فیلمسازان نسل نو مقابل اسرائیل

کشتار بی‌رحمانه مردم غزه و حوادث تلخی که همه جهان را تکان داده، باعث شده است تکاپویی جدی برای ساخت آثار هنری با موضوع درد و رنج مردم غزه و جنایت‌های رژیم غاصب اسرائیل در میان هنرمندان فلسطینی به وجود آید. 

هنرمند، صدای مردم
فرح نابلوسی و دارین جی سلام تنها دو نفر از مجموعه فیلمسازان فلسطینی هستند که ملاقاتی مهم با یکدیگر داشته‌اند تا درباره خشونت‌های جاری در منطقه غزه و تاثیرات آن بر کلیت جامعه فلسطین و هنرمندان آن بحث و تبادل‌نظر کنند. بدون جنگ اخیر غزه و تهاجم ارتش صهیونیستی به مردم این باریکه هم، هنرمندان فلسطینی برای تعریف تصویری داستان‌های تلخ خود با مشکلات بسیار زیادی روبه‌رو بودند و حالا این درگیری تازه، باز هم کار را برای فیلمسازان متعهد فلسطینی سخت‌تر کرده است. تا قبل از درگیری اخیر، هنرمندانه بومی با معضلی به نام هجوم فیلم‌های هالیوودی و دخالت‌های گاه و بیگاه نیروهای متجاوز رژیم صهیونیستی روبه‌رو بودند و وقوع جنگ، معضلات تازه‌ای بر مشکلات قبلی افزوده است. با این وجود، نابلوسی و سلام هم مثل بقیه فیلمسازان بومی این امید را دارند که بتوانند همچنان داستان‌های مردم فلسطین را برای جهانیان به تصویر بکشند و نماینده خوب و صادقی برای نمایش واقعیت‌های تلخ و دردناک زندگی روزمره آنها باشند که با خون و خشونت و تجاوز همراه است.این در حالی است که پرسشی مهم و تامل‌برانگیز از سوی طرفداران حقوق فلسطین در سطح وسیعی مطرح شده و دوستداران این ملت رنجدیده می‌پرسند آیا داستانسرایی درباره مصائب مردم فلسطین می‌تواند آنها را از ظلم و ستمی که تحمل می‌کنند نجات دهد؟ این پرسش که این روزها اهالی غزه در خطر گرسنگی و قحطی قرار دارند و مردم کشورهای مسلمان در حال سپری کردن ایام ماه رمضان هستند، اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.بخش بسیار مهمی از کسانی را که تحت تاثیر سیاست اسرائیل درخصوص اعمال قحطی برمردم غزه هستند‌ را زنان و کودکان تشکیل می‌دهند و نابلوسی و سلام هم به‌واسطه این امر، تاکید صحبت‌های خود را روی نقش و تاثیر حضور زنان بر اتفاقات اخیر منطقه می‌گذارند. در همین حال، هر دوی این فیلمسازان از موانعی صحبت می‌کنند که به‌واسطه زن بودن در جریان کار و فعالیت‌های خود دارند. این موانع هم از سوی نیروهای اشغالگر اعمال می‌شود و هم از سوی برخی منابع محلی بومی.
   
