مُسکن‌های خائن!

این مسأله حدود یک‌بیست‌وپنجم از کل مراجعات به پزشکان عمومی را تشکیل می‌دهد. بیشتر سردردها خوش‌خیم هستند و نشانه بیماری خطرناکی محسوب نمی‌شوند. هرچند بسیاری از بیماران نگران تومور مغزی هستند اما در واقعیت کمتر از یک درصد سردردها به تومور مربوط می‌شود.از آنجا که دلایل سردرد بسیار متنوع‌اند، تشخیص علت واقعی نیازمند دقت بالاست. پزشکان عمومی معمولا با گرفتن شرح‌حال دقیق و معاینه کامل شروع می‌کنند و در صورت نیاز، بیمار را به متخصص ارجاع می‌دهند. چالش اصلی این است که باید تشخیص دهند آیا سردرد نشانه بیماری جدی است یا نوعی سردرد خوش‌خیم. البته حتی سردردهای خوش‌خیم هم می‌توانند زندگی روزمره را مختل کنند و نیاز به درمان مناسب دارند. 
 
سردرهای متفاوت‌؛ درمان‌های مجزا
درمان سردردها بسته به نوع آنها متفاوت است. برای مثال، میگرن ممکن است با داروهای ضد تهوع یا مسدودکننده‌های بتا درمان شود، در حالی که سردردهای ناشی از اضطراب یا افسردگی معمولا با حمایت روانی و درمان‌های مربوط به سلامت روان بهبود می‌یابند. تغییر سبک زندگی، از جمله اصلاح رژیم غذایی و انجام ورزش منظم، در مدیریت بسیاری از انواع سردردهای مزمن مؤثر است.با این حال، پزشکان گاهی با نوعی سردرد مداوم مواجه می‌شوند که الگوی خاصی دارد: بیمارانی که سردردهایشان پس از مصرف مکرر و طولانی‌مدت مسکن‌ها (سه ماه یا بیشتر) شروع شده یا بدتر شده است. این مشکل می‌تواند در افرادی رخ دهد که از قبل دچار میگرن، سردرد تنشی یا حتی دردهای مزمن دیگری مانند کمردرد یا درد مفاصل بوده‌اند. آنها ممکن است چند نوع دارو را همزمان مصرف کنند و به تدریج در چرخه‌ای گرفتار شوند که ظاهرا بی‌منطق است: دارویی که برای تسکین درد استفاده می‌شود، خود باعث تداوم آن می‌شود. 
 
تناقض‌های داروهای ضددرد
تشخیص محتمل در چنین مواردی، سردرد ناشی از مصرف بیش از حد دارو است. تخمین زده می‌شود حدود ۱ تا ۲ درصد مردم دچار این نوع سردرد باشند و این مشکل در زنان سه تا چهار برابر شایع‌تر از مردان است.جالب این‌که مقصر اصلی معمولا خود داروهای ضد درد هستند. برای مثال، داروهای حاوی کدئین (از خانواده مواد افیونی) که برای تسکین درد متوسط پس از جراحی یا آسیب به کار می‌روند، عوارض جانبی زیادی دارند: یبوست، خواب‌آلودگی، تهوع، توهم و البته سردرد.اما تنها داروهای قوی مانند کدئین نیستند که باعث سردرد می‌شوند. حتی مسکن‌های رایج و بدون نسخه مانند پاراستامول (استامینوفن) و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مثل ایبوپروفن نیز می‌توانند در این وضعیت نقش داشته باشند. برخی از داروها هم ترکیبی از پاراستامول و مواد افیونی هستند، مانند کوکودامول.پاراستامول در دوزهای توصیه‌شده دارویی نسبتا ایمن و مؤثر است، به همین دلیل استفاده از آن گسترده و دسترسی به آن آسان است اما مصرف بیش از اندازه یا مکرر آن می‌تواند بسیار خطرناک باشد و در موارد حاد منجر‌به نارسایی کبدی و حتی مرگ شود. حتی در صورت مصرف در حد مجاز، تحقیقات نشان داده‌اند که استفاده منظم و طولانی از پاراستامول نیز در برخی افراد می‌تواند موجب بروز سردردهای مزمن شود. 
علاوه بر مسکن‌ها، داروهای دیگری مانند تریپتان‌ها که برای توقف حملات میگرنی تجویز می‌شوند نیز ممکن است در صورت مصرف بیش از حد، سردرد ایجاد کنند. 
 
مصرف بی‌رویه!
اصطلاح «مصرف بیش از حد» ممکن است این تصور را ایجاد کند که‌فرد از مقدار مجاز دارو فراتر رفته است اما در بسیاری از موارد این‌طور نیست. بیماران اغلب از حد مجاز تخطی نمی کنند و حتی ممکن است هر روز از آن استفاده نکنند. با این حال، مصرف منظم و مکرر کافی است تا چرخه سردرد آغاز شود. برای مثال: در مورد پاراستامول مصرف در ۱۵ روز یا بیشتر در ماه می‌تواند موجب سردرد شود. یا در مورد داروهای حاوی مواد افیونی، حتی ۱۰ روز در ماه مصرف ممکن است کافی باشد تا سردرد ایجاد شود. به همین دلیل مهم است که اگر برای مدت طولانی از هر نوع مسکن  حتی داروهای بدون نسخه  استفاده می‌کنید، حتما با پزشک مشورت کنید. همه افراد مستعد این نوع سردرد نیستند اما تفاوت‌های فردی نقش زیادی در بروز آن دارد. 
 
وقتی درمان سخت می‌شود
درمان این نوع سردرد دشوار است. بسیاری از بیماران به سختی باور می‌کنند دارویی که همیشه به تسکین سردردشان کمک می‌کرد، حالا خود عامل درد شده است. درمان معمول شامل کاهش تدریجی  میزان مصرف و در نهایت قطع دارو تحت نظر پزشک است. بسیاری از بیماران نگران بدتر شدن درد طی فرآیند ترک دارو هستند اما همکاری نزدیک با پزشک برای نظارت بر روند بهبود و کنترل علائم ضروری است. اگر بیش از ۱۵ روز در ماه سردرد دارید، باید به پزشک مراجعه کنید. گفت‌وگو با پزشک می‌تواند به تشخیص علت اصلی کمک کند. همچنین، نوشتن دفترچه گزارش  روزانه سردرد شامل زمان، شدت و شرایط روزانه، ابزار مهمی برای تشخیص و پیگیری است. علت این‌که چرا برخی داروها باعث سردرد می‌شوند هنوز به طور کامل شناخته نشده است اما امروزه ارتباط بین مصرف مکرر دارو و بروز سردرد به‌خوبی اثبات شده است.آگاهی از این مسأله می‌تواند به بسیاری از افراد کمک کند تا از چرخه معیوب «درد و دارو» خارج شوند و سلامت خود را بازیابند. 
درنهایت، بسیاری از بیماران تنها وقتی مصرف دارو را متوقف می‌کنند، حقیقت تلخ اما نجات‌بخش را درمی‌یابند: دردشان در واقع از همان دارویی می‌آمد که برای تسکینش آن به آن پناه برده بودند.