اسفند، دیوانه نیست!

او از ورود موج تازه هوای‌ سرد به کشور در اوایل اسفند خبر داد و از کشاورزان درخواست کرده بود ‌مراقب محصولات‌ خود باشند.

این موج به تعبیر او به دلیل متغیرهای هوای این ماه به «اسفند دیوانه» تعبیر شده بود، تعبیری که البته واکنش سازمان هواشناسی را همراه داشت.

صادق ضیائیان، مدیر پیش‌بینی و هشدار سازمان هواشناسی تنها مرجع صدور هشدارهای هواشناسی را سازمان متبوع خود دانست و گفت: «اساسا پیش‌بینی‌های فصلی و ماهانه براساس نرمال،‌ بیش از نرمال یا کمتر از نرمال خیلی دقیق نیست.» و «آب‌وهوای دیوانه» اصطلاحی است که فقط در کشور انگلستان به‌دلیل نوع آب‌وهوای آن شایع است.

این گلایه‌ها البته ادامه داشت؛ این که حسین اردکانی به طعنه اعلام کرده بود این سازمان «با آن همه پرسنل نمی‌تواند اطلاعات دقیق را در اختیار کشاورزان قرار دهد.»

ازجمله این گلایه‌ها بود اما موضوع برودت هوای اسفند بیرون از حوزه جدل‌های این کارشناسان قرار می‌گیرد.

به این معنا که حالا بسیاری می‌خواهند بدانند چه مولفه‌هایی باعث چنین اظهارنظری‌شده و کارشناسان با چه شاخصی صحت این تغییر یکباره هوای اسفند را رد می‌کنند و مهم‌تر این که اساسا ضریب صحت پیش‌بینی‌هوای ۱۵روزه هواشناسی به لحاظ علمی چقدر است؟ این ابهامات محور گفت‌وگوی ما با احد وظیفه، کارشناس و رئیس مرکز ملی خشکسالی سازمان هواشناسی است.

اطلاق «اسفند دیوانه» برای ماه پیش‌رو تصور برودت عجیبی را می‌دهد. برخی هم گفته‌اند این اصطلاح درباره اقلیم انگلستان صحت دارد نه ایران؛ ماجرای این اسفند دیوانه چیست؟

به کار گرفتن برخی از واژه‌ها باعث ایجاد نگرانی بین شهروندان می‌شود. این رویه درباره هواشناسی هم مصداق دارد چرا که آب‌و‌هوای ما شبیه کشورهایی همچون انگلیس یا آمریکا نیست چرا که اقلیم متفاوتی داریم. گاهی اوقات دوره‌های خیلی سردی در کشور داشتیم که افت شدید دما را به همراه داشته است‌ اما امسال از آن سال‌هایی نیست که انتظار هوای خیلی سرد و غیرعادی را داشته باشیم.

ابتدای زمستان اما پیش‌بینی‌های بارش و برودت هوا شده بود؟

در حال حاضر که زمستان به نوعی گذشته است، هر چند دی‌ماه نسبتا خوبی را پشت سر گذاشتیم به‌ویژه درباره عرض‌های جنوبی کشورمان اما بهمن ‌خشک‌تر بود و به‌طور نسبی دما هم نزدیک به نرمال بود و حتی در این ماه غالب اوقات دمای هوا گرم‌تر از نرمال بود و فقط در برخی از نقاط همچون شمال‌غرب اندکی کمتر از حد نرمال قرار داشت. به این معنا که زمستان نرمالی داشتیم و آنچنان که تصور می‌شود شرایط غیرعادی نبود.

