این موضوع موجب شده که ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان دیجیتال و هوشمندسازی با نگاهی به نیازهای مورد انتظار کشور در حوزه هوشمندسازی، در تعامل با دستگاه‌ها و مجموعه‌های اجرایی کشور زمینه مورد نیاز برای رشد این حوزه وتوسعه اقتصاد دانش‌بنیان دیجیتال را با نقش‌آفرینی شرکت‌های دانش‌بنیان توانمند دراین حوزه فراهم کند. دراولین گام توافق‌نامه‌ای میان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری و شرکت صنایع عمومی تامین از زیرمجموعه‌های هلدینگ شستا شکل گرفت که تاکنون منجر به ۲۷مورد عقد‌قرارداد وتوافق‌نامه به ارزش ۸۰۰میلیاردتومان میان این مجموعه وشرکت‌های دانش‌بنیان شده است. در گفت‌وگو با صدرا فانی، رئیس کارگروه هوشمندسازی ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان دیجیتال و هوشمندسازی معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری کم و کیف این قراردادها را جویا شده‌ایم.
تحول دیجیتال و هوشمندسازی، انقلاب جدید صنعتی به شمار می‌رود که تمام جریان‌های فناوری را با خود همراه کرده است. این موضوع در سال‌های اخیر زیست‌بوم دانش‌بنیان و نوآور کشور را نیز به‌خوبی درگیر کرده و بسیاری از مجموعه‌های دانش‌بنیان با هدف توسعه هوشمندسازی در عرصه‌های مختلف در حال خدمات‌رسانی هستند. علاوه‌بر فناوری‌های تجاری‌شده، از آنجا که حوزه فناوری‌های دیجیتال ماهیتی عمدتا نرم‌افزاری دارد، سرعت قابل‌قبولی در توسعه فناوری‌های مورد نیاز دارد که هنوز در کشور بومی‌سازی نشده است. همین موضوع موجب شده ستاد توسعه فناوری‌های حوزه اقتصاد دیجیتال و هوشمندسازی باتوجه به شناختی که از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های موجود در کشور دارد، ارتباطاتی رابادستگاه‌ها و مجموعه‌های مختلف اجرایی برقرار کند تا آنها را به توسعه اقتصاد دانش‌بنیان دیجیتال، فراخور فعالیت‌هایشان تشویق کند.
صدرا فانی در این‌خصوص توضیح می‌دهد: «در جلساتی که با سازمان‌ها و نهادهای مختلف داریم، تلاش می‌کنیم تاحد امکان آورده‌های هوشمندسازی را برای کسب‌وکارشان متصور شویم و با نشان دادن ظرفیت‌های ممکن تقاضا را در این مجموعه‌ها برانگیزیم. در این حالت وقتی مجموعه‌ای تقاضایی برای به‌کارگیری نوعی فناوری داشته باشد یا براساس فناوری‌های توسعه‌یافته موجود در شرکت‌های دانش‌بنیان اتصال را میان‌شان برقرار خواهیم کرد یا به سمت حمایت از توسعه فناوری در مجموعه‌های دانش‌بنیان پیش خواهیم رفت.»
ضرورت هوشمندسازی
رئیس کارگروه هوشمندسازی ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان دیجیتال و هوشمندسازی با اشاره روند پیشبرد توافق‌نامه‌ها توضیح می‌دهد: «ما در ابتدا طی جلساتی با سازمان‌ها و شرکت‌هایی که ظرفیت خوبی برای هوشمندسازی دارند، تحریک تقاضا می‌کنیم تا چنین مجموعه‌هایی بدانند در چه زمینه‌هایی می‌توانند با هوشمندسازی کارایی و بازده مجموعه خود را افزایش دهند. در اینجا نقش معاونت علمی و فناوری کاهش خطرپذیری یا ریسک فناوری و تسهیل برقراری ارتباط میان سازمان و شرکت‌های دانش‌بنیان توانمند است.»
فانی می‌افزاید: «منظور از کاهش ریسک فناوری هم کاهش ریسک توسعه فناوری‌های جدید و هم کاهش ریسک بازار است. درواقع ما با ایجاد بودجه محوری، شرایطی را فراهم می‌کنیم که شرکت بتواند فناوری مورد تقاضا را تولید کند و بازار بزرگ‌تری برایش فراهم شود.»
به گفته فانی، در این فرآیند با چند مجموعه مذاکره شد که در میان آنها شرکت صنایع عمومی تأمین پای کار آمد و پس از عقد توافق‌نامه‌ای پنج‌ساله میان این مجموعه و معاونت علمی و فناوری، کارویژه‌ای دراین‌خصوص تعریف شد و روند پیگیری فناوری‌های مورد تقاضا پیش رفت. در این توافق‌نامه صنایع عمومی تأمین تضمین خرید و بازار را برای محصولات مورد تقاضا برعهده دارد و معاونت علمی و فناوری هم پذیرش ریسک فناوری و هم‌رسانی مجموعه‌ها و هدایت پروژه‌ها تا رسیدن به مرحله عقد قرارداد را متعهد شده است.
