چالش‌هایی بر سر راه ثبت جهانی یک محور تاریخی

به گزارش جام‌جم‌آنلاین از فارس، به شیراز سفر کرده‌اید تا غنای بنا‌های تاریخی آن را این بار نه از طریق فیلم و عکس، بلکه از نزدیک ببینید و لمس کنید؟

حرم حضرت شاهچراغ، حافظیه، سعدیه و مجموعه بنا‌های زندیه مقصد اصلی هر گردشگر ایرانی و خارجی در شیراز است.

قدری گشت و گذار در بنا‌های دوران زندیه کافی است تا به ابهت و شکوه دوران حکمرانی زندیه در شهر شیراز پی ببریم. دورانی که کریم خان زند، ساختاری متفاوت از حکمرانان گذشته پیش گرفت و خود را "وکیل الرعایا" معرفی کرد. 

ارگ کریم خان، موزه پارس، بازار وکیل، باغ نظر، میدان توپخانه، مسجد وکیل، آب‌انبار وکیل، سرای مشیر و حمام وکیل، بنا‌های به جا مانده از دوره زندیه است که به عنوان مجموعه زندیه شناخته می‌شود. 

بنا‌های دوره زندیه، هر کدام نوستالژی ماندگاری برای مردم شیراز است و شیرازی‌ها، هر یک به شکلی از این میراث تاریخی خاطره دارند. خاطراتی که با عبور در این دالان‌های تاریخی برای آن‌ها تداعی شده و به زندگی آن‌ها گره خورده است.

وعده‌هایی که محقق نشد
ثبت جهانی محور زندیه از اوایل دهه ۹۰ مطرح شد. بیشترین تاثیر ثبت جهان یک اثر یا مجموعه تاریخی، جلب توجه گردشگران داخلی و خارجی به آن است. 

ثبت جهانی یک اثر با آوردن آن به فهرست مورد توجه گردشگران ایرانی و خارجی منجر به افزایش تعداد سفر و توسعه گردشگری شهر میزبان می‌شود. توجه بیشتر به حفظ و نگهداری مجموعه تاریخی نیز از اثرات مثبت ثبت جهانی به شمار می‌رود.

سال گذشته با مطرح شدن رفع موانع ثبت جهانی محور زندیه و اقدامات مرمتی از سوی اداره‌کل میراث فرهنگی فارس، به نظر می‌آمد که این مقوله وارد مرحله جدی‌تری شده است.

مدیرکل سابق میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی فارس گفته بود: طرح آماده‌سازی این محور بر اساس استاندارد‌ها در دست اجرا است تا پس از اتمام، میزبان ارزیابان کشوری و بعد از آن کارشناسان یونسکو باشیم.
به گفته ثابت‌اقلیدی در این مسیر، مرمت و احیای میدان نقاره‌خانه، توپخانه و عمارت دیوانخانه در دستور کار قرار گرفت که عمارت دیوانخانه مراحل انتهایی خود را طی می‌کند و در آن به روی گردشگران باز خواهد شد و در تعامل با شهرداری میدان نقاره‌خانه نیز بازسازی می‌شود.

برای ثبت جهانی زندیه، هنوز پرونده‌ای وجود ندارد

اما با وجود اینکه تا پیش از این، هتل آسمان با شمایل ناکوکی که بر حریم منظر ارگ کریم‌خان سایه انداخته و یا تملک ساختمان قدیمی مخابرات به عنوان موانع اصلی مطرح میشد، معاون هماهنگی امور گردشگری و زیارت استانداری فارس نظر دیگری دارد و چالش جدی‌تری را در مسیر ثبت جهانی زندیه مطرح می‌کند.

مهدی پارسایی مانع اصلی ثبت جهانی محور زندیه را نبود پرونده ثبت می‌داند. این در حالی است که مدت‌ها است موضوع محور زندیه در کنار عنوان "پرونده" به چشم می‌خورد و در محافل اداری و رسانه‌ها با نام "پرونده ثبت جهانی زندیه" از آن یاد می‌شود.

با این توصیف با گذشت بیش از یک دهه، متولیان امر هنوز کار قابل توجهی برای ارائه به یونسکو ندارند. حال که پرونده‌ای وجود ندارد و این مقوله مهم هنوز عملیاتی نشده است، برای دستیابی به آن چه پیش‌نیاز‌هایی لازم است؟ 
 پارسایی می‌گوید که در تمام این سال‌ها ثبت جهانی زندیه در حد یک شعار باقی مانده و اعتبار خاصی برای عملی شدن آن تخصیص نیافته است.

