مرغداران، لنگ نهاده

فعالان صنف معتقدند بیش از این‌که صف برای دریافت ارز وجود داشته باشد صف برای دریافت نهاده در سامانه بازارگاه تشکیل شده و همین موضوع باعث گرانی محصولات وابسته می‌شود. درباره چرایی این اتفاقات گزارشی تهیه کرده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید. 
چندی پیش محمدعلی خراسانی، رئیس اتحادیه کشوری فروشگاه‌های زنجیره‌ای با تاکید بر این‌که در دو هفته گذشته در نرخ لبنیات دو بار تغییر قیمت رخ داده است، افزود: از ابتدای سال تغییرات قیمتی بسیار زیاد بوده و در این چند ماهه درخصوص برخی کالا‌ها تا چهار مرتبه تغییر قیمت رخ داده است.
از سوی دیگر پرویز جعفری، مدیرعامل شرکت پشتیبانی امور دام کشور گفت: قیمت مرغ زنده در سطح بازار بین ۱۰۵ تا ۱۱۰ هزار تومان است که این موضوع به قیمت توزیع تا ۱۳۵ هزار تومان برای مصرف‌کننده منجر شده و به زودی به ۱۲۰ تا حداکثر ۱۲۳ هزار تومان خواهد رسید. در برخی فروشگاه‌ها، به‌ویژه در مناطق بالای شهر، قیمت‌ها تا ۱۵۵ هزار تومان و حتی ۱۶۰ تا ۱۷۰ هزار تومان نیز مشاهده می‌شود.
در خبری دیگر مسعود رسولی، دبیر انجمن تولید و بسته‌بندی گوشت ایران گفته که با وجود عرضه گوشت تنظیم بازاری با قیمت پایین‌تر از بازار، تقاضا همچنان پایین است و خریداری در بازار وجود ندارد؛ کارشناسان می‌گویند دلیل اصلی، ضعف قدرت خرید مردم است، نه کمبود یا گرانی ناگهانی کالا.
این سه خبر که در چند روز اخیر منتشر شده به وضوح نشان‌دهنده سفره خانوارها و سبد معیشت آنها و حال و روز امنیت غذایی کشورمان است که سرنخ اصلی آن در کنار سودجویی دلالان و کاسبان، ضعف شدید نظارت نهادهای مسئول از جمله ستاد تنظیم بازار و وزارت جهاد کشاورزی است. احتکار و انحصار شدید در واردات این چند قلم کالای اساسی از جمله موارد اصلی کمبود کالا در کشور است.
 
خالی‌فروشی نهاده‌های دامی در بازار
تأخیر در تزریق نهاده‌های دامی به بازار کشور، یکی از مشکلات اصلی محسوب می‌شود. این فرآیند از زمان واردات تا تحویل به مرغداران، بین ۴۰ تا ۶۰ روز و گاه تا سه‌ماه به طول می‌انجامد. همین تأخیر باعث شد تا آمار گمرک در پنج‌ماهه نخست سال جاری، کاهش شدید واردات نهاده را نشان دهد.
در نتیجه، کمبود نهاده در بازار و ناچار شدن مرغداران و دامداران به خرید با قیمت آزاد، به افزایش چندباره قیمت مرغ و گوشت انجامید و بازار لبنیات را نیز تحت تاثیر قرار داد. قیمت هر شانه تخم‌مرغ ۳۰ عددی نیز که در مردادماه بین ۱۲۰ تا ۱۳۰هزار تومان بود، در آبان‌ماه به حداقل ۱۸۷هزار تومان و حداکثر ۲۱۰هزار تومان رسیده است.