این موضوع در مورد بارش‌ها هم صدق می‌کند؟

بارندگی به‌ویژه در بهمن‌ غیرعادی بود به این معنا که از میزان نرمال آن کمتر بود. در‌حال‌حاضر هم پوشش برف کمتر از نرمال است. طی ۱۰ روز آینده یا تا ۱۰ روز اول اسفند‌ انتظار می‌رود بارندگی‌ها کمتر از نرمال باشد. به این معنا که آن میزان بارشی که می‌توانستیم به‌صورت معمول دریافت کنیم با توجه به پیش‌درآمد الگوهای جوی و شاخص‌های دورپیوندی که وجود دارد به‌نظر می‌رسد رطوبت کافی برای سامانه‌های پربارش وجود نداشته باشد و در نتیجه انتظار داریم که تا دهه‌اول اسفند کماکان بارندگی‌ها در کشور کمتر از نرمال باشد. جالب این که این روزها نیز بارندگی‌ها در نقاط غربی همچون استان‌های کرمانشاه و ایلام بیش از ۵۰‌درصد کمتر از نرمال است.

اینها مربوط به وضعیت بارندگی‌هاست و درباره برودت هوا در چه وضعیتی قرار داریم؟ چرا که در چند هفته اخیر صحبت از در راه بودن «اسفند دیوانه» شده است و برخی‌ها خبر از برودت عجیب هوا می‌دهند؟

برودت با نفوذ توده هوای سرد عرض‌های شمالی و مناطق مجاور قطب فراهم می‌شود. به نظر می‌رسد چنین سازوکاری آنچنان میسر نیست. در زمستان‌‌۸۶ در تهران حدود ۱۱‌روز دمای بیشینه زیر صفر بود و همچنین ۳۱‌روز دمای کمینه پایتخت هم زیر صفر قرار داشت‌ اما در زمستان امسال در تهران فقط سه‌چهار روز دمای زیر صفر داشتیم که آن هم خیلی پایین‌تر از صفر نبود‌ و حداکثر به منفی 4.2 درجه رسیده است. این نشان می‌دهد نباید انتظار زمستان سرد و غیرعادی یا به تعبیری «دیوانه» را داشته باشیم.

به نظر می‌رسد حتی باید زمستان امسال را هم تمام شده بدانیم.

ما در حال ورود به فصل گرم هستیم‌ و حتی به گواه فرهنگ عامه هم چله بزرگ به پایان رسیده و به نوروز نزدیک شده‌ایم. می‌دانیم که در این فصل سال میزان بارش برف خیلی مهم است. متاسفانه بارش برف د‌رحال‌حاضر کمتر از نرمال است و آنچه از تصاویر ماهواره‌ای هم می‌توان متوجه شد این است که به دلیل وجود هوای نسبی سردی که در شمال‌غرب کشور داشتیم، مقدار پوشش برف را به نسبت زیاد تصور می‌کردیم اما به محض گرم‌شدن هوا برف‌ها به دلیل نداشتن ضخامت لازم به‌سرعت ذوب شد. ما در حوزه غرب یعنی در حوزه رودخانه‌های بزرگ‌(رودخانه‌های کرخه و دز) هم پوشش برف بسیار کمی داریم و هم شاهد بارندگی بسیار کمی بودیم. به‌عنوان مثال در خوزستان ما شاهدیم که در‌حال‌حاضر بارش برف و بارندگی‌ها ۳۵‌درصد کمتر از حد نرمال است. این عدد در لرستان حدود ۲۱‌درصد، همدان ۲۷‌درصد و در کرمانشاه بیش از ۵۱‌درصد است. این شواهد پیام‌های ‌خوبی ندارد هر چند ممکن است برخی از افراد شرایط را به‌گونه‌ای در انظار عمومی جلوه بدهند که بارندگی‌ها خوب بوده و نباید ترس و نگرانی از این بابت داشته باشیم. در حالی که واقعیت چیز دیگری است و باید به قول معروف کمربندهایمان را کمی محکم‌تر ببندیم تا خدای نکرده نبود و کمبود آب مشکلات بسیاری برای ما ‌‌به‌همراه نداشته باشد.