همکاری‌های بین‌ستادی
به گفته فانی، ستاد اقتصاد دانش‌بنیان دیجیتال ازجمله ستادهایی است که عملکرد افقی دارد؛ وی تصریح می‌کند: «حدود ۷۰درصد فعالیت‌های زیست‌بوم دانش‌بنیان به نوعی با حوزه اقتصاد دیجیتال در ارتباط است. درنتیجه فعالیت‌هایی که ما در ستاد برای ایجاد همکاری پیش می‌بریم در بسیاری از زمینه‌ها به تنهایی انجام نمی‌شود بلکه در همکاری با ستادهای هم‌عرض دیگری که در زمینه تخصصی موردنظر تمرکز دارند دنبال خواهد‌شد. این موضوع در خصوص توافق‌نامه هلدینگ صنایع عمومی تأمین هم به همین شکل پیگیری شد. عمده فعالیت این هلدینگ در زمینه لبنیات و لوازم خانگی است به همین خاطر در خصوص بسیاری از اعلام‌نیازها با ستاد زیست‌فناوری همکاری داشتیم.» رئیس کارگروه هوشمندسازی ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان دیجیتال و هوشمندسازی می‌افزاید: «این نمونه شاید ازبهترین نمونه‌های همکاری بین ستادی درمعاونت علمی و فناوری باشد. درهر دوستاد روند کارباجدیت دنبال شدونتیجه درنهایت به این شکل پیشرفت که برخلاف بسیاری از توافق‌نامه‌ها وتفاهم‌نامه‌ها که به‌عکسی یادگاری ختم می‌شودوبه فراموشی سپرده می‌شود، این توافق‌نامه به عقد بیش‌از ۲۰قرارداد و توافق‌نامه منجر شده است، هنوز هم روند پیشرفت کار درجریان بوده وتقاضاهایی به این تعداد درحال اضافه شدن است.»
از اعلام نیاز تا قرارداد ۸۰۰ میلیاردی
در مرحله اول این فرآیند، شرکت صنایع عمومی تأمین، ۲۰نیاز اعلام کرده بود که برمبنای آن طی هشت فراخوان در حوزه‌های مختلف، ۱۱۲شرکت دانش‌بنیان اعلام آمادگی کردند. پس از آن، فرآیند ارزیابی طرح‌ها با حضور ۱۸ارزیاب در کارگروهی متشکل از اعضای ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان دیجیتال، ستاد توسعه زیست‌فناوری و هلدینگ تأمین انجام شد که از میان آنها ۲۷ مورد منجر به عقد قرارداد و توافق‌نامه شده است. فانی در این‌خصوص به پیشران می‌گوید: «در روند ارزیابی طرح‌های پیشنهادی شرکت‌ها ویژگی‌های مختلف محصول یا فناوری مانند سطح فناوری یا TRL به دست آمده، مورد بررسی قرار می‌گرفت و ادعاهای شرکت داوطلب از سوی ارزیابان صحت‌سنجی می‌شد. همچنین میزان بازار محصول مورد سنجش قرار می‌گرفت تا مشخص شود تا چه حد سرمایه‌گذاری برای تحقیق و توسعه آن توجیه‌پذیر است. موضوع دیگری که در نظر داشتیم، بررسی فناوری از لحاظ استراتژیک بودن برای کشور بود تا بیشتر فناوری‌ها مورد حمایت قرار گیرد که از نیازهای مهم و راهبردی کشور به‌شمار می‌رود.»
وی می‌افزاید: «بسیاری از این جلسات داوری یا حتی جلسات تدوین قرارداد پرچالش بودد و بعضا بحث‌های زیادی شکل می‌گرفت اما همه اینها لازمه پیشرفت کار بود که در نهایت به عقد قراردادهایی به ارزش ۸۰۰ میلیارد تومان منجر شده است. به‌گفته مسئولان هلدینگ تأمین، این سرمایه‌گذاری ۸۰۰ میلیاردی می‌تواند سرمایه درگردش یا سرمایه عملیاتی به ارزش دو همت در سال را برای این شرکت‌های دانش‌بنیان به دنبال داشته باشد.» عمده این قراردادها در حوزه‌های دام‌پروری با هدف ایجاد بهره‌وری حداکثری، بهبود شاخص‌های تولیدی، تغذیه و سلامت دام، هوشمندسازی خطوط تولید، تولید لوازم خانگی هوشمند، ایجاد نیروگاه‌های خورشیدی و مراکز و فارم‌های تحقیق و توسعه است.