کارشناسان معتقدند ریشه این بحران دامداران و مرغداران در تامین نهاده‌های دامی را باید در کمبود واردات ذرت و کنجاله سویا، تأخیر در تخصیص ارز و ناکارآمدی در نظام توزیع جست‌. مرغداران و دامداران می‌گویند با وجود پرداخت کامل هزینه خوراک از طریق سامانه «بازارگاه»، بخش زیادی از تولیدکنندگان هنوز به نهاده‌های دامی مورد نیاز خود دسترسی پیدا نکرده‌اند. این تأخیر در تحویل، سبب افت تغذیه طیور، ضعف عمومی گله‌ها و افزایش تلفات در واحدهای تولیدی شده است. در بسیاری از مرغداری‌ها کمبود خوراک آنچنان بحرانی توصیف می‌شود که صاحبان واحدها برای جلوگیری از خسارت بیشتر، بخشی از تولید یا ظرفیت خود را کاهش داده یا جوجه‌ها را معدوم کرده‌اند؛ اقدامی که اثر آن در ماه‌های آینده به‌صورت کاهش عرضه و افزایش بهای مرغ و تخم‌مرغ در بازار مشاهده خواهد شد.
با وجود اعلام‌های رسمی وزارت جهادکشاورزی و گمرک مبنی بر تأمین ذخایر کافی و تخصیص سریع ارز به واردات نهاده‌ها، واقعیت در سطح تولید چیز دیگری است.
میزان زیادی از محموله‌های ذرت و کنجاله سویا در بنادر کشور رسوب کرده و به‌دلیل فرآیندهای پیچیده اداری و تأخیر در ترخیص، وارد نظام توزیع نمی‌شوند. این فاصله میان داده‌های رسمی و وضعیت واقعی تولید، حاکی از وجود خلأ جدی در مدیریت زنجیره تأمین است. 
حتی گزارش‌هایی منتشر شده که بخشی از نهاده‌ها پیش از تحویل واقعی، به شکل «خالی‌فروشی» معامله می‌شوند یا با تأخیرهای طولانی‌مدت به مرغداران و دامداران می‌رسند؛ رویه‌ای که علاوه بر بالا بردن هزینه تمام‌شده، اعتماد فعالان صنعت را نیز تضعیف کرده است.
افزایش قیمت انرژی، نهاده‌ها، جوجه و سایر ملزومات تولید باعث شده قیمت واقعی هر کیلوگرم مرغ به‌طور محسوس بالاتر از نرخ تعیین‌شده از سوی دولت باشد. کاهش جوجه‌ریزی در واحدهای مرغداری، نشانه‌ای آشکار از افت ظرفیت تولید در آینده نزدیک است. 
با‌این‌حال در سوی دیگر بازار، قدرت خرید خانوارها به‌شدت تحلیل رفته است و کوچک‌ترین افزایش در قیمت مواد پروتئینی مانند مرغ و تخم‌مرغ می‌تواند فشار معیشتی بر مردم را تشدید کند.
 
کسی به فکر مرغداران و دامداران نیست
در همین خصوص حسین مهدیزاد، رئیس کارگروه طیور اتاق بازرگانی ایران با بیان این‌که وضعیت بازار مرغ خوب نیست، به خبرنگار ما گفت: بیش از ۱۰ روز است که مرغداران به‌دلیل نبود نهاده، جوجه‌ریزی را متوقف کرده‌اند. قبلا از کمبود نهاده صحبت می‌کردیم، اما امروز با نبود نهاده مواجهیم؛ یعنی حتی اگر تولیدکننده همه دارایی خود را بفروشد، نهاده‌ای برای خرید وجود ندارد.
مهدیزاد درباره وضعیت بازارگاه و قیمت‌های غیرواقعی نهاده‌ها گفت: ذرت مصوب در سامانه بازارگاه ۱۱هزار و ۳۰۰ تومان است، اما در عمل مرغدار آن را کیلویی ۳۰ تا ۳۱ هزار تومان خریداری می‌کند. سویا نیز با نرخ مصوب ۲۰هزار و ۹۰۰ تومان، نهایتا کیلویی ۴۰هزار تومان به دست مرغدار می‌رسد. این اختلاف فاحش قیمت، بهای تمام‌شده مرغ، تخم‌مرغ، شیر و گوشت را چندبرابر کرده است.
رئیس کارگروه طیور اتاق ایران درباره اثر کمبود نهاده بر روند تولید گفت: درحال‌حاضر مرغ‌ها به‌دلیل نبود خوراک کافی، به اصطلاح به خودخوری افتاده‌اند و بسیاری از مرغداران مرغ‌های خود را زودتر از موعد به کشتارگاه می‌فرستند. در بخش تخم‌گذار نیز مرغداران به‌دلیل پایان دوره پرورش و نبود نهاده، دیگر جوجه‌ریزی نمی‌کنند.
