گفتمان‌سازی به شیوه جریان

مصطفی مژدهی‌فر، تهیه‌کننده برنامه جریان در خصوص اهداف فصل دوم این برنامه به جام‌جم می‌گوید: با توجه به این‌که مخاطب شبکه یک عام‌تر از دیگر شبکه‌هاست، تلاش کردیم برنامه به سمت تخصصی شدن نرود یا شبیه برنامه‌های شبکه چهار تخصصی نشود. در عین حال تلاش شده سؤالاتی از سوی مجری طرح شود که برای عامه مردم باشد. همچنین تمرکزمان را روی تمام مسائل روز ایران و جهان قرار داده‌ایم و سعی کردیم واکنش سریع به اتفاقات داشته باشیم. الان هم که مسأله غزه بیشتر در صدر اخبار قرار گرفته و به این موضوعات بیشتر می‌پردازیم.
     
پرداختن به غزه با رویکرد تمدنی
وی درخصوص این‌که برنامه جریان تلاش کرده از چه زاویه تازه‌ای به مسائل بپردازد، عنوان می‌کند: تلاش ما این بوده که برنامه جریان به‌صورت تحلیلی باشد. خیلی از برنامه‌های دیگر که در حوزه غزه هم محتوا تولید می‌کنند، شاید تمرکزشان را بیشتر روی چهره‌های شاخص گذاشته باشند که حرف‌های خاص هم بیان شود اما ما در برنامه جریان، دنبال نگاه جدید هستیم. مثلا در یک قسمت آقای کچوئیان را آوردیم که به مسأله غزه از بعد تمدن‌سازی نگاه کرده بود. تا به حال کسی این‌طور به این موضوع نگاه نکرده بود. ما نگاه تمدنی هم به موضوعات داریم و تلاش‌مان این بوده در برنامه جریان به آن بپردازیم.
مژدهی‌فر درخصوص اولویت‌بندی موضوعات برای طرح در برنامه هم این‌طور بیان می‌کند: مسائل مهم نظام جمهوری اسلامی برای ما اولویت دارد. در عین حال به مسائل تاریخی هم نگاه می‌کنیم. کما این‌که چند وقت قبل هم به مناسبت ۱۳آبان، برنامه با این محوریت داشتیم. نمی‌توان گفت برنامه جریان یک برنامه سیاسی است، چون بعد فرهنگی - اجتماعی هم دارد و به موضوعات حوزه فرهنگ هم می‌پردازد. به عنوان مثال ممکن است به مسأله غزه از نگاه فرهنگی بپردازیم. یعنی این‌طور نبوده که همیشه نگاه‌مان سیاسی باشد. موضوعاتی که در کشور روی می‌دهد برای ما اولویت دارد. کما این‌که سال قبل هم برنامه جریان به مسأله اغتشاشات پرداخته بود.
وی درخصوص معیار انتخاب مهمان عنوان می‌کند: سیاست جریان این است که چهره‌های ثابتی را در برنامه داشته باشیم. مثل دکتر زرشناس و آقای جمشیدی. در کنارش با توجه به موضوعات جدیدی که اتفاق می‌افتدو به فراخور آن موضوع هم ممکن است چند مهمان به شکل متغیر داشته باشیم.
این تهیه‌کننده درباره راهکار برنامه جریان برای تکراری نشدن چهره‌های حاضر تأکید می‌کند: ما در جریان در کنار چهره‌های شناخته شده به چهره‌های جدید هم پرداخته‌ایم تا آنها هم به مخاطب معرفی شوند. اصلا سیاست برنامه جریان این است که فقط سراغ چهره‌های قدیمی نرود.
وی در بیان بازخوردهای صورت گرفته از برنامه می‌گوید: من برنامه‌های دیگری در شبکه یک داشتم اما بازخورد برنامه جریان خیلی بیشتر از دیگر برنامه‌ها بوده. یعنی پیام‌هایی که به ما می‌رسد و آمار تلوبیون هم این مسأله را تأیید می‌کند که جریان از پربیننده‌های شبکه یک است. در عین حال، برخی قسمت‌های برنامه در فضای مجازی بیشتر چرخیده می‌شود.
     
