پاییز نیز امری ضروری است. با شروع آبان‌ماه اما شرایط تغییر کرد و با سردترشدن هوا در برخی شهرهای سردسیر کشور، گزارش‌های ناشی از مرگ‌ومیر با گاز مونوکسیدکربن کم‌کم به خبرها راه‌یافت. در آبان‌ماه و در سقز استان کردستان، دو شهروند براثر تنفس گاز مونوکسید کربن مسموم شدند. یکی از آنها پیش از رسیدن کارشناسان دچار ایست‌قلبی شد و با وجود تلاش‌های تیم اورژانس، جان خود را از دست داد. فرد دوم نیز پس از دریافت اقدامات اولیه درمانی در محل به بیمارستان منتقل شد و نجات پیدا کرد. قاتل خاموش در بومهن شهرستان پردیس هم قربانی گرفت. در این حادثه، یک مرد ۱۹‌ساله و یک زن ۲۵‌ساله براثر مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن جان خود را از دست دادند. ۱۷آبان‌ماه هم یک کارگر نگهبان شاغل در یک کارخانه تولیدکننده قیر طبیعی در شهرک صنعتی علویجه اصفهان هم جان خود را از دست داد. گویا این کارگر که در یک اتاقک نگهبانی دربسته در یکی از کارخانه‌های تولیدکننده قیر طبیعی شهرک صنعتی علویچه (خیابان صنعت ۹) مشغول استراحت بود که براثر تنفس گاز مونوکسید کربن جان خود را از دست داد. با شروع آذرماه که هوا دیگر سرد شده بود، شدت مرگ‌ومیرها با گاز مونوکسیدکربن هم افزایش پیدا کرد. در ادامه آذرماه، گاز مونوکسیدکربن به جان ۳ عضو از یک خانواده چهار نفره افتاد.ساعت ۲۰ گزارش مسمومیت شدید این خانواده به اورژانس شهرستان الیگودرز اعلام شد و کارشناسان به‌سرعت به محل اعزام شدند. متأسفانه مادر، پدر و نوزاد پنج‌ماهه خانواده براثر شدت مسمومیت با گاز مونوکسید کربن در دم جان‌باختند، اما کودک دیگر خانواده که او نیز دچار مسمومیت شده بود، به بیمارستان انتقال پیدا کرد. ششم آذرماه، سه نفر براثر مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن در شهر سمیع‌آباد شهرستان تربت‌جام جان‌باختند. اگرچه به‌سرعت دو دستگاه آمبولانس از شهر سمیع‌آباد و تربت‌جام به محل حادثه اعزام شدند، اما قربانیان که هرسه زن بودند، با وجود انجام اقدامات درمانی لازم در صحنه حادثه جان خود را از دست دادند.هشتم آذرماه نیز مرکز پیام اورژانس ۱۱۵ گزارشی مبنی بر وقوع مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن در محدوده خیابان جمهوری یاسوج، باغ تفریحی دریافت کرد. نزدیک‌ترین پایگاه امدادی به محل اعزام شد اما فرد حادثه‌دیده قبل از رسیدن تکنیسین‌های اورژانس فوت کرد. براساس اعلام سرپرست اورژانس ۱۱۵ استان کهگیلویه و بویراحمد، این حادثه دومین مورد فوت ناشی از مسمومیت منوکسیدکربن در روزهای اخیر در این استان است.

روند افزایشی تلفات 
براساس اعلام سازمان پزشکی قانونی، در شش ماهه اول امسال ۲۷۴نفر بر اثر مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن در کشور جان خود را از دست دادند که از این تعداد ۱۹۵نفر مرد و ۷۹نفر زن بودند. افزایش ۱۶.۶درصدی تلفات گازگرفتگی در نیمه اول سال‌جاری در حالی رخ داده که اغلب مرگ‌های با گاز مونوکسیدکربن در نیمه دوم سال و بیشتر از آذرماه به بعد که در اغلب نقاط کشور شاهد سردتر شدن هوا و افزایش استفاده از وسایل گرمایشی هستیم، رخ می‌دهد.  درسال۱۴۰۳، از کل تلفات ۸۵۷نفره مسمومیت با این گاز، ۴۹۷نفر در چهار ماه پایانی سال جان باختند که ۵۸درصد از تلفات یک‌سال را دربرمی‌گیرد. در این سال بیشترین تلفات در بهمن با ۱۳۶فوتی ثبت شده است. این روند در آمار تلفات مسمومیت با گاز سال‌های دیگر نیز تکرار شده و همواره با رشد قابل توجه تلفات در نیمه دوم هر سال مواجه بوده‌ایم. براساس آمارهای چهار سال اخیر، در سال ۱۴۰۰ از ۸۳۹مرگ ثبت شده بر اثر گازگرفتگی، ۶۵۶مورد (۷۸درصد) مربوط به نیمه دوم سال است. در سال ۱۴۰۱ نیز ۶۸۹مورد (۷۵.۵درصد) از ۹۱۳مرگ بر اثر مسمومیت با گاز مربوط به نیمه دوم سال بوده است. همچنین آمار تلفات مسمومیت با گاز در نیمه دوم سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ به ترتیب ۵۲۰نفر از ۷۹۶مورد مرگ (۶۵.۳درصد) و۶۲۲نفر از ۸۵۷فوتی (۷۲.۶درصد)مسمومیت با گاز در کل سال بوده است. براساس اعلام سازمان اورژانس کشور، از نظر جغرافیایی بیشترین تعداد مسمومیت‌ها مربوط به استان‌های آذربایجان غربی با ۳۹نفر، کردستان ۲۵نفر و آذربایجان شرقی با ۱۸نفر بوده است.  