وی که پژوهشگر حوزه آثار تاریخی است، در گذشته، طی مقطعی به عنوان کارشناس ثبت جهانی زندیه به اداره‌کل میراث فرهنگی فارس دعوت شد، اما تخصیص نیافتن اعتبار را از عواملی می‌داند که این اقدام را با تعلل مواجه کرده است.

تشکیل پرونده ثبت جهانی، نیازمند ۱۲ میلیارد تومان اعتبار است

به گفته معاون گردشگری و زیارت استانداری فارس برای ثبت جهانی زندیه در قدم اول باید اطلاعات پایه راجع به مجموعه زندیه بازتولید شود و برای بازتولید اطلاعات، باید نقشه‌برداری معماری و فرهنگی با در نظر گرفتن پلان‌ها، نماد‌ها و جزئیات تهیه و تنظیم گردد که این کار به حدود ۱۲ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد.

لزوم در نظر گرفتن کنش‌های فرهنگی و اجتماعی در تشکیل پرونده

وی ادامه می‌دهد: در این فرایند، علاوه بر غنای تاریخی و بررسی وضعیت بنا‌های دوره زندیه، شرایط فرهنگی و اجتماعی همچنین وضعیت کسبه‌ها و مشاغل در نظر گرفته می‌شود، چرا که بازار محل کسب و کار و به عنوان قلب تپنده شهر شناخته می‌شود بنابراین پایش بناها، آدم‌ها، مشاغل و بازار هر کدام جایگاه ویژه‌ای در تشکیل پرونده محور زندیه دارند.

این پژوهشگر حوزه تاریخی با اشاره به در نظر گرفتن کنش‌های فرهنگی در تشکیل پرونده، تاکید می‌کند: اهمیت این پرونده موجب می‌شود که مطالعات تاریخی، چشم انداز معین و پنل مدیریتی به موازات یکدیگر پیش برود تا اقداماتی موثر در این حیطه شکل بگیرد.

پارسایی با بیان اینکه تاکنون اقدام جدی در این حیطه انجام نشده، می‌افزاید: البته شهرداری شیراز در مقطعی قدم‌هایی برای این کار برداشت، اما در مرحله عقد قرارداد با مشاور طرح، اقدامات شهرداری به بن‌بست رسید.

وی تصریح می‌کند: جمع‌آوری و بازتولید اطلاعات پایه برای تشکیل پرونده ثبت، حداقل یک سال طول می‌کشد و پس از آن نیز باید به مدت ۲ سال در نوبت یونسکو بمانیم چرا که برای ثبت جهانی، هر کشوری سهمیه معینی دارد که بر اساس اولویت‌ها و اطلاعاتی که به یونسکو ارائه می‌دهد، به آن کشور اختصاص می‌یابد.

پارسایی اضافه می‌کند: پس از آن کارشناسان یونسکو اعلام می‌کنند که مجموعه زندیه با این وضعیت موجود برای ثبت جهانی معرفی شده و ما ساختار فعلی را پذیرفته‌ایم، اما از این به بعد باید ضوابط یونسکو در محدوده زندیه رعایت شود.

مرمت بازار وکیل، پیش‌نیاز طرح نیست

مرمت بازار وکیل از موضوعاتی بود که دو سال قبل به عنوان الزامات ثبت جهانی زندیه معرفی شد. با توجه به اینکه مرمت تعدادی از مغازه‌های بازار پس از آتش‌سوزی انجام شد، این پیش‌فرض که مرمت در جهت ثبت جهانی زندیه انجام گرفته، مورد ابهام بود.

معاون گردشگری و زیارتی استانداری فارس در پاسخ به این موضوع می‌گوید: بازار وکیل نیازمند یک مرمت اساسی است نه صرفا بزک کردن که قرار است تکمیل این طرح از محل اعتبارات نفت، تامین شود، اما به طور کلی مرمت بازار وکیل، پیش‌نیاز پرونده ثبت جهانی زندیه نیست.

با توجه به اهمیت بنا‌های دوره زندیه، رتبه بالای گردشگرپذیری این مجموعه تاریخی و اینکه ثبت محور زندیه در فهرست جهانی یکی از مصوبات دور دوم سفر شهیدجمهور به استان فارس به شمار می‌رود، ضروری است که تشکیل پرونده ثبت جهانی زندیه و ارسال به یونسکو از مرحله مصوبه و وعده مسؤولان استانی و وزارت میراث فرهنگی به فاز اجرایی وارد شود تا این مجموعه فاخر به جایگاه اصلی خود در سطح ملی و بین‌المللی دست یابد.