این که چند روز قبل خبر از برودت شدید هوا داده می‌شود و حتی آن را با عنوان «اسفند دیوانه» نامگذاری می‌کنند چقدر می‌تواند درست باشد؟ به این معنا که اساسا پیش‌بینی ۱۵‌روزه چقدر می‌تواند با ضریب اشتباه کمی همراه باشد و چقدر پیش‌بینی در این بازه منطبق بر واقعیت است؟

بدیهی است که پیش‌بینی‌پذیری بازه ۱۵‌روزه نسبت به پیش‌بینی‌های ماهانه و فصلی بیشتر است. ما از ۲۳‌بهمن تا هفته اول اسفند شاهد گذر یک موج هستیم که هوا مطابق قاعده زمستان سرد خواهد بود و این سرما غیرعادی نخواهد بود. موج دیگر مربوط به هفته‌دوم اسفند‌ است که شرایط برودت هوا به وضعیت نرمال بیشتر نزدیک خواهد بود به این معنا که نسبت به موج ابتدایی شاهد سرمای بیشتری خواهیم بود اما این اندازه هم درحد معمول زمستان خواهد بود؛ بنابراین بازهم انتظار هوای آنچنان سرد و غیرعادی را نخواهیم داشت. این درحالی است که‌ طی این دوهفته بارندگی‌ها به‌خصوص در حوزه غربی به‌شدت کاهش خواهد داشت.

رویه‌ای در چند سال گذشته وجود داشته که در آستانه فصل بهار ما شاهد موج سرمای غیرعادی بودیم و بلافاصله بعد از آن هوا گرم می‌شده، آیا می‌توانیم با توجه به توالی این اتفاق در چند سال منتظر تکرار این اتفاق هم باشیم؟

تکرار یک موضوع در چند سال نمی‌تواند به‌عنوان یک قاعده ثابت نامگذاری شود. مصداق متناقض این موضوع مربوط به زمستان سال گذشته است که بهمن و اسفند بسیار گرمی را داشتیم. این قاعده ثابتی نیست چرا که امواج هواشناسی زمستانه بازه ۱۰ روزه دارند. در واقع ما با دورپیوندهایی مواجه هستیم که ارتباط بین جو و اقیانوس را فراهم می‌کنند. به عنوان مثال دورپیوندی که حالا از آن نام برده می‌شود مربوط به پیوند حوزه اقیانوس هند و آرام و آب و هوای کشور ماست. این پیوند در دو هفته آینده در فازی است که برای ما رطوبت کمتری را به ارمغان می‌آورد یا به عبارتی مانعی برای انتقال رطوبت به سرزمین ما محسوب می‌شود. در نتیجه نباید در انتظار یک سامانه قدرتمند بارندگی باشیم. ممکن است تغییرات جزئی دمایی داشته باشیم اما این که تصور کنیم شرایط کامل تغییر خواهد کرد، درست نیست.

پس اسفند دیوانه‌ ای در کار نخواهد بود.

زمستان گذشت و فرصت زمانی بارش‌ها در کشور روز‌به‌روز کمتر ‌می‌شود. هر روزی که می‌گذرد یک تا ۲درصد از بارش کشورمان را از دست می‌دهیم؛ چرا که بارندگی‌ها در ایران به نیمه‌دوم پاییز و زمستان و نیمه‌اول بهار محدود است به‌خصوص در نیمه‌جنوبی کشور که فصل بارش است‌ اما امسال متاسفانه زمستان کم‌رمقی داشتیم به‌خصوص بهمن‌که یکی از بهمن‌های خشک چند سال اخیر محسوب می‌شود؛ ضمن این که اظهارنظرهای این‌چنینی فارغ از تاثیرهای ابتدایی که روی مردم می‌گذارد می‌تواند روی تصمیم برخی مدیران نیز تاثیر بگذارد و پیامدهای نامناسبی داشته باشد.

میثم اسماعیلی - جامعه / روزنامه جام جم