الزام استفاده از بخاری‌های استاندارد   
برخی از مردم استفاده از بخاری استاندارد را جدی نمی‌گیرند و به محض سرد شدن هوا، بخاری‌ها را از انباری خارج کرده و روشن می‌کنند بی‌خبر ازاین‌که ممکن است بخاری‌شان بامشکلات ساختاری مواجه بوده وخطرناک باشد.جلال ملکی سخنگوی سازمان آتش‌نشانی تهران با تاکید بر این‌که مردم باید از بخاری‌های استاندارد استفاده کنند، گفت:‌ حتما مسیری را برای ورود هوا به داخل محیط به‌ویژه در منازل کوچک باز گذاشته و هرگز تمام راه‌های ورود هوا را مسدود نکنند چراکه باز گذاشتن مقداری از پنجره نزدیک به وسایل گرمایشی کفایت می‌کند.بی‌احتیاطی و ناآگاهی در راه‌اندازی وسایل گرمایشی موجب می‌شود این وسایل به‌درستی کار نکنند و عدم کارکرد صحیح آنها بسیار خطرساز است. بنابراین این وسایل حتما باید از سوی افراد متخصص نصب شود.سخنگوی سازمان آتش‌نشانی پایتخت با بیان این‌که بخاری‌های گازی، نفتی، شومینه، پکیج، آبگرمکن و موتورخانه می‌توانند منجر به تولید گاز مونوکسیدکربن و گازگرفتگی شوند، افزود: بخاری‌ای که به مدت طولانی در محیط بسته روشن بماند نیز می‌تواند باعث تولید این گاز کشنده شود. این گاز به‌دلیل کاهش اکسیژن در محیط به‌وجود می‌آید. پس اگر یک وسیله شعله‌دار در محیطی وجود داشته باشد و راه مناسبی برای ورود هوا نباشد به‌زودی در آن محل گاز مونوکسیدکربن تولید و منتشر می‌شود. اگر شهروندان از وسایلی که دارای شعله‌ هستند استفاده می‌کنند باید به این مورد توجه داشته باشند که حتما یک راه برای گردش هوا در نظر بگیرند. همچنین شهروندان می‌توانند از هشداردهنده‌های مونوکسیدکربن استفاده کنند تا در صورت افزایش تجمع این گاز سمی در محل، دستگاه دتکتور در این باره هشدار دهد.   ملکی با بیان این‌که نقص در سیستم دودکش یکی از عوامل مسمومیت با مونوکسیدکربن است، اظهار داشت: دودکش عایق که داخل دیوار است حتما باید تا قسمت بالایی ساختمان رفته باشد. همچنین حتما باید در انتهای لوله کلاهک H نصب شود. این کلاهک از ورود شاخ و برگ درختان به داخل لوله جلوگیری می‌کند و علاوه‌ بر آن موجب خروج هر چه بهتر آلاینده‌ها می‌شود.مریم اخگری، رئیس مرکز کنترل کیفی آزمایشگاه‌های سازمان پزشکی قانونی نیز در‌خصوص راه‌های پیشگیری از مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن اظهار کرد: بهترین راهکار برای پیشگیری از بروز مسمومیت با این گاز، وجود جریان هوای کافی در محیط است. اگر در محیطی از وسیله گرمایشی استفاده می‌کنیم، حتما باید جریان هوای کافی در آن فضا وجود داشته باشد. جریان هوای کافی، علاوه بر اینکه باعث خروج گازهای سمی از محیط می‌شود، به احتراق کامل سوخت‌های فسیلی نیز کمک می‌کند. روشن‌کردن گاز پیک‌نیکی و منقل در وسایل نقلیه سنگین یا در ساختمان‌های نیمه‌کاره و استفاده از بخاری‌های بدون دودکش که فاقد سنسور حساس به گاز مونوکسید کربن هستند، به‌ویژه در فضاهای کوچک فاقد تهویه مناسب، از جمله مواردی است که می‌تواند منجر به بروز مسمومیت با این گاز کشنده شود. رئیس مرکز کنترل کیفی آزمایشگاه‌های سازمان پزشکی قانونی، استفاده از وسایل گرمایشی استاندارد،کنترل