نیاز بنیادین ما؛ اخلاق حکمرانی

باید حکمرانی اخلاقی را هم برجسته کنیم زیرا اساسا شکل‌گیری نظام سیاسی در اسلام برای استقرار فضایل اخلاقی است. از شرط‌های مشروعیت نظام سیاسی «عدالت» است که یکی از ارکان مهم حکومت به‌شمار می‌رود. همچنین مؤلفه‌های بنیادینی مانند تقوامحوری و... ریشه در اخلاق دارد. اخلاق‌محوری در تعاملات ناظر به عرصه حکمرانی و مدیریتی در کنشگری‌های فردی و خود مجموعه نظام و همه سازمان‌های کاری به‌ویژه در تعامل با مردم در راس امور است. به تعبیر امام راحل(ره)، مردم ولی‌نعمت ما هستند. در بیانات رهبر معظم انقلاب نیز این تعبیر بارها تاکید شده که ما و شما باید خودمان را خدمتگزار مردم بدانیم. حضرت آقا در تعبیر دیگری دارند که فلسفه وجودی ما به‌عنوان حکمران اصولا خدمت به مردم است.

اینها مسائل بسیار مهمی است که باید به تجزیه‌و‌تحلیل‌شان بپردازیم و اقتضائات و لوازم و بایدنبایدهای مربوط به چنین مسائلی را بررسی و روشن کنیم. اگر در فلان دستگاه اداری ما برای یک مسئول، تشریفات و تمهیداتی چیده شود که آن مسئول از مردم و دسترسی‌شان دور بماند، دیگر چنین چیزی در دایره حکمرانی اخلاقی نخواهد بود یا اگر «ویژه‌خواری» و رانت و تبعیض مشاهده‌ شود و حتی همین نظام فعلی پرداخت حقوق ما که به صورت قانون نیز درآمده که بر آن اساس هرچه رتبه و پایه مسئولیتی بالاتر باشد دستمزد و حقوق نیز افزایش می‌یابد؛ این روند پرداخت حقوق اتفاقا نقض اخلاق حکومتی اسلام است. اخیرا در برخی آثار محققان خارجی حتی هشدار داده شده آن مدیرانی که در جایگاه بالاتری قرار گرفته‌اند، با دریافت حقوق بیشتر لزوما کارایی‌شان افزایش نمی‌یابد.

به اقتضائات حکمرانی اخلاقی متاسفانه نپرداخته‌ایم، در حالی‌که بنیاد حکمرانی اسلامی در لایه‌ها و عرصه‌های مختلف و قوه‌های مقننه، مجریه، قضاییه و... باید [‌مبتنی بر اخلاق و سازگار با اخلاق اسلامی بازتعریف شود] لازم است به حکمرانی اخلاقی با جدیت بپردازیم در غیر این‌صورت از آن اهداف و آرمان‌های والایی که ترسیم کرده‌ایم، هرچه بیشتر فاصله خواهیم گرفت.

تاکید می‌شود راهبرد حکمرانی اخلاقی بایستی رواج پیدا بکند و برجسته شود. همچنین در کنار مطالباتی که مردم دارند (هرچند عموما مطالبات اجتماعی و اقتصادی است) باید اخلاق‌مداری نیز برجسته و کاربردی شود. باید توجه داشته باشیم که حکمرانی ما چنانچه در لایه‌های مختلف، اخلاق را محور قرار بدهد، بسیاری از مشکلات اقتصادی و اجتماعی و... ما در پرتو اخلاق‌گرایی برطرف خواهد شد.

عدالت به‌عنوان مهم‌ترین فضیلت اخلاقی نیاز است که در نظام بودجه‌بندی و بودجه‌ریزی ما و در ساختارهای مانند آن رعایت و اعمال شود و توصیه رهبر انقلاب در بیانیه گام دوم لازم است مورد توجه قرار گیرد؛ همین توصیه که باید عدالت بر تارک نظام اسلامی بدرخشد.

‌می‌توان چکیده‌وار به چنین مؤلفه‌ها و گزاره‌هایی اشاره و تاکید داشت که نیازهای بنیادین ما به‌شمار می‌آیند: توجه دادن به حکمرانی اخلاقی و پاسخگویی به پرسش‌هایی که نیاز به پاسخ ‌دارند با کدام‌یک از فضایل اخلاقی همراه است که در نظام حکمرانی به‌طور فزاینده‌ای برای کاربردی‌شدن باید به آنها توجه شود. باید بررسی و پژوهش کرد و به پاسخ کاربردی رسید که کدام لایه‌هایی از حکمرانی است که باید به اخلاق‌مداری توجه کنند و هرکدام چه سهمی در این‌باره دارند؛ چه در سطح آنی چه در سطح خرد و کلان و... . نباید تصور کنیم که حتما باید بخشنامه، لایحه یا سندی پرطمطراق تصویب بشود تا ما نیز با ارجاع به آن بخشنامه یا براساس آن مصوبه و قانون، تازه به فکر بیفتیم که باید به سمت حکمرانی اخلاقی برویم! نه! این نکته‌ای است که باید در ذهن و دیدگاه و بینش تک‌تک کنشگران حکمرانی نهادینه شود و جاافتاده باشد. 

ما در همه مراحل اداری واقعا نیاز به تسری و رواج‌دادن حکمرانی اخلاقی و اخلاق حکمرانی داریم. در این فضا باید تاکید کرد که رسانه‌ملی در این زمینه نقش اساسی دارد، به‌ویژه در نقد و بررسی و عیب‌یابی شیوه و سبک حکمرانی کنونی از زاویه رویکرد اخلاقی باید [در راستای جهاد تبیین و روشنگری] پیگیرانه تلاش و برنامه‌ریزی کند.