کارگردانی که یک سفر او را دگرگون کرد
خانم نابلوسی در کنار حضور در مناطق اشغالی، بخشی از ماه‌های سال را در انگلستان سپری می‌کند و تاکنون کارهای قابل‌توجهی چون «هدیه» و «معلم» را با مضامینی فلسطینی ساخته که مورد توجه محافل روشنفکرانه بین‌المللی قرار گرفته‌اند.او در سال ۱۹۷۸ از خانواده‌ای فلسطینی ــ مصری در انگلیس زاده شد و یکی از مهم‌ترین و پرافتخارترین فیلمسازان نسل جدید جهان عرب است که برای فیلم کوتاهش به نام هدیه نامزد جایزه اسکار شد و جایزه بفتا را برای بهترین فیلم کوتاه دریافت کرد.او نخست چندین سال به‌عنوان یک کارگزار سهام به کسب و کار مشغول بود اما همیشه داستان‌هایی که مادرش از زمانی که فلسطین را در پی جنگ اعراب و اسرائیل در سال ۱۹۶۷ ترک کرد، برایش تعریف می‌کرد باعث می‌شد که به سرزمین مادری‌اش بیندیشد.  در سال ۲۰۱۳ برای اولین‌بار در بزرگسالی برای ردیابی ریشه‌های خانوادگی خود به فلسطین رفت و این سفر باعث شد که زندگی او دگرگون شود. او در سال ۲۰۱۶، یک شرکت تولید رسانه غیرانتفاعی را با هدف توجه دادن جهان نسبت به بی‌عدالتی‌های در فلسطین و یک بستر اینترنتی برای خبررسانی درباره اخبار مربوط به سرزمین‌های اشغالی تأسیس کرد و بعد از آن بود که به فیلمسازی گرایش پیدا کرد.فیلم بلند او، معلم، در ۹ سپتامبر ۲۰۲۳ در جشنواره بین‌المللی فیلم تورنتو به نمایش درآمد. این فیلم داستان یک معلم مدرسه فلسطینی غمگین به نام «باسم» را روایت می‌کند که وقتی خانه آدم و یعقوب دو نفر از دانش‌آموزانش تخریب می‌شود، به‌شدت درگیر زندگی آنها می‌شود. در طول فیلم، باسم تلاش می‌کند تا نقش خود را به‌عنوان پدر معنوی آدم و یعقوب و تعهدش به مقاومت فلسطین را با هم تطبیق دهد، همه اینها در بحبوحه حادثه‌ای در جریان است که در آن یک سرباز ارتش اسرائیل و پسر یک دیپلمات آمریکایی به گروگان گرفته می‌شود. او بزرگ‌ترین چالش خود را برخورد با مشکلاتی می‌داند که سینمای مستقل فلسطین با آنها روبه‌روست و نمی‌تواند جنبه سودآوری برای تولید‌کنندگان‌شان داشته باشد. در کنار آن، تعریف داستان‌هایی درباره فلسطینیان در خاک کشور، مشکل بزرگ دیگری است که او هربار در زمان ساخت یک فیلم تازه با آنها روبه‌روست. او می‌گوید: «واقعیت امر این است که «فلسطینی بودن» بسیار سخت است. زمانی که شما می‌خواهید فیلمی مستقل و غیرتجاری هم بسازید، این مشکل مضاعف می‌شود. در سینمای مستقل که امید زیادی به بازگشت سرمایه در آن دیده نمی‌شود، دیگر خیلی مهم نیست که شما فلسطینی هستید یا قومیت دیگری دارید اما فلسطینی بودن باعث می‌شود تا کار شما سخت‌تر شده و با دست‌اندازها و موانع بیشتری روبه‌رو شوید. مستقل بودن و ارائه روایتی درست و صادقانه از ماجراها و مسائل مردم فلسطین و غزه، همواره مثل یک امتحان دشوار است که قبولی در آن کار راحتی نیست. زمانی که تو یک هنرمند خانم هستی و نه آقا، این دشواری‌ها افزایش می‌یابد. متاسفانه سینمای فلسطین هم مثل سینمای بقیه نقاط دنیا، سینمایی مردانه است و ما هنرمندان خانم باید یاد بگیریم چگونه مانور داده و به فعالیت‌های‌مان ادامه دهیم.»
   
باید روایت کرد
نابلوسی عقیده دارد تعریف بیشتر داستان‌های فلسطینی کمک می‌کند تا صدای مردم این کشور و مصائب آنها بهتر و بیشتر در سطح جهانی شنیده شود و مردم فلسطین نیازمند این صدا هستند: «زمانی که داستانی فلسطینی را تعریف می‌کنیم، از یک‌سو جلوی پروپاگاندای اسرائیلی‌ها و ماشین تبلیغاتی‌شان گرفته می‌شود و از سوی دیگر، مردم جهان متوجه وضعیت بغرنجی می‌شوند که این ملت سال‌هاست در آن گیر افتاده است. از این نظر، ضرورت بسیار زیادی وجود دارد که این داستان‌ها در همان مکان‌هایی تعریف و بازسازی شود که رخ داده‌اند. این در حالی است که حضور نیروهای اشغالگر این کار را بسیار سخت و دشوار می‌کند. برای بیان درد و رنج مردم فلسطین، این خود ما هستیم که باید قدم جلو گذاشته و فیلم‌های کوتاه و بلند تولید کنیم.»
   
