کوچک‌جنگلی؛ روایت خطه‌گیلان

این سریال با این‌که بار‌ها بازپخش شده، اما همچنان طرفداران پر و پا قرص خودش را دارد. به بهانه سالروز شهادت میرزا کوچک‌خان جنگلی، مروری بر این سریال داشتیم و با جبار آذین منتقد صحبت کردیم.

به گزارش جام‌جم، مجموعه تلویزیونی کوچک جنگلی سال ۶۶ از شبکه یک پخش شد. این سریال روایتگر گوشه‌ای از تاریخ قیام جنگل به رهبری میرزا کوچک‌خان است. بهروز افخمی سازنده این اثر در مصاحبه‌هایش بار‌ها بر این موضوع تاکید کرد که اگر دوباره بخواهد این سریال را بسازد با همان نگاهی خواهدساخت که دهه ۶۰ داشت؛ چون وقتی کوچک جنگلی را می‌ساخت، خیلی درگیر کار شد و ساعت‌ها روی آن وقت و انرژی گذاشت. وی همچنین تاکید کرد با این‌که جوان بود، اما با وسواس این سریال را ساخت و به ریزه‌کاری‌های داستان توجه زیادی می‌کرد. البته او کوچک جنگلی را فقط حاصل زحمات خودش نمی‌داند، بلکه معتقد است برای تولید این مجموعه، افراد زیادی وقت گذاشتند.

یکی از ویژگی‌های قابل تامل در این سریال، تعداد هنروران بود که هماهنگ کردن آن‌ها کار دشواری بود و زمان و انرژی زیادی می‌برد. افخمی همچنین گفته‌بود هنگام ساخت این مجموعه تلویزیونی تحت تاثیر دو فیلم از سینمای یوگسلاوی قرار گرفته و هر دو فیلم را به لحاظ کارگردانی پسندیده بود.

او نگرش کارگردان فیلم «گلوله‌ای برای امپراتور» به جنگ جهانی اول را بسیار پسندید و نگاه کارگردانی فیلم «پل رودخانه نرتوا» را دوست داشت؛ چرا که سعی شده‌بود قدرت و گروه‌های مختلف درگیر را به خوبی به تصویر بکشد. به زعم این کارگردان او هم در جنگ منجیل سعی کرد مخاطبان جنگ را لمس و مفهوم یک جنگ واقعی را درک کنند. یکی از مهم‌ترین به وجودآوردندگان کوچک جنگلی، زنده یاد نعمت حقیقی بود که فیلمبرداری این سریال را به عهده داشت. وی صحنه‌های ماندگاری را به واسطه خلاقیتی که در این عرصه داشت، در این سریال برای مخاطبان ثبت کرد. همچنین جلال‌الدین معیریان برای گریم هنرمندان تلاش و دقت زیادی کرده‌بود. متاسفانه این دقت کمتر در سریال‌های روز دیده می‌شود و الان گریم‌ها بیشتر تصنعی است. این در حالی است که باید در ساخت آثار دقت زیادی شود تا مخاطبان با آن ارتباط برقرار کنند.

کوچک جنگلی؛ یادآور خاطرات خوش

جبار آذین، منتقد و مدرس دانشگاه درباره مجموعه «کوچک جنگلی» توضیح داد: زندگی و مبارزات میرزا کوچک‌خان جنگلی بار‌ها در مجموعه‌های تلویزیونی و فیلم‌های سینمایی به تصویر کشیده شده و سازندگان آن در حد بضاعت اندیشه، تحقیق، بودجه و شرایط اجتماعی زمان تولید اثر خود، بخش‌هایی از وقایع مرتبط با این شخصیت تاریخی را به تصویر درآورده‌اند. در میان آثار ساخته شده درباره کوچک‌خان مجموعه تلویزیونی کوچک جنگلی جایگاهی ویژه دارد.

وی در ادامه افزود: این سریال که توسط بهروز افخمی کارگردانی شده، از زمینه‌های تحقیقی و تحلیلی تاریخی به نسبت محکمی برخوردار بود و برخلاف دیگر آثار تولید شده درباره میرزا کوچک‌خان که عمدتا به بخش‌هایی از زندگی و مجاهدت او پرداخته‌اند، کار افخمی نگاه نمایشی و تاریخی وفادارانه بر اساس مکتوبات تاریخی به ویژگی‌های این شخصیت و اوضاع سیاسی و اجتماعی دوران زندگی او دارد.

این منتقد بیان کرد: با آن‌که این مجموعه نخستین اثر تصویری قابل اعتنا در کارنامه هنری افخمی است، ولی به دلیل ملموس بودن شخصیت میرزا و آشنا بودن تاریخ زندگی‌اش، همچنین فیلمنامه خوب و کارگردانی جمع و جور و بازی‌های مقبول بازیگران، هنگام پخش از سیما مخاطبان انبوهی را پای تلویزیون نشاند و از این سریال خاطرات خوشی را در یاد‌ها ثبت کرد.

آذین تصریح کرد: اصولا تولید آثار تاریخی و مذهبی به دلیل باور‌های مردمی و اعتقادات مذهبی، وجود اسناد تاریخی و حساسیت‌های فرهنگی جامعه، کاری بسیار دشوار است؛ چراکه نقد تاریخ به شیوه‌های شفاهی با روایت تصویری آن تفاوت‌های فراوان ماهوی قالبی و محتوایی دارد و فیلمساز باید داستان خود را در چارچوب درام و نمایش عرضه کند؛ لذا باید زاویه دید خاص خود را داشته‌باشد که لزوما با زوایای دید دیگران همسو نیست. این مدرس دانشگاه اشاره کرد: افخمی در کوچک جنگلی زاویه نگاه خودش را داشت و ضمن ارائه مبارزات میرزا و یارانش، تحلیلی هم از زندگی، افکار و اهداف او و همرزمان و مخالفان داخلی و خارجی کوچک‌خان را عرضه کرده‌بود که همین امر بر گیرایی و جذابیت سریالش افزود و مجموعه‌اش را در ردیف آثار به یادماندنی تلویزیونی قرار داد. وی یادآور شد: ارائه شخصیتی منطقی و باورپذیر از میرزا کوچک‌خان فضاسازی‌های درست، پرداخت خوب در صحنه‌های درگیری، مباحثات دینی و سیاسی میرزا و همرزمانش و پیگیر نشان دادن مبارزات او با حکومت وقت و کارگردانی موثر سکانس‌های جنگ و شکست طرفداران میرزا به ویژه لحظه‌های تنهایی قبل از شهادت این شخصیت، از ماندنی‌ترین صحنه‌های کوچک جنگلی است.

روزنامه جام جم