او یادآور شد: از دی‌ماه سال گذشته تاکنون بارها به وزارت جهادکشاورزی، معاون اول رئیس‌جمهور و سایر مسئولان هشدار داده‌ایم که انبارهای استراتژیک نهاده‌ها در حال خالی‌شدن است، اما هیچ اقدام مؤثری صورت نمی‌گیرد. اکنون حتی واردکنندگان نیز به‌دلیل عدم تخصیص ارز قادر به تأمین نهاده نیستند.
ذکر این نکته خالی از لطف نیست که تداخل این دو روند  کاهش تولید و ضعف تقاضا  نشان‌دهنده شرایطی ناپایدار در یکی از حیاتی‌ترین بخش‌های امنیت غذایی کشور است. اگر مسئولان ورود جدی به این حوزه نداشته باشند، امنیت غذایی ملت و سفره خانوارها، به‌ویژه دهک‌های پایین‌درآمدی، با چالش‌های فراوانی روبه‌رو خواهد شد.

واردات نهاده‌های دامی در نیمه نخست سال جاری
آمارهای گمرک نشان می‌دهد میزان واردات نهاده‌های دامی تا پایان شهریور ماه ۱۴۰۴ نسبت به دوره مشابه سال پیش به لحاظ وزنی ۶ درصد افزایش و به لحاظ ارزشی ۳ درصد کاهش را تجربه کرده است؛ به طوری که در بازه زمانی شش ماه نخست سال جاری ۹ میلیون و ۲۵۸ هزار و ۳۱۸ تن نهاده دامی به ارزش سه میلیارد و ۳۱۷ میلیون و ۸۳۳ هزار دلار وارد کشورمان شده، در حالی که در همین بازه زمانی در سال گذشته هشت میلیون و ۷۱۲ هزار و ۲۲۳ تن نهاده دامی به ارزش سه میلیارد و ۴۳۷ میلیون و ۵۳ هزار دلار وارد کشورمان شده بود.
به صورت جزئی اما باید گفت در نیمه نخست سال جاری پنج میلیون و ۱۸۳ هزار تن ذرت به ارزش یک میلیارد و ۶۰۴ میلیون دلار وارد کشورمان شده، این در حالی است که در همین بازه زمانی شاهد واردات چهار  میلیون و ۸۶۸ هزار تن ذرت دامی به ارزش یک میلیارد و ۵۰۶ میلیون دلار بودیم که به ترتیب نشان دهنده افزایش ۶ و ۷ درصدی واردات ذرت به لحاظ وزنی و ارزشی است.
از سوی دیگر یک میلیون و ۵۳۰ هزار تن جو به ارزش ۴۳۴ میلیون دلار وارد کشور شده و این در حالی است که در همین بازه زمانی یک میلیون و ۲۳ هزار تن جو به ارزش ۲۴۱ میلیون دلار وارد شده بود که به ترتیب نشان دهنده افزایش ۵۰ و ۸۰ درصدی واردات جو به لحاظ وزنی و ارزشی است. همچنین ۹۴۱ هزار تن کنجاله سویا به ارزش ۴۴۲ میلیون دلار وارد کشورمان شده، در حالی که در همین بازه زمانی در سال گذشته یک میلیون و ۵۴۹ هزار تن از این محصول به ارزش ۹۱۶ میلیون دلار وارد شده بود که به ترتیب نشان‌دهنده کاهش ۴۰ و ۵۳ درصدی واردات کنجاله سویا به لحاظ وزنی و ارزشی است.
از سوی دیگر در این مدت یک میلیون و ۶۰۴ هزار تن دانه سویا به ارزش ۸۳۹ میلیون دلار وارد شده، در حالی که در همین بازه زمانی در سال گذشته یک میلیون و ۲۷۲ هزار تن دانه سویا به ارزش ۷۷۵ میلیون دلار وارد شده بود که به ترتیب نشان‌دهنده افزایش ۲۶ و ۸ درصدی واردات ذرت به لحاظ وزنی و ارزشی است.