سهم  مخاطب در برنامه جریان
مژدهی‌فر درخصوص سهم مخاطب از انتخاب موضوعات عنوان می‌کند: برخی مواقع مخاطبان پیام می‌دهند و می‌گویند به فلان موضوع بپردازید. آن موضوع را بررسی کرده و وقتی احساس کنیم قابلیت پرداختن دارد، آن را در برنامه مطرح می‌کنیم. سؤالات زیادی بوده که گاهی آن را از مهمانان پرسیدیم. به طور کلی تیم سردبیری جریان چهار نفر است که دکتر زادبر، مجری -کارشناس برنامه هم با توجه به تسلطی که به این حوزه دارند، عضو تیم سردبیری و طراحی سؤال هستند. شاید بتوان گفت دلیل اصلی انتخاب نام جریان برای برنامه، همین جریان‌سازی باشد. به طور کلی برنامه جریان از اغتشاشات سال قبل آغاز شد که هدف خود را پاسخ به برخی شبهات شبکه‌های معاند گذاشته بود تا تبیین لازم صورت گیرد. در واقع می‌خواستیم قبل از آن‌که آنها هجمه وارد کنند، جلوتر پاسخ به مخاطب داده باشیم.
وی تاکید می‌کند: ما نسبت به مسائل، جانبداری نداریم بلکه پرسش‌ها را مطرح می‌کنیم و مخاطب ممکن است به پاسخ خود برسد. نظر مدیران این بوده که برنامه جریان مرتب برای هر شب آماده شودولی ما مقاومت کردیم که محتوای قوی‌تری را به مخاطب برسانیم اما ممکن است در آینده تغییر کند و هر شب روی آنتن برود.
     
نگاه به تحولات روز با نگاه جریانی
دکتر علیرضا زادبر به‌عنوان مجری - ‌کارشناس این برنامه حضور دارد.‌او دکترای علوم سیاسی دارد و سال‌هاست که در حوزه جریان‌شناسی پژوهش کرده است. او درخصوص دلیل پذیرفتن پیشنهاد اجرای جریان به‌عنوان اولین اجرای خود به جام‌جم می‌گوید: این اولین حضور من به‌عنوان مجری - کارشناس و برای هدایت بحث و گفت‌و‌هاست. ابتدا دوستان شبکه، طرحی را پیشنهاد دادند و صحبت کردیم. این طرح به نظرم خوب آمد و تصمیم گرفتم وارد شوم. قرار ما در این برنامه این نیست که یک بحث ژورنالیستی یا از جنس گفت‌و‌گوی ویژه خبری داشته باشیم. قرار این است که مسائل جدی روز ایران و جهان با حفظ نگاه نخبگانی، طرح شود تا مخاطب عام و توده مردم درنظر گرفته شود. یعنی فراتر از مسائل روز و با یک ادبیاتی که عامه مردم با آن ارتباط برقرار کنند. یعنی نخبگانی محض نباشد و خیلی ژورنالیستی هم نباشد. من طرح را که دیدم، به‌نظرم یک چیز لازم و ضروری آمد. برای همین کار را قبول کردم. من هم مجری - کارشناس برنامه هستم و هم در اتاق فکر که موضوعات را انتخاب و آماده می‌کنند حضور دارم. در آنجا در ارائه موضوعات و سیر بحث کمک می‌کنم.
وی درخصوص خط انتخاب موضوعات برای جریان‌شناسی در برنامه عنوان می‌کند: یک خط ظریفی وجود دارد در انتخاب موضوعات که خیلی انتزاعی و تئوریک نباشد و از طرفی هم خیلی مسائل روز به‌معنای جزئی نباشد. ما در انتخاب موضوعات در درجه اول تحولات مهم ایران و جهان برای‌مان مهم است و در عین‌حال، نگاه کلان و گفتمانی و راهبردی مهم است تا همان‌طور که گفتم به یک گفت‌و‌گوی صرفا خبری تبدیل نشود. موضوعاتی که تا الان ورود کردیم، از موضوع پیاده‌روی اربعین بوده تا مسأله حقوق زنان. اما نوع ورود به بحث، کارشناسان و طرح سؤالات و سیر بحث، با این نکته صورت گرفته که نگاه گفتمانی، کلان و راهبردی در آن حفظ شود. به همین خاطر، مهمانان اغلب افرادی صاحب‌نظر‌، ‌اندیشمند و دانشگاهی بوده که صاحب سخن هستند؛ یعنی آنهایی که از خودشان ‌ایده‌ای دارند.
     