حمایت فراتر از تضمین خرید محصول
به گفته رئیس کارگروه هوشمندسازی ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان دیجیتال و هوشمندسازی، شرط مهم برای شکل‌گیری همکاری‌های معاونت علمی و فناوری با مجموعه‌های بزرگ و سازمان‌ها، تضمین بازار یا تضمین خرید محصول از سوی این مجموعه‌هاست. درواقع معاونت علمی و فناوری از توسعه فناوری یا محصولی حمایت خواهد کرد که بازار تضمین شده‌ای داشته باشد اما معمولا وقتی همکاری‌هایی از این دست میان مجموعه‌های بزرگ و شرکت‌های دانش‌بنیان شکل می‌گیرد، همکاری‌ها حتی فراتر از قرارداد اولیه پیش می‌رود. فنایی در این رابطه به پیشران می‌گوید: «پس از پیشرفت این طرح‌ها، اکنون هلدینگ تأمین وارد مذاکراتی برای خرید بخشی از سهام برخی از این مجموعه‌های دانش‌بنیان شده است. درواقع باتوجه به آورده‌هایی که توسعه چنین فناوری‌هایی می‌تواند داشته باشد، شرکت‌های بزرگی مثل تأمین که به‌خوبی بازار را می‌شناسند، تلاش می‌کنند تا همکاری‌های گسترده‌تری را شکل بدهند و به نوعی این شرکت‌ها را به زیرمجموعه‌ای از خودشان تبدیل کنند که این موضوع می‌تواند برای شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا فرصت رشد خوبی را فراهم کند و درواقع تضمینی فراتر از خرید چندساله محصول خواهد بود.»
شتابدهی به فرآیند هوشمندسازی
فانی با اشاره به اهمیت بومی‌سازی فناوری‌های هوشمند به پیشران می‌گوید: «واقعیت این است که این فناوری‌ها در بسیاری حوزه‌‌ها با توجه به نقشی که در افزایش قابل‌توجه بازدهی دارد به‌سرعت فراگیر شده است اما تولید آنها هنوز در انحصار چند شرکت است، به همین خاطر در حوزه‌های استراتژیک مانند امنیت غذایی اگر به موقع در بحث بومی‌سازی این فناوری‌ها وارد نشویم، به‌راحتی در معرض تهدید امنیت غذایی یا امنیت سلامت قرار خواهیم گرفت. برای مثال یکی از فناوری‌هایی در همین مجموعه قراردادها دیده می‌شود، بحث گردنبندهای هوشمند پایش سلامت دام است که پارامترهای مختلف سلامت دام را به صورت هوشمند رصد می‌کند. فقط هفت شرکت در دنیا فناوری تولید این محصول را دارد که یکی از تولیدکنندگان اصلی آن در حوزه خاورمیانه و منا، شرکتی وابسته به رژیم صهیونیستی است که از مسیر شرکت‌های فرعی محصولش را به کشورهای مختلف صادر می‌کند. بنابراین در چنین زمینه‌هایی اگر خودمان تولیدکننده نباشیم، در معرض آسیب خواهیم بود. به همین خاطر از توسعه چنین محصولاتی حمایت می‌کنیم.»
اهمیت اشراف سازمان‌ها به فضای زیست‌بوم
فانی مهم‌ترین ویژگی توافق‌نامه همکاری باشرکت صنایع عمومی تأمین را منتهی شدن آن به عقد قراردادهای همکاری قابل‌توجه با مجموعه‌های دانش‌بنیان می‌داند و توضیح می‌دهد: «ازآنجا که ستاد اقتصاد دانش‌بنیان دیجیتال و هوشمندسازی به دلیل ماهیتی که دارد با تمام ستادهای زیرمجموعه معاونت علمی وفناوری ریاست جمهوری در ارتباط است، بعضا از همکاران می‌شنویم که بسیاری از تفاهم‌نامه‌ها و توافق‌نامه‌ها با مجموعه‌های بزرگ، به فراموشی سپرده می‌شود و نتیجه‌ای درپی ندارد.»
به عقیده او اصلی‌ترین عامل در به نتیجه رسیدن چنین فرآیندهایی وابسته به درک صحیح سازمان‌ها و شرکت‌ها از فرآیندهای توسعه فناوری و ویژگی‌های زیست‌بوم دانش‌بنیان است. فانی خاطرنشان می‌کند: «این درک سازمانی حاصل نخواهد شد مگر فردی در مجموعه مذکور با این فضا آشنایی کامل داشته باشد و بتواند مجموعه را در زمان نیاز آگاه کند، به سمت درست هدایت کند و مسیر را برای ایجاد همکاری‌ها هموار کند. ما درخصوص شرکت صنایع عمومی این فرصت را داشتیم که با فردی در تعامل باشیم که به‌خوبی این فرآیند را می‌شناسد و می‌تواند به‌درستی آن را به مسئولان شرکت ارائه دهد و آنها را همراه کند. به همین خاطر فکر می‌کنم در قدم اول برای عملیاتی شدن چنین اقداماتی، باید در شناسایی افراد موثر و آشنا به فضای زیست‌بوم گام برداشت تا درک سازمانی درستی از چنین فرآیندهایی شکل بگیرد.»
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفت‌وگو با امین شفیعی، دبیر جشنواره «امضای کری تضمین است» بررسی شد
