تسخیر‌شدگان مجازی!

آمارها متفاوت هستند و خبر از حضور گسترده ایرانی‌ها در فضای مجازی می‌دهند. این فضا امروزه‌ افراد زیادی را به تسخیر در‌آورده و جذابیت‌های بالا و قابلیت‌های فراوان و همچنین دسترسی آسان و امکان درآمدزایی باعث شده شهروندان اوقات زیادی را در آن به‌سر ببرند. نتایج نظرسنجی ملی ایسپا که سال گذشته انجام شد، نشان داد که طی بازه زمانی آذر ۱۳۹۴ تا شهریور ۱۴۰۳، ۸۲/۲ درصد ایرانیان دست‌کم از یکی از پیام‌رسان‌ها و ‌شبکه‌های اجتماعی استفاده کرده‌اند. مطابق با این داده‌ها،۴۱/۴ درصد کاربران تلگرام را مردان و ۳۷/۱ درصد کاربران را زنان به‌خود اختصاص داده‌اند‌؛ این نسبت برای پیام‌رسان اینستاگرام و واتس‌اپ تقریبا برابر است. در این میان، میزان استفاده از شبکه اجتماعی اینستاگرام ۵۰/۶ درصد، تلگرام ۳۹/۳درصد، واتس‌اپ ۳۳/۳، ایتا ۲۸/۹درصد، روبیکا ۲۸/۵ درصد و شبکه اجتماعی بله نیز ۹/۷رصد از کاربران را به‌خود اختصاص داده‌اند. 
 
خطر گم‌شدن در فضایی بی‌مرز
فضای مجازی روزبه‌روز مخاطبان بیشتری را به‌خود جذب می‌کند و باعث می‌شود که اقشار مختلف با سنین متفاوت پا به این فضا بگذارند و اوقات زیادی از زندگی خود را در آن 
به‌سر ببرند. 
کافی است نگاهی به دور و اطراف خود بیاندازید تا با جمعیتی روبه‌رو شوید که در هر زمان و مکانی گوشی به‌دست گرفته و در شبکه‌های اجتماعی وقت خود را سپری می‌کنند‌؛ این موضوع اما این‌روزها در بین جوانان و نوجوانان نیز دیده می‌شود و شواهد حاکی از آن است که این افراد، ترجیح می‌دهند در گوشه اتاق خود بنشینند و وقت‌شان را در شبکه‌های مجازی بگذرانند.  اصغر مشبکی، استاد دانشگاه تربیت مدرس درباره حضور گسترده شهروندان در فضای مجازی به جام‌جم می‌گوید: «عامه مردم، به‌طور اخص و جوانان، به‌طور ویژه، نیاز به ارتباط و تعلق بیشتری دارند. این تعلق بیشتر را فضای مجازی به جوانان می‌دهد و فرصت بیشتری برای گذران وقت در آن فضا فراهم می‌کند‌؛ به‌طوری‌که فرد خیلی‌راحت می‌تواند با آن ارتباط برقرار کند.» 
آن‌طور که او توضیح می‌دهد این در‌حالی است ‌که اگر جوانان بخواهند با منابع دیگر ارتباط برقرار کنند، با شروط و محدودیت‌هایی مواجه می‌شوند که فضای مجازی آنها را ندارد و همین امر، حس تعلق بیشتری به افراد می‌دهد. یکی دیگر از دلایل حضور افراد در این فضا، نیاز به تایید اجتماعی و پیدا‌کردن هویت خود است. جوان نیاز به یک ارتباط معنادار دارد که به آن «تایید اجتماعی» گفته می‌شود. 
مشبکی ادامه می‌دهد: «فضای مجازی خیلی‌راحت جایگاه، موقعیت، کلام و موضع ‌فرد را تایید می‌کند و هیچ‌گاه کار به مرحله انتقاد نمی‌کشد. فضای مجازی، هویت‌سازی و دیده‌شدن را به‌همراه دارد. این فضا به جوانان اجازه می‌دهد خودشان را به‌شکل دلخواه نشان دهند و این موضوع برای بسیاری از افراد جذاب است.»
جذابیت‌های فضای مجازی روز‌به‌روز بیشتر می‌شود تا این فضا بتواند افراد بیشتری را به‌خود جذب کند و سلیقه و نیاز آنها را پاسخ دهد‌؛ حالا کمتر‌کسی را می‌توان پیدا کرد که نسبت به این فضا بیگانه و تمایلی به حضور در آن نداشته باشد. 
به‌گفته این استاد دانشگاه، فضای مجازی نوعی سرگرمی و فرار از استرس روزمره است. جوانان درگیر درس و مطالعه و نگران آینده هستند و این فضا نوعی سرگرمی و فرار ذهنی موقت را ایجاد می‌کند تا‌ فرد از دلمشغولی‌های موقت خود جدا شود. این فرصت به سن‌و‌سال بستگی ندارد و همه درگیر آن می‌شوند. همین‌که وارد فضای مجازی می‌شوند، این فرار ذهنی 
شکل می‌گیرد. 

اعتیاد دیجیتال 
به‌گفته مشبکی، یکی دیگر از دلایل حضور بیش از اندازه شهروندان در فضای مجازی، الگوریتم‌ها و اعتیاد دیجیتالی است. سکوها و پلتفرم‌ها طوری طراحی شده‌اند که کاربر را در درون فضای خود نگه می‌دارند و به این سادگی او را رها نمی‌کنند. محیط جذابی را برایش فراهم می‌کنند و در اختیارش قرار می‌دهند‌؛ مانند نوعی پاداش که نوعی حالت تداوم روانی ایجاد کند و باعث وابستگی و شرطی‌شدن شود. به‌همین دلیل است که می‌بینیم کاربران در یک فضای الگوریتمی قرار می‌گیرند و این سکوها فقط چیزهایی را که آنها دوست دارند، در اختیارشان می‌گذارند.
آن‌طور که  این استاد دانشگاه توضیح می‌دهد، دسترسی آسان و بدون هزینه نیز از دیگر دلایل حضور بیش‌ازحد افراد در این فضاست. همچنین در برخی از شرایط، حالت یادگیری نیز برای ‌فرد ایجاد می‌شود و اطلاعات او افزایش می‌یابد. پس افراد صرفا برای تفریح در فضای مجازی حضور ندارند بلکه در بسیاری از مواقع آنها به‌دنبال رشد حرفه‌ای و کسب 
درآمد هستند. 
 
خطر انزوای حقیقی
گستردگی و تنوع فضای مجازی و همچنین امکانات و قابلیت‌های فراوان باعث شده تا افراد مختلفی در این فضا دست به درآمدزایی بزنند و با شیوه‌های مختلف پول به دست‌آورند اما نباید نادیده گرفت که این فضا، یک نیمه تاریک هم دارد: «ممکن است‌ فرد زمان زیادی را در این فضا صرف‌کند‌؛ بدون آن‌که بهره‌وری واقعی داشته باشد. این امر خستگی ذهنی و بی‌حوصلگی ایجاد می‌کند. فضای مجازی ممکن است سبب انزوا و کاهش روابط واقعی شود و تعاملات خویشاوندی را کم کند‌؛ چرا‌که ارتباط در فضای مجازی جای ارتباط چهره‌به‌چهره را نمی‌گیرد. حضور در این فضا می‌تواند باعث کاهش عزت‌نفس شود، زیرا افراد خود را با دیگران و تصاویر غیرواقعی مقایسه می‌کنند. از دیگر خطرات، کسب اطلاعات نادرست و تاثیرپذیری از آن است.»