توجه به پیوست تاریخی
زادبر بیان می‌کند: ما در برنامه جریان، خیلی به روبنا‌هایی که همه می‌بینند، نمی‌پردازیم. بیشتر نگاه جریانی راهبردی را در زیربنا‌ها و سیری که ختم به وقایع می‌شود بررسی می‌کنیم که در واقع همان جریان است. ما آنها را بررسی می‌کنیم. یک جایی بحث‌های ‌اندیشه‌ای، نظری یا بحث عینی و اجرایی دارد. ما تلاش کردیم یک چیزی به آن اضافه کنیم که همان پیوست تاریخی است. بسیاری از تحولات یک گذشته‌ای دارد. ما تلاش کردیم این گذشته، پیوست برنامه باشد؛ هم در انتخاب موضوعات و کارشناسان و در عین‌حال طرح سؤالات. عمده برنامه‌هایی که تا الان بوده حتی آنجایی که بحث نظری را مطرح کردیم، سعی کردیم ناظر به تاریخ ایران، تاریخ اسلام یا تاریخ غرب بوده و ما به‌ازای آن را بگوییم. شاید بتوان گفت که موفق‌ترین برنامه‌ها هم همین‌ها هستند.

توجه به سیر تحولات
علیرضا زادبر، مجری - کارشناس برنامه جریان درخصوص اهمیت جریان‌شناسی تصریح می‌کند: باید توجه داشت که رجوع به اخبار و وقایع به صرف این‌که خبر هستند، ایجاد دانش، آگاهی و تحلیل نمی‌کند. اخبار، وقایع و رخداد‌ها هرچقدر هم که بزرگ باشند، یک سیر و مراحلی دارند که وقتی از شناخت جریان می‌گوییم یعنی قبل از این‌که به خود واقعه بپردازیم، به آن سیری می‌پردازیم که باعث تولید این واقعه شده است. تلاش ما این است و در عنوان برنامه یعنی جریان هم همین مسأله درنظر گرفته شده است. یعنی به چیزی بپردازیم که کمتر گفته می‌شود. تعابیر پشت پرده از نظر من خیلی علمی و دقیق نیست. ما آن خط سیر تحولاتی که ختم به یک سری رخداد‌های اثرگذار شده را بررسی می‌کنیم. هزار اتفاق داریم اما آن اثرگذاری و میزان فراگیری آن پدیده برای‌مان اهمیت دارد. یک جا‌هایی سعی می‌کنیم خیلی مستقیم ورود کنیم و آن را بازخوانی کنیم که مصداق آن پرونده‌های دفاع‌مقدس و ۱۳ آبان امسال بود. یک جا‌هایی هم قدری غیرمستقیم واردبحث می‌شویم. وی درخصوص ارزیابی کلی خود از برنامه هم می‌گوید: بازخورد‌هایی که از عامه مردم و دیگران گرفتیم، خوب بوده. البته نقد‌هایی برای کامل شدن بحث داشتند اما به‌نظرم سیر موضوعاتی که تا الان انتخاب شده و شخصیت‌هایی که آمدند و طرح بحث‌هایی که صورت گرفته، پیشران بوده. سعی کردیم سراغ چیزی برویم که دیگران به آن نمی‌پردازند که به‌نظرم برای آینده مفیدتر خواهد بود.