یک وظیفه ملی و انسانی
خانم سلام اصلیتی فلسطینی و اردنی دارد و از تجربیاتش در امر فیلمسازی صحبت می‌کند. او متولد سال ۱۹۸۷ در کویت است ولی در اردن زندگی می‌کند و به کار فیلمسازی و آموزش فیلمسازان جوان مشغول است. مشهورترین ساخته او، «شادی» این اولین فیلم بلند او نیز پس از ساخت چند فیلم کوتاه موفق است. او در سال ۲۰۱۶ کار روی این فیلم را آغاز کرد اما با فشارهای زیادی از همه سو مواجه شد به‌گونه‌ای که مجبور شد ساخت فیلم را متوقف کند اما این باعث نومیدی او نشد به‌گونه‌ای که در سال ۲۰۲۱ تصمیم به تکمیل این فیلم گرفت. داستان فیلم، روایت زندگی یک نوجوان فلسطینی است که آرزو دارد تحصیلات خود را در شهر به پایان برساند اما وقوع نکبت در سال ۱۹۴۸ مانع از آن می‌شود، بنابراین پدرش او را در زیرزمین خانه پنهان می‌کند و قول می‌دهد که به‌زودی برای نجات او برگردد. شخصیت اصلی داستان فیلم «فرها» یک دختر ۱۴ ساله فلسطینی است که شاهد توفانی است که خانه و کاشانه‌اش را از بین می‌برد. با ورود نیروهای ارتش صهیونیستی به شهر، جان او و ۷۰۰ هزار نفر از اهالی به خطر می‌افتد و در آستانه رانده شدن قرار می‌گیرند. او نام این فیلم را با اشاره‌ای به شادی و سروری که به زور از فلسطینی‌ها ربوده شده، انتخاب کرده است. داستان فیلم براساس یک رویداد واقعی ساخته شده و فیلمساز آن را با یک واسطه از شخصیت اصلی، از زبان مادرش شنیده است.  این فیلم، خبرساز و جنجال‌آفرین شد، چرا که پخش شادی از نتفلیکس، دولت صهیونیست را بسیار خشمگین کرد؛ به طوری که خواستار توقف نمایش آن شد. شادی برنده بخش بهترین فیلم بلند نوجوانان در جوایز اسکرین آسیا پاسیفیک ۲۰۲۲ شد و اردن آن را برای دریافت اسکار بهترین فیلم بلند بین‌المللی در نودوپنجمین دوره جوایز اسکار نامزد کرد. به‌گفته کارگردان، در زمان ساخت این فیلم او از یک‌سو باید برای اثبات هویتش به‌عنوان یک فلسطینی می‌جنگید و از سوی دیگر، باید به‌خاطر محتوای ضدصهیونیستی فیلمش به مراجع مختلف پاسخ می‌داد.  به‌گفته فیلمساز: « ابتدای کار، ما مشکل سرمایه‌گذاری داشتیم و تلاش سختی کردم تا سرمایه‌گذاران را مجاب به همکاری کنم. بعد از آن، مشکلات فیلمبرداری در مکان‌های واقعی بود. هم نیروهای اشغالگر مانع‌تراشی می‌کردند و هم این‌که بخشی از اهالی محل، می‌ترسیدند با ما همکاری کنند. آنها نگران واکنش تند نظامیان چکمه‌پوش بودند. آنها با این شعار و ادعا که تولید این فیلم‌ها چه فایده‌ای برای مردم دارند، نیت واقعی‌شان را که ناشی از ترس شان بود، پنهان می‌کردند. با وجود تمام موانع، من عقب‌نشینی نکردم و ساخت فیلم‌هایی درباره فلسطین و غزه را وظیفه ملی و انسانی خودم‌می‌دانم.»