و رفع انسداد منافذ مسیر دودکش قبل از راه‌اندازی بخاری، شومینه و سایر وسایل گرمایشی را بهترین راه پیشگیری از بروز مسمومیت با گاز مونوکسید کربن دانست. دقت و توجه به داغ‌بودن دودکش روشی برای آزمایش کارکرد مناسب بخاری است. اگر لوله دودکش سرد است، به‌دلیل عدم تخلیه محصولات احتراق و گازهای سمی از دودکش است که در این‌صورت بایستی ضمن رفع نقص، به‌طور موقت با بازکردن قسمتی از در یا پنجره، به تهویه هوا و خروج گازهای سمی از محیط کمک کنید. در صورت استفاده از وسایل گرمایشی مانند بخاری و شومینه، نباید همه روزنه‌های جریان هوا در منزل و به‌ویژه اتاق خواب مسدود شود؛ همچنین از نصب آبگرمکن در حمام و روشن‌کردن شعله‌های اجاق‌گاز در آشپزخانه برای گرم نگه‌داشتن محیط داخل خانه، به‌طور جدی خودداری شود.

علائم مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن
به مونوکسیدکربن لقب «قاتل خاموش» داده‌اند، زیرا هم بی‌بو است،هم بی‌رنگ وهم بی‌طعم. این گازمحصول سوختن ناقص گاز، نفت، بنزین یا چوب است و زمانی که وسیله گرمایشی یا موتور وسیله‌ای در محیط بسته روشن باشد، احتمال تولید این گاز بالا می‌رود. در فصول سرد سال، برخی برای فرار از سرما یا گرم‌کردن خودرو، اقدام به روشن‌کردن خودروی شخصی و نشستن در آن کرده، یا حتی برخی رانندگان بین‌شهری، پیک‌نیک یا ذغال در داخل اتاق خودرو روشن می‌کنند، غافل از اینکه در همان لحظاتی که مشغول لذت‌بردن از گرمای داخل خودرو هستند، گاز قاتل آرام و بی‌صدا شروع به انتشار در فضای محدود داخل اتاق خودرو کرده و به‌آرامی جان فرد را می‌گیرد. چه‌کنیم تا دچار گازگرفتگی نشویم؟ به‌گفته ابوالفضل ماهرخ، رئیس روابط عمومی سازمان اورژانس، در‌صورت احساس سردرد، سرگیجه، تهوع، خواب‌آلودگی یا بی‌حالی در فضای بسته، به‌سرعت محیط را ترک کرده و به هوای آزاد بروید؛ اگر امکان دارد، پیش از خروج، درها و پنجره‌ها را باز کنید تا تهویه انجام شود، البته بدون آنکه خود را در معرض خطر قرار دهید تماس سریع با شماره ۱۱۵ و اطلاع‌رسانی دقیق در مورد جزئیات مربوط به علائم، محل حادثه و تعداد مصدومان اهمیت بالایی دارد؛ کارشناسان اورژانس راهنمایی‌های لازم را تا رسیدن نیروهای امدادی ارائه می‌کنند. شهروندان نباید در فضای آلوده به‌دنبال منبع نشت گاز بگردند و از روشن‌کردن وسایل گرمایشی مشکوک خودداری کنند. اگر فردی بی‌هوش شد، باید او را به فضایی باز منتقل کنید، لباس‌های تنگ او را باز کرده و در‌صورتی که آموزش‌دیده‌‌اید، تنفس مصنوعی را آغاز کنید. از خوابیدن در مکان‌های بسته با بخاری یا وسایل گرمایشی بدون دودکش جدا خودداری کنید و علائم اولیه مانند سردرد و خواب‌آلودگی را جدی بگیرید. از یک سرویس‌کار حرفه‌ای بخواهید بخاری، آبگرمکن و دودکش‌ها را پیش از شروع فصل سرما بررسی کند. موارد زیر باید بررسی شود: استفاده از دودکش استاندارد (زیرا دودکش باید کاملا عمودی بوده و خروجی آن حداقل یک متر بالاتر از سطح پشت‌بام باشد.) کلاهک H نصب شود؛ شعله‌ها تست شود (یعنی شعله بخاری باید آبی باشد؛ شعله زرد یا نارنجی، نشانه سوختن ناقص و خطرناک و رویارویی با مرگ است.)